DOI Artikel:
Samek, Jan: Bacula pastoralia w Polsce: (Nieznany pastorał w kościele Mariackim w Krakowie i Stanisław Samostrzelnik)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20352#0100
Folia Historiae Artium, t. XI (1975)
JAN SAMEK
BACULA PASTORALIA W POLSCE
(NIEZNANY PASTORAŁ W KOŚCIELE MARIACKIM W KRAKOWIE
I STANISŁAW SAMOSTRZELNIK) *
I.
Miarą bogactwa, znaczenia i ambicji mieszczań-
stwa krakowskiego, obok okazałego ratusza, rozle-
głych Sukiennic i wspaniałych murów obronnych,
była zawsze fara miejska — kościół Mariacki. Pie-
czołowicie zdobiony i hojnie uposażany, nie ustępo-
wał on pod względem posiadanych dzieł sztuki na-
wet krakowskiej katedrze. Rządca kościoła Mariac-
kiego szczycił się tytułem archiprezbitera i używał
insygniów biskupich L Świadczą o tym nie tylko do-
kumenty, lecz także zachowane w skarbcu infuły
i pastorały, których dotrwało do naszych czasów
* Praca niniejsza referowana była: 8 III 1973 na posie-
dzeniu Komisji Teorii i Historii Sztuki krakowskiego od-
działu PAN oraz 23 V tegoż roku na zebraniu naukowym
warszawskiego oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
1 Tytuł archiprezbitera uzyskał od papieża Bonifacego
IX wraz z prawem używania pontyfikaliów rektor kościoła
Mikołaj Pieniążek (bulla z dnia 12 października 1402 r.).
Przywilej ten potwierdzili papieże: Sykstus IV w r. 1483
i Innocenty VIII w r. 1485, por. W. Gąsiorowski,
Kościół archiprezbiterialny NPMarii w Krakowie, Kraków
1876, s. 65—67, 69. — E. Długopolski, Katalog archi-
wum kościoła NPMarii w Krakowie (Teka Grona Konser-
watorów Galicji Zachodniej, IV, Kraków 1916, s. 9—11,
poz. XV na s. 58).
2 Por. Kościoły i klasztory Śródmieścia, I (Katalog
Zabytków Sztuki w Polsce, IV, Miasto Kraków, cz. II,
Warszawa 1971, s. 41, fig. 945); inwentaryzację złotnictwa
w skarbcu przeprowadzili A. Ciechanowiecki i B.
Przybyszewski oraz Z. Cierniakówna i S.
trzy: dwa z w. XIX i pocz. w. XX oraz jeden o dy-
skusyjnym czasie powstania 2. Ten ostatni będzie te-
matem niniejszych rozważań.
Przedmiot badań. Badany pastorał (ryc. 1, 2) wy-
konany został ze srebra techniką trybowania, roz-
miary zaś kurwatury (bez nodusa) wynoszą 291X
242 mm. Już sama robota złotnicza i gatunek mate-
riału pozwala na stwierdzenie, że składa się on
z dwóch części, pochodzących z różnych okresów.
Wykuta w srebrze wyższej próby kurwatura zdra-
dza biegłą rękę, natomiast laska z nodusem, wyko-
nane z gorszego materiału, większej wartości arty-
Odrzywolska (uzupełnienia). W tekście autorskim inte-
resujący nas pastorał datowany był na w. XVIII i wiązany
z osobą ks. Dominika Lochmana archiprezbitera kościoła
Mariackiego, zmarłego w r. 1742. Na możliwość datowa-
nia obiektu na w. XVI zwrócili mi uwagę J. i B. Łoziń-
scy, którym składam na tym miejscu podziękowanie. Su-
gestia Ciechanowskiego i Przybyszewskiego oparta została
na inwentarzu skarbca z r. 1761, gdzie podano: ,,22. Pastorał
staroświecki z kamieniami prostymi, wierzch tego pastorału
srebrny, laska zaś mosiężna, pozłacana. 23. Pastorał srebrny
cały. Laska w trzech sztukach kanelowana, z wierzchem sre-
brnym, od Wielmożnego Imci Księdza Lochmana kano-
nika i archiprezbitera dany, waży sam bez żelaza grzywien
14, próby 13“ (Archiwum kościoła Mariackiego w Krako-
wie, ks. 15). Wzmiankę o fundacji Lochmana powtórzono
w inwentarzu spisanym po r. 1800 (Archiwum kość. Maria-
ckiego w Krakowie, ks. 18. k. 5V). Notatki te jednak odno-
sić się mogą także do renowacji starego pastorału.
91
JAN SAMEK
BACULA PASTORALIA W POLSCE
(NIEZNANY PASTORAŁ W KOŚCIELE MARIACKIM W KRAKOWIE
I STANISŁAW SAMOSTRZELNIK) *
I.
Miarą bogactwa, znaczenia i ambicji mieszczań-
stwa krakowskiego, obok okazałego ratusza, rozle-
głych Sukiennic i wspaniałych murów obronnych,
była zawsze fara miejska — kościół Mariacki. Pie-
czołowicie zdobiony i hojnie uposażany, nie ustępo-
wał on pod względem posiadanych dzieł sztuki na-
wet krakowskiej katedrze. Rządca kościoła Mariac-
kiego szczycił się tytułem archiprezbitera i używał
insygniów biskupich L Świadczą o tym nie tylko do-
kumenty, lecz także zachowane w skarbcu infuły
i pastorały, których dotrwało do naszych czasów
* Praca niniejsza referowana była: 8 III 1973 na posie-
dzeniu Komisji Teorii i Historii Sztuki krakowskiego od-
działu PAN oraz 23 V tegoż roku na zebraniu naukowym
warszawskiego oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
1 Tytuł archiprezbitera uzyskał od papieża Bonifacego
IX wraz z prawem używania pontyfikaliów rektor kościoła
Mikołaj Pieniążek (bulla z dnia 12 października 1402 r.).
Przywilej ten potwierdzili papieże: Sykstus IV w r. 1483
i Innocenty VIII w r. 1485, por. W. Gąsiorowski,
Kościół archiprezbiterialny NPMarii w Krakowie, Kraków
1876, s. 65—67, 69. — E. Długopolski, Katalog archi-
wum kościoła NPMarii w Krakowie (Teka Grona Konser-
watorów Galicji Zachodniej, IV, Kraków 1916, s. 9—11,
poz. XV na s. 58).
2 Por. Kościoły i klasztory Śródmieścia, I (Katalog
Zabytków Sztuki w Polsce, IV, Miasto Kraków, cz. II,
Warszawa 1971, s. 41, fig. 945); inwentaryzację złotnictwa
w skarbcu przeprowadzili A. Ciechanowiecki i B.
Przybyszewski oraz Z. Cierniakówna i S.
trzy: dwa z w. XIX i pocz. w. XX oraz jeden o dy-
skusyjnym czasie powstania 2. Ten ostatni będzie te-
matem niniejszych rozważań.
Przedmiot badań. Badany pastorał (ryc. 1, 2) wy-
konany został ze srebra techniką trybowania, roz-
miary zaś kurwatury (bez nodusa) wynoszą 291X
242 mm. Już sama robota złotnicza i gatunek mate-
riału pozwala na stwierdzenie, że składa się on
z dwóch części, pochodzących z różnych okresów.
Wykuta w srebrze wyższej próby kurwatura zdra-
dza biegłą rękę, natomiast laska z nodusem, wyko-
nane z gorszego materiału, większej wartości arty-
Odrzywolska (uzupełnienia). W tekście autorskim inte-
resujący nas pastorał datowany był na w. XVIII i wiązany
z osobą ks. Dominika Lochmana archiprezbitera kościoła
Mariackiego, zmarłego w r. 1742. Na możliwość datowa-
nia obiektu na w. XVI zwrócili mi uwagę J. i B. Łoziń-
scy, którym składam na tym miejscu podziękowanie. Su-
gestia Ciechanowskiego i Przybyszewskiego oparta została
na inwentarzu skarbca z r. 1761, gdzie podano: ,,22. Pastorał
staroświecki z kamieniami prostymi, wierzch tego pastorału
srebrny, laska zaś mosiężna, pozłacana. 23. Pastorał srebrny
cały. Laska w trzech sztukach kanelowana, z wierzchem sre-
brnym, od Wielmożnego Imci Księdza Lochmana kano-
nika i archiprezbitera dany, waży sam bez żelaza grzywien
14, próby 13“ (Archiwum kościoła Mariackiego w Krako-
wie, ks. 15). Wzmiankę o fundacji Lochmana powtórzono
w inwentarzu spisanym po r. 1800 (Archiwum kość. Maria-
ckiego w Krakowie, ks. 18. k. 5V). Notatki te jednak odno-
sić się mogą także do renowacji starego pastorału.
91