DOI Artikel:
Alberowa, Zofia: Symbolika dekoracji japońskich inrô w okresie Edo (na przykladzie zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20357#0184
dach pałacowych181. Kaempfer pisze z końcem
w. XVIII, iż ludność w Jąponii wyrażała się zawsze
o żurawiu z wielką rewerencją, nazywając go O-tsuru-
-sania, czyli Wielmożny Pan Żuraw182.
Podobne symboliczne znaczenie, ze zbliżonym
rodowodem skojarzeniowym, posiadał żółw. Na
jego grzbiecie unosiły się na oceanie, według staro-
żytnej kosmogonii. Wyspy Nieśmiertelnych183. Żółw
towarzyszył w plastycznych wyobrażeniach bogom
długowieczności Jurójin i Fukurokuju. Często przed-
stawiano go, gdy płynie za wypełnionym drogocen-
nymi rzeczami statkiem Siedmiu Bożków Szczęścia.
Jedyne wyobrażenie żółwia na inrd w zbiorach
Muzeum Narodowego w Krakowie, posiadające
głębsze jeszcze znaczenie symboliczne, omówione
zostało już w rozdziale o wielkich symbolach bytu,
dlatego nie będziemy go tu powtarzać.
Tematem licznych przedstawień była w sztuce
Dalekiego Wschodu małpa. Rozpiętość symbolicz-
nych znaczeń związanych z wyobrażeniem tego
zwierzęcia była duża. W ikonografii sintoizmu małpa
występowała często jako wysłannik bóstw, np.
zwiastunem „Wielkiego Pana Ziemi“, boga Okuni-
nushi-no mikoto, była małpa czczona jako Saru-no
gongen184. W starym malarstwie chińskim małpy
uzmysławiały rozmaite wartości moralne oraz ilustro-
wały szereg legend i przypowieści. Małpa sięgająca
po odbicie księżyca w wodzie (częsty temat malo-
wideł) symbolizowała buddyjskie przekonanie o mar-
ności i ułudzie materialnych zjawisk, które są tylko
odblaskiem prawdziwego,, duchowego bytu.
Małpa była również w Chinach i Japonii jednym
z symboli cyklicznych czasu. Dalszymi zwierzętami
tego zodiaku, określającymi dwanaście podwójnych
godzin doby, a także dwanaście lat, powtarzanych pię-
ciokrotnie w obrębie sześćdziesięcioletniego cyklu,
były: szczur, wół, tygrys, zając, smok, wąż, koń,
baran, kogut, pies i dzik. Urodzenie się w roku
pozostającym pod znakiem jednego z tych zwierząt
miało, jak wierzono, decydujący wpływ na los czło-
wieka. Czasami więc wyobrażenia małp na przed-
miotach osobistego użytku, np. na guzach, mogły
181 Mock Joya, o. c., s. 166. Tamże podaje ludowe
przysłowia związane z tym ptakiem i jego zwyczajami.
182 E. Kaempfer, History of Japan, London 1728, cyt.
za Catalogue of the British Museum Collection, s. 130.
183 patrz pr2ypis 73.
184 Ryerson, o. c., s. 93.
185 pnrfi 2 ia]sj ji-maki, dekoracja hiramakie, takamakie,
być związane z urodzeniem się właściciela w roku
pozostającym pod auspicjami tego zwierzęcia. Prócz
tego jednak i inne znaczenie przypisywano w Chi-
nach i w Japonii wizerunkom małpy, zdobiącym
przedmioty, które noszono przy sobie. Przykładem
tego typu symbolicznego znaczenia jest temat zdob-
niczy występujący na inrd wykonanym przez Bunkó
Jukakusai około połowy w. XIX, a znajdującym się
w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie185.
Dekoracja wykonana w płaskim reliefie, traktująca
obie strony puzderka jako jednolitą, ciągłą powierz-
chnię obrazu, przedstawia złoto-srebrny krajobraz
górski, utrzymany w konwencji malarstwa chińskiego
(ryc. 47). Wysokie skały porośnięte nielicznymi drze-
wami piętrzą się aż do górnej krawędzi inrd. Z naj-
wyższego szczytu kaskadami spływa strumień,
a w rozwarciu przepaści na horyzoncie widnieją
strome iglice. Czarne tło, usiane z rzadka ziarnami
złota, przedstawia nocne niebo, na którym wscho-
dzi czerwony księżyc, zaplątany jak gdyby w gałę-
ziach sosny. W tej, naiwnie nieco zaadaptowanej,
pejzażowej scenerii bawi się kilkanaście szarych
małp.
Anegdotyczny charakter tej sceny jest tylko
pozorem. Wyobrażone tu małpy spełniają ważne
funkcje odczyniania złych uroków, które mogłyby
zagrażać właścicielowi puzderka, względnie przy-
sparzania mu pożądanych korzyści. To przekonanie
o magicznym oddziaływaniu wizerunków małpy
miało swój rodowód w Chinach. W swej pracy o mo-
tywach dekoracyjnych występujących w guzach chiń-
skich S. Cammann wymienia wiele przedstawień,
których symboliczny sens wynikał z gry słów zwią-
zanych z nazwą małpy. Był to rodzaj plastycznych
rebusów, emblemów, których rozwiązanie otrzymy-
wało się podstawiając pod brzmiące podobnie
dźwięki ideogramy o różnym znaczeniu186. Skala
treści była duża — począwszy od pragnienia długo-
wieczności i licznego potomstwa do życzeń nobili-
tacji i sukcesów towarzyskich oraz politycznych.
Tego rodzaju rebusy, wykorzystujące dysproporcje
istniejące między wąskim zakresem zgłosek w chiń-
kirigane, 89 x 51 X 25 mm. Ojime z barwionego szkła. Netsuke
rzeźbione w drewnie w kształcie małpy stojącej na żółwiu.
Sygnatura pod spodem Bunkó, obok pisana pieczęć artysty
(kakihan). Nr inw. 141 559. Z kolekcji Feliksa Jasieńskiego.
Artysta imieniem Bunkó Jukakusai tworzył, wg Herbertsa,
o. c., s. 401, ok. poł. w. XIX.
186 Cammann, Substartce and Symbol ..., s. 124-126.
176
w. XVIII, iż ludność w Jąponii wyrażała się zawsze
o żurawiu z wielką rewerencją, nazywając go O-tsuru-
-sania, czyli Wielmożny Pan Żuraw182.
Podobne symboliczne znaczenie, ze zbliżonym
rodowodem skojarzeniowym, posiadał żółw. Na
jego grzbiecie unosiły się na oceanie, według staro-
żytnej kosmogonii. Wyspy Nieśmiertelnych183. Żółw
towarzyszył w plastycznych wyobrażeniach bogom
długowieczności Jurójin i Fukurokuju. Często przed-
stawiano go, gdy płynie za wypełnionym drogocen-
nymi rzeczami statkiem Siedmiu Bożków Szczęścia.
Jedyne wyobrażenie żółwia na inrd w zbiorach
Muzeum Narodowego w Krakowie, posiadające
głębsze jeszcze znaczenie symboliczne, omówione
zostało już w rozdziale o wielkich symbolach bytu,
dlatego nie będziemy go tu powtarzać.
Tematem licznych przedstawień była w sztuce
Dalekiego Wschodu małpa. Rozpiętość symbolicz-
nych znaczeń związanych z wyobrażeniem tego
zwierzęcia była duża. W ikonografii sintoizmu małpa
występowała często jako wysłannik bóstw, np.
zwiastunem „Wielkiego Pana Ziemi“, boga Okuni-
nushi-no mikoto, była małpa czczona jako Saru-no
gongen184. W starym malarstwie chińskim małpy
uzmysławiały rozmaite wartości moralne oraz ilustro-
wały szereg legend i przypowieści. Małpa sięgająca
po odbicie księżyca w wodzie (częsty temat malo-
wideł) symbolizowała buddyjskie przekonanie o mar-
ności i ułudzie materialnych zjawisk, które są tylko
odblaskiem prawdziwego,, duchowego bytu.
Małpa była również w Chinach i Japonii jednym
z symboli cyklicznych czasu. Dalszymi zwierzętami
tego zodiaku, określającymi dwanaście podwójnych
godzin doby, a także dwanaście lat, powtarzanych pię-
ciokrotnie w obrębie sześćdziesięcioletniego cyklu,
były: szczur, wół, tygrys, zając, smok, wąż, koń,
baran, kogut, pies i dzik. Urodzenie się w roku
pozostającym pod znakiem jednego z tych zwierząt
miało, jak wierzono, decydujący wpływ na los czło-
wieka. Czasami więc wyobrażenia małp na przed-
miotach osobistego użytku, np. na guzach, mogły
181 Mock Joya, o. c., s. 166. Tamże podaje ludowe
przysłowia związane z tym ptakiem i jego zwyczajami.
182 E. Kaempfer, History of Japan, London 1728, cyt.
za Catalogue of the British Museum Collection, s. 130.
183 patrz pr2ypis 73.
184 Ryerson, o. c., s. 93.
185 pnrfi 2 ia]sj ji-maki, dekoracja hiramakie, takamakie,
być związane z urodzeniem się właściciela w roku
pozostającym pod auspicjami tego zwierzęcia. Prócz
tego jednak i inne znaczenie przypisywano w Chi-
nach i w Japonii wizerunkom małpy, zdobiącym
przedmioty, które noszono przy sobie. Przykładem
tego typu symbolicznego znaczenia jest temat zdob-
niczy występujący na inrd wykonanym przez Bunkó
Jukakusai około połowy w. XIX, a znajdującym się
w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie185.
Dekoracja wykonana w płaskim reliefie, traktująca
obie strony puzderka jako jednolitą, ciągłą powierz-
chnię obrazu, przedstawia złoto-srebrny krajobraz
górski, utrzymany w konwencji malarstwa chińskiego
(ryc. 47). Wysokie skały porośnięte nielicznymi drze-
wami piętrzą się aż do górnej krawędzi inrd. Z naj-
wyższego szczytu kaskadami spływa strumień,
a w rozwarciu przepaści na horyzoncie widnieją
strome iglice. Czarne tło, usiane z rzadka ziarnami
złota, przedstawia nocne niebo, na którym wscho-
dzi czerwony księżyc, zaplątany jak gdyby w gałę-
ziach sosny. W tej, naiwnie nieco zaadaptowanej,
pejzażowej scenerii bawi się kilkanaście szarych
małp.
Anegdotyczny charakter tej sceny jest tylko
pozorem. Wyobrażone tu małpy spełniają ważne
funkcje odczyniania złych uroków, które mogłyby
zagrażać właścicielowi puzderka, względnie przy-
sparzania mu pożądanych korzyści. To przekonanie
o magicznym oddziaływaniu wizerunków małpy
miało swój rodowód w Chinach. W swej pracy o mo-
tywach dekoracyjnych występujących w guzach chiń-
skich S. Cammann wymienia wiele przedstawień,
których symboliczny sens wynikał z gry słów zwią-
zanych z nazwą małpy. Był to rodzaj plastycznych
rebusów, emblemów, których rozwiązanie otrzymy-
wało się podstawiając pod brzmiące podobnie
dźwięki ideogramy o różnym znaczeniu186. Skala
treści była duża — począwszy od pragnienia długo-
wieczności i licznego potomstwa do życzeń nobili-
tacji i sukcesów towarzyskich oraz politycznych.
Tego rodzaju rebusy, wykorzystujące dysproporcje
istniejące między wąskim zakresem zgłosek w chiń-
kirigane, 89 x 51 X 25 mm. Ojime z barwionego szkła. Netsuke
rzeźbione w drewnie w kształcie małpy stojącej na żółwiu.
Sygnatura pod spodem Bunkó, obok pisana pieczęć artysty
(kakihan). Nr inw. 141 559. Z kolekcji Feliksa Jasieńskiego.
Artysta imieniem Bunkó Jukakusai tworzył, wg Herbertsa,
o. c., s. 401, ok. poł. w. XIX.
186 Cammann, Substartce and Symbol ..., s. 124-126.
176