DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Andegaweńskie dary złotnicze z herbami polskimi w kaplicy Węgierskiej w Akwizgranie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20352#0035
5. Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, w oprawie złot-
niczej z około r. 1367, Skarbiec kościoła N.P. Marii w Ma-
riazell (wg A. Lipinsky‘ego)
i Św. Mikołaja, które królowa Elżbieta Łokietkówna
ofiarowała w czasie swej podróży do Włoch w latach
1343—1344. Omawiane obrazy mogli ozdobić nato-
miast wykształceni przez Włochów miejscowi złotni-
cy węgierscy, na co wskazywałby także niższy, w sto-
sunku do dzieł włoskich, poziom ich wykonania. Zna-
ne z zabytków włoskich umieszczanie herbów na tar-
czach rombowych oraz motyw gałązki roślinnej prze-
dzielającej pola z herbami zbliżają dekorację czterech
obrazów do omówionego wyżej relikwiarza św. Ste-
fana. Wydaje się więc, że dzieła te mogły wyjść z jed-
nej pracowni złotników węgierskich, pozostających
pod wpływem włoskim.
27 B o c k, o. c., s. 114. — Lipinsky, Das Schatz-
kammerbild..., s. 2.
28 S. A. M i h a 1 i k, I maestri orafi Piętro e Niccolo
Gallicus di Siena in Ungheria (Bullettino Senese di Storia
Patria, XXXIII—XXXIV, fasc. II, 1926—1927, s. 4—15):
Piotr Gallicus przybył na Węgry w r. 1318, w r. 1330 wy-
konał pieczęć majestatyczną Karola Roberta, a w r. 1331
otrzymał od króla miejscowość Jemnik. Mikołaj występuje
w aktach węgierskich po raz pierwszy w r. 1328, w r. 1336
otrzymał godność wicekasztelana spiskiego, w r. 1343 wy-
mieniony jest jako burgrabia zamku spiskiego.
Należy obecnie przeanalizować, co lub kogo miał
oznaczać orzeł umieszczony na wymienionych wy-
żej zabytkach. W czasach Kazimierza Wielkiego orzeł
był używany jako osobisty znak króla umieszczany
na fundowanych przez niego budowlach i przedmio-
tach złotniczych, a ponadto był godłem królestwa
polskiego oraz ziemi krakowskiej 29. Znaczenie, jakie
herb ten posiadał na różnorodnych zabytkach, można
odczytać najlepiej z kontekstu, w jakim występuje,
a więc w zestawieniu z innymi herbami. Na omówio-
nych przedmiotach orzeł zestawiony jest w wypadku
relikwiarza z herbem węgierskich Andegawenów oraz
klejnotem Karola Roberta i Ludwika Węgierskiego,
a w wypadku obrazów — oprócz wspomnianych her-
bów występuje jeszcze herb królestwa Węgier. Kolej-
ność herbów na obrazach jest różnorodna, ale orzeł
najczęściej umieszczany bywa w bezpośrednim są-
siedztwie herbu węgierskich Andegawenów, a nie her-
bu Węgier, co wskazuje na to, że użyto go tam nie
jako godła królestwa polskiego, ale raczej jako znaku
rodowego.
Orzeł jako znak dynastii Piastów przyjął się już
w końcu w. XII. W okresie rozdrobnienia dzielnico-
wego godło to utrzymało się tylko na Śląsku i w zie-
mi krakowskiej, a zostało przywrócone ponownie w
czasach Łokietka i Kazimierza Wielkiego 27 28 * 30. Użycie
orła jako znaku rodowego Piastów w w. XIV pot-
wierdza także pieczęć majestatyczna królowej Elżbie-
ty Łokietkówny oraz pieczęć miasta Óbuda, które
było jej własnością, a w obu wypadkach orzeł zesta-
wiony jest z herbem węgierskich Andegawenów 3i.
Występowanie orła jako znaku rodowego wyklucza
możliwość łączenia tego herbu z Ludwikiem Węgier-
skim. Pomijając kwestię czasu powstania tych dzieł
przed r. 1370, trzeba stwierdzić, że Ludwik mógł
używać znaku orła tylko jako herbu królestwa pol-
skiego, nigdy zaś jako znaku rodowego. Orły na za-
bytkach akwizgrańskich, a także mariazellskim, łączą
więc te dzieła z osobą jego matki, królowej Elżbiety
29 Klejnoty Długoszowe, oprać. M. Friedberg
(Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, X, 1930,
s. 52—53). — J. Gadomski, Funkcja kościołów fundacji
Kazimierza Wielkiego w świetle heraldycznej rzeźby archi-
tektonicznej [w:] Funkcja dzieła sztuki, Warszawa 1972,
s. 106—107.
30 S. R u s s o c k i, S. K. Kuczyński, J. Willa-
ume, Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej, Warszawa
1963, s. 38—39.
31 E. Śnieżyńska-Stolot, Ikonografia królowej
Elżbiety Łokietkówny (Biuletyn Historii Sztuki, XXXIII,
27
niczej z około r. 1367, Skarbiec kościoła N.P. Marii w Ma-
riazell (wg A. Lipinsky‘ego)
i Św. Mikołaja, które królowa Elżbieta Łokietkówna
ofiarowała w czasie swej podróży do Włoch w latach
1343—1344. Omawiane obrazy mogli ozdobić nato-
miast wykształceni przez Włochów miejscowi złotni-
cy węgierscy, na co wskazywałby także niższy, w sto-
sunku do dzieł włoskich, poziom ich wykonania. Zna-
ne z zabytków włoskich umieszczanie herbów na tar-
czach rombowych oraz motyw gałązki roślinnej prze-
dzielającej pola z herbami zbliżają dekorację czterech
obrazów do omówionego wyżej relikwiarza św. Ste-
fana. Wydaje się więc, że dzieła te mogły wyjść z jed-
nej pracowni złotników węgierskich, pozostających
pod wpływem włoskim.
27 B o c k, o. c., s. 114. — Lipinsky, Das Schatz-
kammerbild..., s. 2.
28 S. A. M i h a 1 i k, I maestri orafi Piętro e Niccolo
Gallicus di Siena in Ungheria (Bullettino Senese di Storia
Patria, XXXIII—XXXIV, fasc. II, 1926—1927, s. 4—15):
Piotr Gallicus przybył na Węgry w r. 1318, w r. 1330 wy-
konał pieczęć majestatyczną Karola Roberta, a w r. 1331
otrzymał od króla miejscowość Jemnik. Mikołaj występuje
w aktach węgierskich po raz pierwszy w r. 1328, w r. 1336
otrzymał godność wicekasztelana spiskiego, w r. 1343 wy-
mieniony jest jako burgrabia zamku spiskiego.
Należy obecnie przeanalizować, co lub kogo miał
oznaczać orzeł umieszczony na wymienionych wy-
żej zabytkach. W czasach Kazimierza Wielkiego orzeł
był używany jako osobisty znak króla umieszczany
na fundowanych przez niego budowlach i przedmio-
tach złotniczych, a ponadto był godłem królestwa
polskiego oraz ziemi krakowskiej 29. Znaczenie, jakie
herb ten posiadał na różnorodnych zabytkach, można
odczytać najlepiej z kontekstu, w jakim występuje,
a więc w zestawieniu z innymi herbami. Na omówio-
nych przedmiotach orzeł zestawiony jest w wypadku
relikwiarza z herbem węgierskich Andegawenów oraz
klejnotem Karola Roberta i Ludwika Węgierskiego,
a w wypadku obrazów — oprócz wspomnianych her-
bów występuje jeszcze herb królestwa Węgier. Kolej-
ność herbów na obrazach jest różnorodna, ale orzeł
najczęściej umieszczany bywa w bezpośrednim są-
siedztwie herbu węgierskich Andegawenów, a nie her-
bu Węgier, co wskazuje na to, że użyto go tam nie
jako godła królestwa polskiego, ale raczej jako znaku
rodowego.
Orzeł jako znak dynastii Piastów przyjął się już
w końcu w. XII. W okresie rozdrobnienia dzielnico-
wego godło to utrzymało się tylko na Śląsku i w zie-
mi krakowskiej, a zostało przywrócone ponownie w
czasach Łokietka i Kazimierza Wielkiego 27 28 * 30. Użycie
orła jako znaku rodowego Piastów w w. XIV pot-
wierdza także pieczęć majestatyczna królowej Elżbie-
ty Łokietkówny oraz pieczęć miasta Óbuda, które
było jej własnością, a w obu wypadkach orzeł zesta-
wiony jest z herbem węgierskich Andegawenów 3i.
Występowanie orła jako znaku rodowego wyklucza
możliwość łączenia tego herbu z Ludwikiem Węgier-
skim. Pomijając kwestię czasu powstania tych dzieł
przed r. 1370, trzeba stwierdzić, że Ludwik mógł
używać znaku orła tylko jako herbu królestwa pol-
skiego, nigdy zaś jako znaku rodowego. Orły na za-
bytkach akwizgrańskich, a także mariazellskim, łączą
więc te dzieła z osobą jego matki, królowej Elżbiety
29 Klejnoty Długoszowe, oprać. M. Friedberg
(Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, X, 1930,
s. 52—53). — J. Gadomski, Funkcja kościołów fundacji
Kazimierza Wielkiego w świetle heraldycznej rzeźby archi-
tektonicznej [w:] Funkcja dzieła sztuki, Warszawa 1972,
s. 106—107.
30 S. R u s s o c k i, S. K. Kuczyński, J. Willa-
ume, Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej, Warszawa
1963, s. 38—39.
31 E. Śnieżyńska-Stolot, Ikonografia królowej
Elżbiety Łokietkówny (Biuletyn Historii Sztuki, XXXIII,
27