DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Wstęp do badań nad małopolskim malarstwem tablicowym XV wieku (1420 - 1470)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20352#0065
Ukrzyżowanie) 54. Obok wymienionych dzieł do gru-
py podobnych utworów powstałych w latach 1420—
1470 w pracowniach małopolskich, zapewne cecho-
wych malarzy zaliczyć będzie można niepublikowaną
Uodigitrię w oratorium klasztoru Dominikanów w
Krakowie (tło z ornamentem dodane później), a ta-
kże obrazy Marii z Dzieciątkiem w Kętach, Jazo-
wsku, Jakubkowicach, Skalniku i Rudawie 55; w pię-
ciu ostatnich obiektach pierwotną warstwę malarską
wydobyto spod przemalowali w okresie minionych
kilkunastu lat. Cechy pokrewne wykazują współcze-
sne im obrazy śląskie (Cieszyn, Koźle, Wojkowice
Kościelne, i inne), a także późniejszy z Piekar (w
Opolu) 56 oraz rzadziej spotykane południowoczeskie
(Doudleby, Kamenny Ujezd). Wątpliwości co do
miejsca powstania (Małopolska, Śląsk czy Czechy?)
budzą jeszcze natomiast takie malowidła, powstałe
w pierwszym trzydziestoleciu w. XV, jak Madonna
z Dzieciątkiem w kościele Bożego Ciała w Krako-
wie 5? i Madonna oraz Yeraicon na dyptyku relik-
wiarzowym w Skarbcu Katedralnym na Wawelu54 55 56 57 58.
Niektóre z wymienionych małopolskich obrazów
Marii z Dzieciątkiem uchodziły za słynące łaskami
i cieszyły się specjalnym kultem, czego przykładem
są umieszczone w ołtarzach Madonny w Kętach, Ru-
dawie i ładownikach 59. Do programowych założeń
w produkcji obrazów tego typu należało stosunkowo
wierne naśladowanie nie znanego dziś pierwowzoru,
zapewne uchodzącego za cudowny. Kultywowanie
tradycji ikonograficznej i przestrzeganie zasady pow-
tarzania kompozycji oraz jej szczegółów powodo-
wało, że w omawianej grupie obrazów także rytm
stylistycznych przemian był nieco zwolniony (ryc.
13). Zagadnienie formalnego charakteru Madonn ma-
łopolskich i ich rozwoju stylistycznego jest przed-
54 Reprodukcja: T. Dobrzeniecki, Niektóre zagad-
nienia ikonografii Męża Boleści (Rocznik Muzeum Naro-
dowego w Warszawie, XV, 1, 1971, il. 110, 111).
55 Z. Knaus, Nowo odkryty obraz gotycki (Nasza
Przeszłość, XXXVIII, 1972, s. 85—92).
56 T. Dobrowolski i E. Szramę k, Obraz Mat-
ki Boskiej Piekarskiej w Opolu na tle gotyckich wizerun-
ków podobnego typu, Katowice 1937.
57 Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk..., s. 292, do-
puszcza możliwość powstania obrazu w Krakowie; B. Mio-
dońska, Związki polsko-czeskie w dziedzinie iluminator-
stwa na przełomie w. XIV i XV (Pamiętnik Literacki, LI,
1960, z. 3. s. 164), określa to dzieło jako „niewątpliwy
import czeski“; M. C s a n k y, A bartfai Madonna-kep
(Az Orszagos Magyar Szepmuveszeti Muzeum Evkonyvei,
X, 1940, Budapest 1941, s. 52—53), uznaje obraz w kościele
miotem prowadzonych przez autora dalszych badań
szczegółowych.
Wymienione przykłady malarstwa, głównie ołta-
rzowego, z lat 1420—1470 stanowią tylko część za-
chowanego materiału zabytkowego. Spośród z górą
pięćdziesięciu obiektów wybrano te, które wydają się
najbardziej typowe dla kolejnych faz rozwojowych
odrębnego stylu w małopolskim malarstwie 2 i 3
ćwierci w. XV: dla jego początku, rozkwitu i schył-
ku.
W przeglądzie stylistycznego rozwoju malarstwa
małopolskiego dokonano kilku zestawień z dziełami
malarstwa obcego. Szczególnie mocno trzeba pod-
kreślić, że porównania te ilustrują najczęściej pokre-
wieństwo typu albo układu kompozycyjnego, nie zaś
pokrewieństwo stylu. Podobieństwa świętych niewiast
z Sandomierza i Wyżnego Brodu, Ostatniej Wiecze-
rzy z Ptaszkowej i Kremsmiinster, Marii z Korzen-
nej i z Laufen, aniołów z Przydonicy i Cadolzburga
czy św. Jana z Żeleźnikowej i Norymbergi — nie
mają dowodzić bezpośredniej znajomości przez ma-
łopolskich malarzy odpowiednich dzieł czeskich,
austriackich lub norymberskich. Wskazywać one
mogą raczej na znajomość tych samych wzorów gra-
ficznych, które krążyły po warsztatach Europy środ-
kowej i — jak zgodnie z domniemanym ich pocho-
dzeniem oraz ogólnym kierunkiem oddziaływań przy-
puszczać można — wcześniej zapewne docierały do
pracowni np. norymberskich niż małopolskich (ryc.
4, 5, 10, 11)60. Tego rodzaju podobieństwa do dzieł
malarstwa obcego mają więc dla datowania zabytków
małopolskich znaczenie orientacyjne i względne. Nie
mniejszej ostrożności wymagają one w rozpatrywaniu
zagadnień oddziaływania środowisk obcych na mało-
Bożego Ciała za dzieło „mistrza bardiowsko-krakowskiego",
którego utożsamia z Jakubem z Sącza.
58 Reprodukcja: Wawel (Katalog Zabytków Sztuki w
Polsce, t. IV, cz. I, praca zbiór, pod red. J. Szabłow-
skiego, Warszawa 1965, Ilustracje, fig. 352).
59 Por. określenia i opisy tych obrazów, użyte w wizy-
tacjach biskupich z lat 1644, 1655 i 1727 (Archiwum Kurii
Metropolitalnej w Krakowie: A. V. Cap. 45, s. 105 a. —
A. V. Cap. 46, s. 163. — A. V. Cap. 61. s. 418, 907).
60 Posługiwanie się wzorami graficznymi przez malarzy
Polski południowej w połow(e w. XV zostało dowiedzione
na przykładzie przechowywanego we Lwowie obrazu Walki
św. Jerzego ze smokiem, opartego na miedziorycie Mistrza
Kart do Gry (C s a n k y, A bartfai Madonna-kep. s. 60,
ryc. 59—60).
57
py podobnych utworów powstałych w latach 1420—
1470 w pracowniach małopolskich, zapewne cecho-
wych malarzy zaliczyć będzie można niepublikowaną
Uodigitrię w oratorium klasztoru Dominikanów w
Krakowie (tło z ornamentem dodane później), a ta-
kże obrazy Marii z Dzieciątkiem w Kętach, Jazo-
wsku, Jakubkowicach, Skalniku i Rudawie 55; w pię-
ciu ostatnich obiektach pierwotną warstwę malarską
wydobyto spod przemalowali w okresie minionych
kilkunastu lat. Cechy pokrewne wykazują współcze-
sne im obrazy śląskie (Cieszyn, Koźle, Wojkowice
Kościelne, i inne), a także późniejszy z Piekar (w
Opolu) 56 oraz rzadziej spotykane południowoczeskie
(Doudleby, Kamenny Ujezd). Wątpliwości co do
miejsca powstania (Małopolska, Śląsk czy Czechy?)
budzą jeszcze natomiast takie malowidła, powstałe
w pierwszym trzydziestoleciu w. XV, jak Madonna
z Dzieciątkiem w kościele Bożego Ciała w Krako-
wie 5? i Madonna oraz Yeraicon na dyptyku relik-
wiarzowym w Skarbcu Katedralnym na Wawelu54 55 56 57 58.
Niektóre z wymienionych małopolskich obrazów
Marii z Dzieciątkiem uchodziły za słynące łaskami
i cieszyły się specjalnym kultem, czego przykładem
są umieszczone w ołtarzach Madonny w Kętach, Ru-
dawie i ładownikach 59. Do programowych założeń
w produkcji obrazów tego typu należało stosunkowo
wierne naśladowanie nie znanego dziś pierwowzoru,
zapewne uchodzącego za cudowny. Kultywowanie
tradycji ikonograficznej i przestrzeganie zasady pow-
tarzania kompozycji oraz jej szczegółów powodo-
wało, że w omawianej grupie obrazów także rytm
stylistycznych przemian był nieco zwolniony (ryc.
13). Zagadnienie formalnego charakteru Madonn ma-
łopolskich i ich rozwoju stylistycznego jest przed-
54 Reprodukcja: T. Dobrzeniecki, Niektóre zagad-
nienia ikonografii Męża Boleści (Rocznik Muzeum Naro-
dowego w Warszawie, XV, 1, 1971, il. 110, 111).
55 Z. Knaus, Nowo odkryty obraz gotycki (Nasza
Przeszłość, XXXVIII, 1972, s. 85—92).
56 T. Dobrowolski i E. Szramę k, Obraz Mat-
ki Boskiej Piekarskiej w Opolu na tle gotyckich wizerun-
ków podobnego typu, Katowice 1937.
57 Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk..., s. 292, do-
puszcza możliwość powstania obrazu w Krakowie; B. Mio-
dońska, Związki polsko-czeskie w dziedzinie iluminator-
stwa na przełomie w. XIV i XV (Pamiętnik Literacki, LI,
1960, z. 3. s. 164), określa to dzieło jako „niewątpliwy
import czeski“; M. C s a n k y, A bartfai Madonna-kep
(Az Orszagos Magyar Szepmuveszeti Muzeum Evkonyvei,
X, 1940, Budapest 1941, s. 52—53), uznaje obraz w kościele
miotem prowadzonych przez autora dalszych badań
szczegółowych.
Wymienione przykłady malarstwa, głównie ołta-
rzowego, z lat 1420—1470 stanowią tylko część za-
chowanego materiału zabytkowego. Spośród z górą
pięćdziesięciu obiektów wybrano te, które wydają się
najbardziej typowe dla kolejnych faz rozwojowych
odrębnego stylu w małopolskim malarstwie 2 i 3
ćwierci w. XV: dla jego początku, rozkwitu i schył-
ku.
W przeglądzie stylistycznego rozwoju malarstwa
małopolskiego dokonano kilku zestawień z dziełami
malarstwa obcego. Szczególnie mocno trzeba pod-
kreślić, że porównania te ilustrują najczęściej pokre-
wieństwo typu albo układu kompozycyjnego, nie zaś
pokrewieństwo stylu. Podobieństwa świętych niewiast
z Sandomierza i Wyżnego Brodu, Ostatniej Wiecze-
rzy z Ptaszkowej i Kremsmiinster, Marii z Korzen-
nej i z Laufen, aniołów z Przydonicy i Cadolzburga
czy św. Jana z Żeleźnikowej i Norymbergi — nie
mają dowodzić bezpośredniej znajomości przez ma-
łopolskich malarzy odpowiednich dzieł czeskich,
austriackich lub norymberskich. Wskazywać one
mogą raczej na znajomość tych samych wzorów gra-
ficznych, które krążyły po warsztatach Europy środ-
kowej i — jak zgodnie z domniemanym ich pocho-
dzeniem oraz ogólnym kierunkiem oddziaływań przy-
puszczać można — wcześniej zapewne docierały do
pracowni np. norymberskich niż małopolskich (ryc.
4, 5, 10, 11)60. Tego rodzaju podobieństwa do dzieł
malarstwa obcego mają więc dla datowania zabytków
małopolskich znaczenie orientacyjne i względne. Nie
mniejszej ostrożności wymagają one w rozpatrywaniu
zagadnień oddziaływania środowisk obcych na mało-
Bożego Ciała za dzieło „mistrza bardiowsko-krakowskiego",
którego utożsamia z Jakubem z Sącza.
58 Reprodukcja: Wawel (Katalog Zabytków Sztuki w
Polsce, t. IV, cz. I, praca zbiór, pod red. J. Szabłow-
skiego, Warszawa 1965, Ilustracje, fig. 352).
59 Por. określenia i opisy tych obrazów, użyte w wizy-
tacjach biskupich z lat 1644, 1655 i 1727 (Archiwum Kurii
Metropolitalnej w Krakowie: A. V. Cap. 45, s. 105 a. —
A. V. Cap. 46, s. 163. — A. V. Cap. 61. s. 418, 907).
60 Posługiwanie się wzorami graficznymi przez malarzy
Polski południowej w połow(e w. XV zostało dowiedzione
na przykładzie przechowywanego we Lwowie obrazu Walki
św. Jerzego ze smokiem, opartego na miedziorycie Mistrza
Kart do Gry (C s a n k y, A bartfai Madonna-kep. s. 60,
ryc. 59—60).
57