DOI Artikel:
Alberowa, Zofia: Symbolika dekoracji japońskich inrô w okresie Edo (na przykladzie zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20357#0151
woda, chroniły budynki przed pożarem (ryc. 13).
Pierwowzór ich dotarł do Japonii poprzez Koreę
z Chin, gdzie spotykamy te fantastyczne stwory
w niektórych dziełach sztuki z IV wieku n. e. Naj-
starsze przedstawienie shachihoko w Japonii znajduje
się na relikwiarzu Tamamushi w świątyni Hóryuji
oraz w świątyni Tóshódaiji. Przypuszczalnie jednak
formalnego rodowodu shachihoko, wraz z jego sym-
bolicznym znaczeniem ducha opiekuńczego wód,
rodzica roślin wodnych — a więc również reprezen-
tanta idei płodności — należy szukać w Indiach,
w motywie makara.
Forma makara, spotykana również w Kaszmirze,
Nepalu i Tybecie, przedostała się tą drogą do
Chin — jak sugerują niektórzy badacze — a stam-
tąd do Japonii, ulegając oczywiście modyfikacjom59.
W Japonii za pierwowzór shachihoko uchodzi wani,
stworzenie morskie, które identyfikowane jest z reki-
nem, względnie aligatorem60. Ponieważ, jak wspo-
mniano wyżej, uważa się, że kult aligatora prze-
kształcił się w Chinach w kult smoka, możliwa —
choć nie poparta żadnym innym znanym mi
przykładem — wydaje się hipoteza, iż w tym
zestawieniu shachihoko zastępuje smoka i ucieleśnia
jego symboliczne znaczenie pierwiastka yang. Być
może, iż dalsze badania zezwolą na taką interpre-
tację tej przeciwstawnej sobie pary zwierząt.
Przy omawianiu symbolicznego znaczenia smoka
i jego pozycji w pierwotnej kosmogonii chińskiej
wspomniano również o Szkarłatnym Ptaku, którego
zestawiano z południową stroną świata, ogniem,
kolorem czerwonym. Podkreślono również, że przez
skojarzenie z płomieniem i światłem symbolizował
on, podobnie jak i smok, pierwiastek yang. W ikono-
grafii chińskiej ptak ten określany jest również
terminem feng-huang, w Japonii znany jest jako
ptak hod. Europejska literatura używa zamiennego
określenia — feniks, jakkolwiek legenda, powstała
w kręgu śródziemnomorskim, o ptaku odradzającym
się z popiołów nie ma nic wspólnego z ptakiem hod,
mimo iż w obu mitach ogień gra dużą rolę61. W iko-
69 O. Viennot, Le „makara“ dans la decoration des
monuments de l’Inde ancienne (Arts asiatiąues V, Paris 1958,
s. 183-292).
60 Informację tę zawdzięczam prof. dr. W. Kotań-
skiemu.
61L. de Saussure, Les origines de 1’astronomie chinoise
(T’oung Pao X, Leiden 1909, s. 264).
62 Cyt. wg Yetts, Notes on Chinese Roof-tiles..., s. 35. —
14. Szkarłatny Ptak na nimbie z laki suchej, w. VIII. Nara,
Hóryuji (wg Fine Arts of Japari).
nografii Dalekiego Wschodu ptak h55 jest fan-
tastycznym zlepkiem cech różnych ptaków. „Nikt
nie zna Szkarłatnego Ptaka" — pisał w w. XI
pisarz Shen Kua, równocześnie jednak sugerował,
iż „Szkarłatny Ptak astronomów jest symbolem
opartym na przepiórce"62. W chińskich lakach
wczesnego okresu Han, np. na czarce z Noin-
-Ula pochodzącej z w. II p. n. e., mimo iż artysta
zredukował formę do kilku ornamentalnych linii,
ukształtowany jest już typ ptaka z grzebieniem na
głowie i z fantastycznym, powłóczystym ogonem.
Bogate upierzenie w pięciu kolorach symbo-
W. Willetts komentuje tę uwagę, iż przepiórka jest ptakiem
pojawiającym się sezonowo w północnych Chinach, przylatu-
jącym z południa i równie nagle znikającym. Jej ukazanie się
w rejonie Rzeki Żółtej było zwiastunem lata, a odejście ozna-
czało początek jesieni. Z drugiej jednak strony i inne ptaki
przylatujące okresowo z południa na północ, np. pawie, ba-
żanty, mogły być prototypem ptaka fSng-huang. Willetts,
o. c., s. 279.
143
Pierwowzór ich dotarł do Japonii poprzez Koreę
z Chin, gdzie spotykamy te fantastyczne stwory
w niektórych dziełach sztuki z IV wieku n. e. Naj-
starsze przedstawienie shachihoko w Japonii znajduje
się na relikwiarzu Tamamushi w świątyni Hóryuji
oraz w świątyni Tóshódaiji. Przypuszczalnie jednak
formalnego rodowodu shachihoko, wraz z jego sym-
bolicznym znaczeniem ducha opiekuńczego wód,
rodzica roślin wodnych — a więc również reprezen-
tanta idei płodności — należy szukać w Indiach,
w motywie makara.
Forma makara, spotykana również w Kaszmirze,
Nepalu i Tybecie, przedostała się tą drogą do
Chin — jak sugerują niektórzy badacze — a stam-
tąd do Japonii, ulegając oczywiście modyfikacjom59.
W Japonii za pierwowzór shachihoko uchodzi wani,
stworzenie morskie, które identyfikowane jest z reki-
nem, względnie aligatorem60. Ponieważ, jak wspo-
mniano wyżej, uważa się, że kult aligatora prze-
kształcił się w Chinach w kult smoka, możliwa —
choć nie poparta żadnym innym znanym mi
przykładem — wydaje się hipoteza, iż w tym
zestawieniu shachihoko zastępuje smoka i ucieleśnia
jego symboliczne znaczenie pierwiastka yang. Być
może, iż dalsze badania zezwolą na taką interpre-
tację tej przeciwstawnej sobie pary zwierząt.
Przy omawianiu symbolicznego znaczenia smoka
i jego pozycji w pierwotnej kosmogonii chińskiej
wspomniano również o Szkarłatnym Ptaku, którego
zestawiano z południową stroną świata, ogniem,
kolorem czerwonym. Podkreślono również, że przez
skojarzenie z płomieniem i światłem symbolizował
on, podobnie jak i smok, pierwiastek yang. W ikono-
grafii chińskiej ptak ten określany jest również
terminem feng-huang, w Japonii znany jest jako
ptak hod. Europejska literatura używa zamiennego
określenia — feniks, jakkolwiek legenda, powstała
w kręgu śródziemnomorskim, o ptaku odradzającym
się z popiołów nie ma nic wspólnego z ptakiem hod,
mimo iż w obu mitach ogień gra dużą rolę61. W iko-
69 O. Viennot, Le „makara“ dans la decoration des
monuments de l’Inde ancienne (Arts asiatiąues V, Paris 1958,
s. 183-292).
60 Informację tę zawdzięczam prof. dr. W. Kotań-
skiemu.
61L. de Saussure, Les origines de 1’astronomie chinoise
(T’oung Pao X, Leiden 1909, s. 264).
62 Cyt. wg Yetts, Notes on Chinese Roof-tiles..., s. 35. —
14. Szkarłatny Ptak na nimbie z laki suchej, w. VIII. Nara,
Hóryuji (wg Fine Arts of Japari).
nografii Dalekiego Wschodu ptak h55 jest fan-
tastycznym zlepkiem cech różnych ptaków. „Nikt
nie zna Szkarłatnego Ptaka" — pisał w w. XI
pisarz Shen Kua, równocześnie jednak sugerował,
iż „Szkarłatny Ptak astronomów jest symbolem
opartym na przepiórce"62. W chińskich lakach
wczesnego okresu Han, np. na czarce z Noin-
-Ula pochodzącej z w. II p. n. e., mimo iż artysta
zredukował formę do kilku ornamentalnych linii,
ukształtowany jest już typ ptaka z grzebieniem na
głowie i z fantastycznym, powłóczystym ogonem.
Bogate upierzenie w pięciu kolorach symbo-
W. Willetts komentuje tę uwagę, iż przepiórka jest ptakiem
pojawiającym się sezonowo w północnych Chinach, przylatu-
jącym z południa i równie nagle znikającym. Jej ukazanie się
w rejonie Rzeki Żółtej było zwiastunem lata, a odejście ozna-
czało początek jesieni. Z drugiej jednak strony i inne ptaki
przylatujące okresowo z południa na północ, np. pawie, ba-
żanty, mogły być prototypem ptaka fSng-huang. Willetts,
o. c., s. 279.
143