DOI Artikel:
Alberowa, Zofia: Symbolika dekoracji japońskich inrô w okresie Edo (na przykladzie zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20357#0173
MOTYWY ZWIERZĘCE
I ICH SYMBOLICZNE ZNACZENIE
Motywy zwierzęce występujące w zdobnictwie
laki nie zawsze posiadały tak głębokie znaczenie
ideowe sięgające w sferę filozofii natury, usiłujące
wytłumaczyć istotę bytu, stosunek człowieka do
przyrody, budowę kosmosu, jak w opisanych uprzed-
nio przykładach. Większość z nich ograniczała się
do wyrażania treści bardziej przyziemnych, ale
zatazem bliższych myślom, marzeniom i wierzeniom
ówczesnego człowieka.
Rozmaite były te treści przekazywane przez
zwierzęta, posiadające głębszy lub bardziej płytki
nurt ideowy. Niektóre, podobnie jak w symbolach
typu „kosmicznego", posiadały kilka warstw nakła-
dających się jedna na drugą i odsłaniających się
w zależności od poziomu umysłowego i wrażli-
wości odbiorcy. Stale bowiem trzeba pamiętać
o aktywnej roli oglądającego, który odczytując myśl
zamierzoną przez twórcę nadawał symbolowi pełną
wartość, wypełniał go wewnętrznym życiem.
W tematyce zwierzęcej występującej w dekoracji
inrd rozróżnić można zarówno symbole walorów
moralnych oraz upragnionych wartości — bogactwa,
długowieczności, płodności, jak i symboliczne meta-
fory o życiu i szczęściu, oparte czasem o literackie
inspiracje.
W zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie
23 puzderka na lekarstwa zdobione są wizerunkami
zwierząt. Większość z tych przedstawień posiada
niewątpliwy podtekst symboliczny, możliwy do
odczytania i zinterpretowania. Pozostałe motywy
zwierzęce spełniają najprawdopodobniej funkcje
tylko zdobnicze, chociaż ich symboliczny rodowód
nie może być wykluczony. Wiele wierzeń oraz sta-
rych legend zostało z biegiem wieków zapomnia-
nych, i tematy zwierzęce, które były kiedyś aluzją
do tych podań, są obecnie wewnętrznie martwe,
nie budzą w umyśle oglądającego żadnych skojarzeń.
W każdym razie zwierzęta wyobrażone na puz-
derkach na lekarstwa, obdarzone nadnaturalnymi
150 S. Cammann w swym studium Substance and Sym-
bol ..., s. 119, zwraca uwagę na trudną do zrozumienia dla
Europejczyków różnicę między brutalnym i często wręcz
sadystycznym stosunkiem Chińczyków do zwierząt, a ich
czułym przywiązaniem do hodowanych w klatkach owadów
i ptaków, względnie złotych rybek. Rozdźwięk ten według
niego spowodowany jest zasadniczym przedziałem, który
w mentalności ludzi Wschodu istnieje między rzeczywistym
własnościami, przynoszące szczęście, chroniące od
uroków, nie należały w przekonaniu Japończyków
do realnego świata fauny. Żyły w odrębnym świecie
symboliki, rządzonym własnymi prawami150.
Te fantastyczne, nadnaturalne własności zwie-
rząt, które pasowały je na wyrazicieli rozmaitych
cnót i wartości moralnych i pozwoliły występować
w symbolicznych metaforach, poczęły się raczej
w wyobraźni ludowej niż w traktatach uczonych.
Dlatego też odszukanie literackich źródeł i artystycz-
nych prawzorów nie zawsze jest możliwe, odwrotnie
niż w poprzednich rozważaniach o wielkich sym-
bolach natury, które ukształtowała myśl refleksyjna.
Odwoływać się często trzeba do wyników badań
etnograficznych, zapoznawać z ludowymi baśniami,
szukać śladów dawnych wierzeń w istniejących do
dziś przesądach.
Pierwsze spośród puzderek, którego temat de-
koracji posiada symboliczne podteksty sygnowane
jest przez artystę Koma Kyoryu (tworzył w latach
1764-1789), jednego z najwybitniejszych mistrzów
laki 2. połowy w. XVIII. W każdym szczególe
dekoracji przejawia się wysoki poziom artystycznej
koncepcji i technicznego wykonania (ryc. 34).
Inro ozdobione jest — na czarnym, lśniącym tle —
wizerunkiem osiodłanego słonia, wymodelowanego
w wysokim reliefie z laki naśladującej srebrzysty
stop brązu zwany shibuichi151. Masywna postać
zwierzęcia, zajmująca ukośnie pierwszy plan, ukształ-
towana została z jubilerską niemal precyzją, daleką
jednakże od naturalizmu, np. stopy słonia przy-
pominają stylizowane kwiaty lotosu, owe lotosowe
trony, na których zgodnie z buddyjską ikonografią
siedzą lub stoją bóstwa. W głębi, którą sugerują
złotawe smugi markujące ziemię i pasma mgły,
majaczą pnie sosen, częściowo prószone złotym
proszkiem i inkrustowane kwadracikami złota,
częściowo, po drugiej stronie puzderka, wymodelo-
wane w łagodnym, czarnym reliefie, widoczne do-
piero przy odpowiednio padającym świetle, które
wydobywa je z równie czarnego tła.
światem zwierząt, a stworzonym przez człowieka światem
sztuki, za jaki m. in. uchodzi hodowla złotych rybek czy
świerszczy.
151 Inro z laki rd-iro-nuri, dekoracja hiramakie, takamakie,
shibuichi-ji, tsuishu, kirigane, 82 X 61 X 25 mm. Ojime z kości
w kształcie owocu śliwy daktylowej (kaki), na którym siedzi
żuk. Netsuke wyrzeźbione z drewna przedstawia mysz.
Nr inw. 141 572. Z kolekcji Feliksa Jasieńskiego.
165
I ICH SYMBOLICZNE ZNACZENIE
Motywy zwierzęce występujące w zdobnictwie
laki nie zawsze posiadały tak głębokie znaczenie
ideowe sięgające w sferę filozofii natury, usiłujące
wytłumaczyć istotę bytu, stosunek człowieka do
przyrody, budowę kosmosu, jak w opisanych uprzed-
nio przykładach. Większość z nich ograniczała się
do wyrażania treści bardziej przyziemnych, ale
zatazem bliższych myślom, marzeniom i wierzeniom
ówczesnego człowieka.
Rozmaite były te treści przekazywane przez
zwierzęta, posiadające głębszy lub bardziej płytki
nurt ideowy. Niektóre, podobnie jak w symbolach
typu „kosmicznego", posiadały kilka warstw nakła-
dających się jedna na drugą i odsłaniających się
w zależności od poziomu umysłowego i wrażli-
wości odbiorcy. Stale bowiem trzeba pamiętać
o aktywnej roli oglądającego, który odczytując myśl
zamierzoną przez twórcę nadawał symbolowi pełną
wartość, wypełniał go wewnętrznym życiem.
W tematyce zwierzęcej występującej w dekoracji
inrd rozróżnić można zarówno symbole walorów
moralnych oraz upragnionych wartości — bogactwa,
długowieczności, płodności, jak i symboliczne meta-
fory o życiu i szczęściu, oparte czasem o literackie
inspiracje.
W zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie
23 puzderka na lekarstwa zdobione są wizerunkami
zwierząt. Większość z tych przedstawień posiada
niewątpliwy podtekst symboliczny, możliwy do
odczytania i zinterpretowania. Pozostałe motywy
zwierzęce spełniają najprawdopodobniej funkcje
tylko zdobnicze, chociaż ich symboliczny rodowód
nie może być wykluczony. Wiele wierzeń oraz sta-
rych legend zostało z biegiem wieków zapomnia-
nych, i tematy zwierzęce, które były kiedyś aluzją
do tych podań, są obecnie wewnętrznie martwe,
nie budzą w umyśle oglądającego żadnych skojarzeń.
W każdym razie zwierzęta wyobrażone na puz-
derkach na lekarstwa, obdarzone nadnaturalnymi
150 S. Cammann w swym studium Substance and Sym-
bol ..., s. 119, zwraca uwagę na trudną do zrozumienia dla
Europejczyków różnicę między brutalnym i często wręcz
sadystycznym stosunkiem Chińczyków do zwierząt, a ich
czułym przywiązaniem do hodowanych w klatkach owadów
i ptaków, względnie złotych rybek. Rozdźwięk ten według
niego spowodowany jest zasadniczym przedziałem, który
w mentalności ludzi Wschodu istnieje między rzeczywistym
własnościami, przynoszące szczęście, chroniące od
uroków, nie należały w przekonaniu Japończyków
do realnego świata fauny. Żyły w odrębnym świecie
symboliki, rządzonym własnymi prawami150.
Te fantastyczne, nadnaturalne własności zwie-
rząt, które pasowały je na wyrazicieli rozmaitych
cnót i wartości moralnych i pozwoliły występować
w symbolicznych metaforach, poczęły się raczej
w wyobraźni ludowej niż w traktatach uczonych.
Dlatego też odszukanie literackich źródeł i artystycz-
nych prawzorów nie zawsze jest możliwe, odwrotnie
niż w poprzednich rozważaniach o wielkich sym-
bolach natury, które ukształtowała myśl refleksyjna.
Odwoływać się często trzeba do wyników badań
etnograficznych, zapoznawać z ludowymi baśniami,
szukać śladów dawnych wierzeń w istniejących do
dziś przesądach.
Pierwsze spośród puzderek, którego temat de-
koracji posiada symboliczne podteksty sygnowane
jest przez artystę Koma Kyoryu (tworzył w latach
1764-1789), jednego z najwybitniejszych mistrzów
laki 2. połowy w. XVIII. W każdym szczególe
dekoracji przejawia się wysoki poziom artystycznej
koncepcji i technicznego wykonania (ryc. 34).
Inro ozdobione jest — na czarnym, lśniącym tle —
wizerunkiem osiodłanego słonia, wymodelowanego
w wysokim reliefie z laki naśladującej srebrzysty
stop brązu zwany shibuichi151. Masywna postać
zwierzęcia, zajmująca ukośnie pierwszy plan, ukształ-
towana została z jubilerską niemal precyzją, daleką
jednakże od naturalizmu, np. stopy słonia przy-
pominają stylizowane kwiaty lotosu, owe lotosowe
trony, na których zgodnie z buddyjską ikonografią
siedzą lub stoją bóstwa. W głębi, którą sugerują
złotawe smugi markujące ziemię i pasma mgły,
majaczą pnie sosen, częściowo prószone złotym
proszkiem i inkrustowane kwadracikami złota,
częściowo, po drugiej stronie puzderka, wymodelo-
wane w łagodnym, czarnym reliefie, widoczne do-
piero przy odpowiednio padającym świetle, które
wydobywa je z równie czarnego tła.
światem zwierząt, a stworzonym przez człowieka światem
sztuki, za jaki m. in. uchodzi hodowla złotych rybek czy
świerszczy.
151 Inro z laki rd-iro-nuri, dekoracja hiramakie, takamakie,
shibuichi-ji, tsuishu, kirigane, 82 X 61 X 25 mm. Ojime z kości
w kształcie owocu śliwy daktylowej (kaki), na którym siedzi
żuk. Netsuke wyrzeźbione z drewna przedstawia mysz.
Nr inw. 141 572. Z kolekcji Feliksa Jasieńskiego.
165