DOI Artikel:
Stolot, Franciszek: Nieznany obraz Mateusza Kossiora: (Ze studiów nad malarstwem polskim z końca XVI wieku)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20352#0180
zytatorzy napisali, że w ołtarzu głównym znajdują
się obrazy: u dołu, a więc w polu głównym, „św.
Jadwigi z Najświętszą Panną i ze św. Wojciechem,
na wierzchu [a więc w zwieńczeniu] św. Jerzego,
dawniej namalowane” 9. Przyjmując, że obecny oł-
tarz główny był rzeczywiście w r. 1596 wykonany
dla kościoła kłeckiego, i że w jego polu środko-
wym znajdował się pierwotnie obraz Trójcy Świętej,
przechowywany obecnie w zbiorach Muzeum Naro-
dowego w Krakowie, stwierdzić wypadnie, że przed
r. 1766 obraz Trójcy Świętej musiano z ołtarza usu-
nąć lub tylko zasłonić obrazem, tematycznie wpraw-
dzie bardziej odpowiadającym wezwaniu kościoła
(Św. Jerzy i Św. Jadwiga), ale kłócącym się treścio-
wo z tematyką obrazów na skrzydłach 10. I ten dru-
gi chronologicznie obraz środkowy usunięto w r.
1862, zastępując go obecnym malowidłem przedsta-
wiającym samotnie stojącą św. Jadwigę pędzla wy-
mienionego już malarza Rednera. Nie potrafię obec-
nie udowodnić, z powodu braku dostatecznych archi-
waliów, czy zasugerowane tutaj rozwiązanie jest pra-
widłowe n. Jedno wydaje się niewątpliwe, a przema-
Leśniewski... archidiaconum Gnesnensem A.D. 1632, AAG,
sygn. A. Cons. E. 2b. k. 74. — Acta visitationis... per
Sventoslaum Strzałkowski... archidiaconum Gnesnensem
A.D. 1640, AAG, sygn. A. Cons. E. 3, k. 90. — Acta vi-
sitationis... per Stanislaum Lipski... archidiaconum Gnes-
nensem A.D. 1697, AAG, sygn. A. Cons. E. 6, k. 101. —
Acta visitationis... per Josephom Kraszkowski... archidiaco-
num Gnesnensem A.D. 1712, AAG, sygn. A. Cons. E. 9a,
k. 127. Księdza dra Mariana Aleksandrowicza proszę
0 przyjęcie podziękowania za udzieloną mi pomoc w czasie
pracy w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie.
9 Acta visitationis... per A. Wyczałkowski... canonicum
Gnesnensem A.D. 1766, AAG. sygn. A. Cons. E. 18,
k. 63. — Opis dekanatów pięciu, gnieźnieńskiego S. Piotra
1 Pawła... przez Józefa Dorpowskiego, kanonika gnieźnień-
skiego. R.P. 1782, AAG, sygn. A. Cons. E. 23, k. 55.
Jeśli wizytatorzy widzieli ołtarz istniejący obecnie w Kłec-
ku, to przypomnieć trzeba, że ich opis jest bardzo po-
wierzchowny, pomija bowiem obrazy w skrzydłach.
wia za tym identyczny styl, koloryt, wreszcie wymia-
ry — że obraz Trójcy Świętej z Muzeum Narodo-
wego w Krakowie był pierwotnie pomyślany jako
tablica wypełniająca pole środkowe ołtarza główne-
go w kościele w Kłecku.
Odkryte ostatnio przez Marię Macharską pier-
wowzory graficzne dla kompozycji dwóch obrazów
w skrzydłach ołtarza kłeckiego można jeszcze uzu-
pełnić o trzeci wzór dla omówionego powyżej obra-
zu Trójcy Świętej 12. Była nią rycina (ryc. 2) z r. 1574
wykonana przez Philippa Galle’a według rysunku
Martena de Vos. Malarz wykorzystując tę rycinę
powtórzył w obrazie jej zasadnicze elementy składo-
we. Kossior przekładając na miarę swego języka
malarskiego widoczne w rycinie rozdrobnienie form,
zatracając jej niewątpliwe wartości przestrzenne
i irracjonalne światło stworzył kompozycję bardziej
płaską, mnięj świetlistą, a więc typową nie tylko dla
niego, lecz również dla pewnego odłamu polskiej
sztuki nowożytnej, nie pozbawionego znamion pro-
wincjonalizmu.
10 Zakładając, że obraz Trójcy Świętej zachowano
w ołtarzu, można było nowy obraz, malowany zapewne
na płótnie, przybić do obrazu starego lub też użyć go jako
obrazu ruchomego dla przysłonięcia starego malowidła.
W obecnej, parokrotnie przerabianej i naprawianej kon-
strukcji ołtarza nie ma śladów po takim urządzeniu. Zwy-
czaj nabijania obrazu nowego na stary był dosyć często
praktykowany w kościołach. W samym Kłecku postąpiono
w ten sposób w ołtarzu św. Ducha, w którym pole środ-
kowe z obrazem Zesłania Ducha Świętego sprzed r. 1632
zasłonięto w późniejszym czasie innym obrazem malowa-
nym na płótnie.
11 Jak świadczą wizytacje w kłeckim kościele parafial-
nym oraz w trzech niezachowanych, małych kościołach Św.
Krzyża, Św. Ducha i Św. Barbary, nie było w Kłecku
ołtarza Trójcy Świętej.
12 M. Macharska, Ze studiów nad rotą grafiki
w polskim malarstwie okresu manieryzmu i wczesnego ba-
roku (Folia Historiae Artium. t. XI, 1975).
UN TABLEAU INCONNU DE MATEUSZ KOSSIOR (A PROPOS DES ETUDES SUR LA PEINTURE
POLONAISE DE LA FIN DU XVI SIECLE)
Au Musee National de Cracovie se trouve un tableau
peint a la detrempe, qui represente la Trinite. Son style et
ses dimensions permettent de supposer que c‘est le panneau
central primordial du maitre-autel de 1'eglise paroissiale de
Kłecko dans l!arrondissement de Gniezno, departement de
Poznań, qui passait pour une oeuvre disparue. Ce retable,
execute en 1596, est l‘unique oeuvre signee par Mateusz
Kossior, sculpteur en bois et peintre de Poznań. La compo-
sition de cette peinture imite la gravure de Ph. Galie de
1574, executee selon de dessin de Marten de Vos.
170
się obrazy: u dołu, a więc w polu głównym, „św.
Jadwigi z Najświętszą Panną i ze św. Wojciechem,
na wierzchu [a więc w zwieńczeniu] św. Jerzego,
dawniej namalowane” 9. Przyjmując, że obecny oł-
tarz główny był rzeczywiście w r. 1596 wykonany
dla kościoła kłeckiego, i że w jego polu środko-
wym znajdował się pierwotnie obraz Trójcy Świętej,
przechowywany obecnie w zbiorach Muzeum Naro-
dowego w Krakowie, stwierdzić wypadnie, że przed
r. 1766 obraz Trójcy Świętej musiano z ołtarza usu-
nąć lub tylko zasłonić obrazem, tematycznie wpraw-
dzie bardziej odpowiadającym wezwaniu kościoła
(Św. Jerzy i Św. Jadwiga), ale kłócącym się treścio-
wo z tematyką obrazów na skrzydłach 10. I ten dru-
gi chronologicznie obraz środkowy usunięto w r.
1862, zastępując go obecnym malowidłem przedsta-
wiającym samotnie stojącą św. Jadwigę pędzla wy-
mienionego już malarza Rednera. Nie potrafię obec-
nie udowodnić, z powodu braku dostatecznych archi-
waliów, czy zasugerowane tutaj rozwiązanie jest pra-
widłowe n. Jedno wydaje się niewątpliwe, a przema-
Leśniewski... archidiaconum Gnesnensem A.D. 1632, AAG,
sygn. A. Cons. E. 2b. k. 74. — Acta visitationis... per
Sventoslaum Strzałkowski... archidiaconum Gnesnensem
A.D. 1640, AAG, sygn. A. Cons. E. 3, k. 90. — Acta vi-
sitationis... per Stanislaum Lipski... archidiaconum Gnes-
nensem A.D. 1697, AAG, sygn. A. Cons. E. 6, k. 101. —
Acta visitationis... per Josephom Kraszkowski... archidiaco-
num Gnesnensem A.D. 1712, AAG, sygn. A. Cons. E. 9a,
k. 127. Księdza dra Mariana Aleksandrowicza proszę
0 przyjęcie podziękowania za udzieloną mi pomoc w czasie
pracy w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie.
9 Acta visitationis... per A. Wyczałkowski... canonicum
Gnesnensem A.D. 1766, AAG. sygn. A. Cons. E. 18,
k. 63. — Opis dekanatów pięciu, gnieźnieńskiego S. Piotra
1 Pawła... przez Józefa Dorpowskiego, kanonika gnieźnień-
skiego. R.P. 1782, AAG, sygn. A. Cons. E. 23, k. 55.
Jeśli wizytatorzy widzieli ołtarz istniejący obecnie w Kłec-
ku, to przypomnieć trzeba, że ich opis jest bardzo po-
wierzchowny, pomija bowiem obrazy w skrzydłach.
wia za tym identyczny styl, koloryt, wreszcie wymia-
ry — że obraz Trójcy Świętej z Muzeum Narodo-
wego w Krakowie był pierwotnie pomyślany jako
tablica wypełniająca pole środkowe ołtarza główne-
go w kościele w Kłecku.
Odkryte ostatnio przez Marię Macharską pier-
wowzory graficzne dla kompozycji dwóch obrazów
w skrzydłach ołtarza kłeckiego można jeszcze uzu-
pełnić o trzeci wzór dla omówionego powyżej obra-
zu Trójcy Świętej 12. Była nią rycina (ryc. 2) z r. 1574
wykonana przez Philippa Galle’a według rysunku
Martena de Vos. Malarz wykorzystując tę rycinę
powtórzył w obrazie jej zasadnicze elementy składo-
we. Kossior przekładając na miarę swego języka
malarskiego widoczne w rycinie rozdrobnienie form,
zatracając jej niewątpliwe wartości przestrzenne
i irracjonalne światło stworzył kompozycję bardziej
płaską, mnięj świetlistą, a więc typową nie tylko dla
niego, lecz również dla pewnego odłamu polskiej
sztuki nowożytnej, nie pozbawionego znamion pro-
wincjonalizmu.
10 Zakładając, że obraz Trójcy Świętej zachowano
w ołtarzu, można było nowy obraz, malowany zapewne
na płótnie, przybić do obrazu starego lub też użyć go jako
obrazu ruchomego dla przysłonięcia starego malowidła.
W obecnej, parokrotnie przerabianej i naprawianej kon-
strukcji ołtarza nie ma śladów po takim urządzeniu. Zwy-
czaj nabijania obrazu nowego na stary był dosyć często
praktykowany w kościołach. W samym Kłecku postąpiono
w ten sposób w ołtarzu św. Ducha, w którym pole środ-
kowe z obrazem Zesłania Ducha Świętego sprzed r. 1632
zasłonięto w późniejszym czasie innym obrazem malowa-
nym na płótnie.
11 Jak świadczą wizytacje w kłeckim kościele parafial-
nym oraz w trzech niezachowanych, małych kościołach Św.
Krzyża, Św. Ducha i Św. Barbary, nie było w Kłecku
ołtarza Trójcy Świętej.
12 M. Macharska, Ze studiów nad rotą grafiki
w polskim malarstwie okresu manieryzmu i wczesnego ba-
roku (Folia Historiae Artium. t. XI, 1975).
UN TABLEAU INCONNU DE MATEUSZ KOSSIOR (A PROPOS DES ETUDES SUR LA PEINTURE
POLONAISE DE LA FIN DU XVI SIECLE)
Au Musee National de Cracovie se trouve un tableau
peint a la detrempe, qui represente la Trinite. Son style et
ses dimensions permettent de supposer que c‘est le panneau
central primordial du maitre-autel de 1'eglise paroissiale de
Kłecko dans l!arrondissement de Gniezno, departement de
Poznań, qui passait pour une oeuvre disparue. Ce retable,
execute en 1596, est l‘unique oeuvre signee par Mateusz
Kossior, sculpteur en bois et peintre de Poznań. La compo-
sition de cette peinture imite la gravure de Ph. Galie de
1574, executee selon de dessin de Marten de Vos.
170