DOI Artikel:
Kalinowski, Lech: Motywy antyczne w dekoracji kaplicy Zygmuntowskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20360#0099
30. Eros, kopia rzymska wg rzeźby Lizypa, Leningrad,
Ermitaż (wg Anticznaja skuUptura)
nia o treści zgodnej z ogólnymi założeniami ideo-
wymi dzieła.
Parafrazując wypowiedź Romana Jakobsona
o zjawisku afazji, tak jak mówienie zakłada wy-
bór pewnych jednostek językowych, którymi są
wyrazy, oraz ich połączenie w jednostki języko-
86 R. Jakobson i M. Halle, Podstawy języka,
Wrocław 1964, s. 107—133.
87 A. G r a b a r, Christian Iconography. A Study of
Its Origins. The A. W. Mellon Lectures in the Fine
Arts, 1961, The National Gallery of Art, Washington,
we wyższego rzędu, którymi są zdania, a tych
z kolei w jeszcze wyższego rzędu jednostki — wy-
powiedzi 86, tak artyści włoscy zatrudnieni w ka-
plicy Zygmuntowskiej wybierali pewne motywy
jako jednostki, np. motyw Wenus typu pudica,
który z motywem węża jako atrybutem tworzy
temat cząstkowy Kleopatry, albo jak motyw
Nimfy-Dafne, składający się razem z dwoma
uskrzydlonymi puttami na układ antytetyczny
Nimfy-Wenus, i z nich budowali wypowiedzi sty-
listyczne bądź czysto dekoracyjne, bądź tematycz-
ne wyższego rzędu, bądź treściowe, odpowiednio
do zakresu tzw. pola semantycznego, jakim mogła
być w wypadku kaplicy Zygmuntowskiej zarów-
no idea piękna, jak też idea wiecznej chwa-
ły artysty, władcy czy zmarłej osoby lub dy-
nastii.
Pole semantyczne zakreśla ogólny temat, w
obrębie którego realizowane są poszczególne te-
maty cząstkowe przy pomocy typów ikonogra-
ficznych i motywów. Innymi słowy wyznacza ono
po prostu treści ideowe, na które składają się
rozmaite tematy wypowiadane przy pomocy róż-
nych motywów, czyli formuł ikonograficznych ja-
ko obrazów 87.
Pole semantyczne jest więc zbiorem tematów,
a tematy te tworzą rodzaj rodziny semantycz-
nej, tzn. są z kolei zbiorem pokrewnych znacze-
niem tematów. W ikonografii kaplicy Zygmun-
towskiej taką rodzinę semantyczną tworzą np.:
kopuła, łuk triumfalny, trofea i panoplia, girlan-
dy i zawieszenia z kwiatów, owoców i liści, ele-
menty radosnego pochodu morskiego w typie
thiasos, pokonany wróg itp. Tematy te powią-
zane są nie podobieństwem formy, ale podobień-
stwem znaczeń, zaczerpniętych z repertuaru an-
tycznych i renesansowych idei88.
W tych warunkach zatrudnieni w kaplicy Zyg-
muntowskiej artyści przejmowali gotowe formu-
ły, dotychczasowym nadawali odmienne znacze-
nie, wreszcie tworzyli formuły nowe.
Zagadnienie funkcjonowania poszczególnych
motywów w ramach pola semantycznego wykra-
cza poza cele postawione sobie w niniejszej pra-
cy. Skoro jednak motyw Nimfy nad wnęką ołta-
rzową nie jest ani motywem, ani tematem Afro-
dyty Anadyomene, to — o tyle, o ile z moty-
wem Afrodyty Anadyomene i wyrażonym przy
D. C., Princeton, N. J., 1968 (Bollingen Series, XXXV,
nr 10, s. XLI—L).
88 A. Buck, Aus der Vorgeschichte der Querelle
des Anciens et Modernes in Mittelalter und Renaissance
(Bibliotheąue cTHumanisme et Renaissance, 20, 1958, s.
527—541).
91
Ermitaż (wg Anticznaja skuUptura)
nia o treści zgodnej z ogólnymi założeniami ideo-
wymi dzieła.
Parafrazując wypowiedź Romana Jakobsona
o zjawisku afazji, tak jak mówienie zakłada wy-
bór pewnych jednostek językowych, którymi są
wyrazy, oraz ich połączenie w jednostki języko-
86 R. Jakobson i M. Halle, Podstawy języka,
Wrocław 1964, s. 107—133.
87 A. G r a b a r, Christian Iconography. A Study of
Its Origins. The A. W. Mellon Lectures in the Fine
Arts, 1961, The National Gallery of Art, Washington,
we wyższego rzędu, którymi są zdania, a tych
z kolei w jeszcze wyższego rzędu jednostki — wy-
powiedzi 86, tak artyści włoscy zatrudnieni w ka-
plicy Zygmuntowskiej wybierali pewne motywy
jako jednostki, np. motyw Wenus typu pudica,
który z motywem węża jako atrybutem tworzy
temat cząstkowy Kleopatry, albo jak motyw
Nimfy-Dafne, składający się razem z dwoma
uskrzydlonymi puttami na układ antytetyczny
Nimfy-Wenus, i z nich budowali wypowiedzi sty-
listyczne bądź czysto dekoracyjne, bądź tematycz-
ne wyższego rzędu, bądź treściowe, odpowiednio
do zakresu tzw. pola semantycznego, jakim mogła
być w wypadku kaplicy Zygmuntowskiej zarów-
no idea piękna, jak też idea wiecznej chwa-
ły artysty, władcy czy zmarłej osoby lub dy-
nastii.
Pole semantyczne zakreśla ogólny temat, w
obrębie którego realizowane są poszczególne te-
maty cząstkowe przy pomocy typów ikonogra-
ficznych i motywów. Innymi słowy wyznacza ono
po prostu treści ideowe, na które składają się
rozmaite tematy wypowiadane przy pomocy róż-
nych motywów, czyli formuł ikonograficznych ja-
ko obrazów 87.
Pole semantyczne jest więc zbiorem tematów,
a tematy te tworzą rodzaj rodziny semantycz-
nej, tzn. są z kolei zbiorem pokrewnych znacze-
niem tematów. W ikonografii kaplicy Zygmun-
towskiej taką rodzinę semantyczną tworzą np.:
kopuła, łuk triumfalny, trofea i panoplia, girlan-
dy i zawieszenia z kwiatów, owoców i liści, ele-
menty radosnego pochodu morskiego w typie
thiasos, pokonany wróg itp. Tematy te powią-
zane są nie podobieństwem formy, ale podobień-
stwem znaczeń, zaczerpniętych z repertuaru an-
tycznych i renesansowych idei88.
W tych warunkach zatrudnieni w kaplicy Zyg-
muntowskiej artyści przejmowali gotowe formu-
ły, dotychczasowym nadawali odmienne znacze-
nie, wreszcie tworzyli formuły nowe.
Zagadnienie funkcjonowania poszczególnych
motywów w ramach pola semantycznego wykra-
cza poza cele postawione sobie w niniejszej pra-
cy. Skoro jednak motyw Nimfy nad wnęką ołta-
rzową nie jest ani motywem, ani tematem Afro-
dyty Anadyomene, to — o tyle, o ile z moty-
wem Afrodyty Anadyomene i wyrażonym przy
D. C., Princeton, N. J., 1968 (Bollingen Series, XXXV,
nr 10, s. XLI—L).
88 A. Buck, Aus der Vorgeschichte der Querelle
des Anciens et Modernes in Mittelalter und Renaissance
(Bibliotheąue cTHumanisme et Renaissance, 20, 1958, s.
527—541).
91