DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Wstęp do badań nad małopolskim malarstwem tablicowym XV wieku (1420 - 1470)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20352#0063
a / b
11. Sw. Jan Ewangelista z Norymbergi (a) i Żeleźniko-
wej (b) — pokrewieństwo układu ikonograficzno-formal-
nego (wg E. H. Zimmermanna (a) i M. Walickiego (b))
Do dzieł reprezentujących schyłkową fazę stylu
połowy XV wieku należą skrzydła ołtarza z Kamion-
ki Wielkiej (Kraków, Muzeum Narodowe). W ra-
mach ustalonego wcześniej typu nastawy ołtarzowej
jej twórca operował tradycyjnym zespołem tematów
i form, wprowadzając popiersia proroków w zwień-
czeniu, powtarzając w jednej ze scen szczegóły kom-
pozycji z ołtarza w Niedzicy i posługując się tymi
samymi typami twarzy i ekspresji fizjonomicznej.
które stosowali twórcy tryptyków z Ptaszkowej, Nie-
dzicy i Maciejowiec. Ten epigon stylu miękkiego
wprowadził równocześnie kilkuplanowe rozwiązania
przestrzenne i poprawnie wykreślił perspektywę po-
sadzki o jednym punkcie zbiegu (co w ówczesnym
malarstwie małopolskim było rzadkim ewenemen-
tem), ożywił ruchy postaci i posłużył się jaskrawą
gamą kolorystyczną. Próby te są wyrazem poszuki-
wań, prowadzonych w tych pracowniach krakow-
skich, których sztuka rozpoczęła nowy okres późno-
gotyckiego malarstwa tablicowego w Małopolsce.
Do grupy utworów z „pogranicza” stylu lat
1440—1460 należy m. in. tryptyk Panny Marii w
Paczółtowicach. Przedstawienie Marii-Assunty w
środkowej części ołtarza nawiązuje do koncepcji Ma-
donn z Przydonicy i Cerekwi, lecz charakterystyczna
fizjonomia paczółtowickiej Marii (a także świętych
na skrzydłach tego tryptyku), którą łączą wyraźne
związki z twarzami świętych niewiast na skrzydłach
z Zatora (podobne, jakby zapuchnięte oczy, iden-
tycznie malowane małżowiny uszu, włosy i inne
szczegóły) — pozwala się domyślać funkcjonowania
osobnej pracowni, realizującej w 3 ćwierci stulecia
zamówienia dla parafii położonych w Małopolsce
zachodniej (ryc. 12).
Osobnego i gruntownego rozpatrzenia wymagać
będzie grupa samodzielnych obrazów z popiersiami
Marii trzymającej Dzieciątko (przeważa wśród nich
typ Hodigitrii), należących do kultowych przedsta-
wień reprezentacyjnych48, a pełniących przeważnie
funkcję obrazów ołtarzowych. Istotne w tym wypad-
ku wydaje się nie tyle rozpatrywanie tych przedsta-
wień w aspekcie typów, odmian i wariantów ikono-
graficznych 49, ile zbadanie ich cech stylistycznych
i warsztatowych, prowadzące do ustalenia stosunku
tych dzieł do wyżej omówionej twórczości malar-
skich pracowni małopolskich. Wobec znacznej licz-
by zachowanych na terenie Małopolski reprezenta-
cyjnych przedstawień Madonny z Dzieciątkiem tru-
dno przypuszczać, aby wszystkie te utwory były
importami; trudno też sądzić, że ich wytwarzaniem
zajmowały się specjalne pracownie niecechowe, np.
klasztorne.
48 L. Kalinowski, Geneza Piety średniowiecznej
(Prace KHS, X, 1952, s. 158—159, przypis 6).
49 T. Mroczko i B. Dąb, Gotyckie Hodegetrie
polskie [w:] Średniowiecze. Studia o kulturze, t. III, Wro-
cław—Warszawa—Kraków 1966, s. 18—70.
55
11. Sw. Jan Ewangelista z Norymbergi (a) i Żeleźniko-
wej (b) — pokrewieństwo układu ikonograficzno-formal-
nego (wg E. H. Zimmermanna (a) i M. Walickiego (b))
Do dzieł reprezentujących schyłkową fazę stylu
połowy XV wieku należą skrzydła ołtarza z Kamion-
ki Wielkiej (Kraków, Muzeum Narodowe). W ra-
mach ustalonego wcześniej typu nastawy ołtarzowej
jej twórca operował tradycyjnym zespołem tematów
i form, wprowadzając popiersia proroków w zwień-
czeniu, powtarzając w jednej ze scen szczegóły kom-
pozycji z ołtarza w Niedzicy i posługując się tymi
samymi typami twarzy i ekspresji fizjonomicznej.
które stosowali twórcy tryptyków z Ptaszkowej, Nie-
dzicy i Maciejowiec. Ten epigon stylu miękkiego
wprowadził równocześnie kilkuplanowe rozwiązania
przestrzenne i poprawnie wykreślił perspektywę po-
sadzki o jednym punkcie zbiegu (co w ówczesnym
malarstwie małopolskim było rzadkim ewenemen-
tem), ożywił ruchy postaci i posłużył się jaskrawą
gamą kolorystyczną. Próby te są wyrazem poszuki-
wań, prowadzonych w tych pracowniach krakow-
skich, których sztuka rozpoczęła nowy okres późno-
gotyckiego malarstwa tablicowego w Małopolsce.
Do grupy utworów z „pogranicza” stylu lat
1440—1460 należy m. in. tryptyk Panny Marii w
Paczółtowicach. Przedstawienie Marii-Assunty w
środkowej części ołtarza nawiązuje do koncepcji Ma-
donn z Przydonicy i Cerekwi, lecz charakterystyczna
fizjonomia paczółtowickiej Marii (a także świętych
na skrzydłach tego tryptyku), którą łączą wyraźne
związki z twarzami świętych niewiast na skrzydłach
z Zatora (podobne, jakby zapuchnięte oczy, iden-
tycznie malowane małżowiny uszu, włosy i inne
szczegóły) — pozwala się domyślać funkcjonowania
osobnej pracowni, realizującej w 3 ćwierci stulecia
zamówienia dla parafii położonych w Małopolsce
zachodniej (ryc. 12).
Osobnego i gruntownego rozpatrzenia wymagać
będzie grupa samodzielnych obrazów z popiersiami
Marii trzymającej Dzieciątko (przeważa wśród nich
typ Hodigitrii), należących do kultowych przedsta-
wień reprezentacyjnych48, a pełniących przeważnie
funkcję obrazów ołtarzowych. Istotne w tym wypad-
ku wydaje się nie tyle rozpatrywanie tych przedsta-
wień w aspekcie typów, odmian i wariantów ikono-
graficznych 49, ile zbadanie ich cech stylistycznych
i warsztatowych, prowadzące do ustalenia stosunku
tych dzieł do wyżej omówionej twórczości malar-
skich pracowni małopolskich. Wobec znacznej licz-
by zachowanych na terenie Małopolski reprezenta-
cyjnych przedstawień Madonny z Dzieciątkiem tru-
dno przypuszczać, aby wszystkie te utwory były
importami; trudno też sądzić, że ich wytwarzaniem
zajmowały się specjalne pracownie niecechowe, np.
klasztorne.
48 L. Kalinowski, Geneza Piety średniowiecznej
(Prace KHS, X, 1952, s. 158—159, przypis 6).
49 T. Mroczko i B. Dąb, Gotyckie Hodegetrie
polskie [w:] Średniowiecze. Studia o kulturze, t. III, Wro-
cław—Warszawa—Kraków 1966, s. 18—70.
55