DOI Artikel:
Banach, Jerzy: Michała Stachowicza "Monumenta Regum Poloniae Cracoviensia"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20360#0139
Folia Historiae Artium, T. XII (1976)
JERZY BANACH
MICHAŁA STACHOWICZA ,,MONUMENT A REGUM PO 1.0 MAE GRACO YIENSIA”
W roku 1827 został ukończony w Warsza-
wie druk ostatnich tablic publikacji pt. Monu-
menta Regum Poloniae Cracoviensia. Dzieło, po-
wstające pod auspicjami Komisji Rządowej Wy-
znań Religijnych i Oświecenia Publicznego Kró-
lestwa Polskiego, wydawane zeszytami od r. 1822,
zawiera widoki nagrobków, sarkofagów i trumien
królów i królowych polskich spoczywających w
katedrze krakowskiej. Jeden z najświetniejszych
zespołów dzieł sztuki Wawelu, związany jak ża-
den inny z władcami Polski, w znacznej swej
części dotąd niedostępny i zupełnie nie znany,
mógł być dzięki reprodukcjom po raz pierwszy
przedmiotem studiów w kraju i za granicą.
Publikacja, jakkolwiek wymieniana w historii
naszej sztuki, nie była dotychczas przedmiotem
ani odrębnego opracowania, ani choćby tylko ob-
1 Podstawową monografią życia i twórczości Micha-
ła Stachowicza jest nadal broszura J. Dobrzy ckiego:
Michał Stachowicz. W setną rocznicę śmierci, Kraków
1925, tamże ważniejsza literatura, s. 22—24 (określona
jako „ważniejsze źródła”). Na stronach 10—11 Dobrzycki
przedstawia krótko dzieje powstania rysunków do Mo-
numentów i samej publikacji; informacje podane 'przez
Dobrzyckiego przyjdzie nieraz prostować i uzupełniać.
O wydawnictwie Monumentów wspomina parokrotnie
M. Walicki, Sprawa inwentaryzacji zabytków w do-
bie Królestwa Polskiego (1827—1862), WTarszawa 1931 (Bi-
blioteka Zakładu Architektury Polskiej i Historii Sztu-
ki Politechniki Warszawskiej, III), szerzej zaś na si 33
o prospekcie tego wydawnictwa. Walicki miał dostęp do
materiałów archiwalnych dotyczących prac nad wyda-
niem Monumentów, znajdujących się w Archiwum Oś-
wiecenia (Akta Komissyi Rządowej WRiOP tyczące się
dzieła „Series monumentorum Regum Poloniae”. SJ 128);
por. tenże, s. 9. Archiwum Oświecenia spłonęło w
czasie drugiej wojny światowej (T. Manteuffel, Ar-
chiwum Oświecenia Publicznego w Warszawie [w:] Stra-
ty bibliotek i archiwów warszawskich w zakresie ręko-
piśmiennych źródeł historycznych, 2: Archiwa porozbio-
szerniejszego omówienia; skąpe były również,
i w niejednym punkcie sprzeczne, wiadomości
o dziejach jej powstania 1. Wydobycie na jaw w
Bibliotece Narodowej nieznanej serii związanych
z Monumentami akwarel Michała Stachowicza
było dla nas punktem wyjścia do podjęcia próby
ustalenia genezy wydawnictwa. Obecnie możemy
przedstawić szczegółowo historię powstania i roz-
powszechniania Monumentów, wskazać, jakimi
drogami one oddziaływały na społeczeństwo, omó-
wić polemiki towarzyszące ich ogłaszaniu. Naj-
pierw jednak trzeba przypomnieć, jak budziło się
zainteresowanie wawelską nekropolią w osiem-
nastym wieku 2.
Stulecie odsieczy wiedeńskiej, w roku 1783,
było w stolicy obchodzone uroczyście. Skorzystał
na tym także i Wawel, albowiem prochy Jana
rowe i najnowsze, Warszawa 1956, s. 212—213). — O in-
nym, znajdującym się w Archiwum Oświecenia, a zna-
nym nam tylko w wypisach, zespole akt, który zawie-
rał cenne wiadomości dotyczące wydawnictwa Monu-
mentów, piszemy niżej, s. 144 i przypis 60.
2 Kroniki utrwaliły wizytę zwycięskiego Karola Gu-
stawa w katedrze wawelskiej w r. 1655, przyglądają-
cego się z ciekawością pomnikom królów polskich, za-
trzymującego się przy nagrobku Władysława Łokietka.
Oprowadzał króla Szymon Starowolski, autor Mo-
numenta Sarmatarum (L. ■ S i k o r a, Szwedzi i Siedmio-
grodzianie w Krakowie od 1655 do 1657 roku (Biblio-
teka Krakowska, 39), Kraków 1908, s. 39. — S. Winda-
kiewicz, Dzieje Wawelu, Kraków 1925, s. 134. —
M. Rożek, Straty kulturalne i artystyczne Krakowa
w czasie pierwszego najazdu szwedzkiego (1655—1657)
(Biuletyn Historii Sztuki, XXXVI, 1974, nr 2, s. 150
przypis 60). — Potem jednak ani wiek XVII, ani więk-
sza część wieku XVIII nie zanotowały przejawów zain-
teresowania pomnikami na Wawelu. Zmianę przyniosły
dopiero lata panowania Stanisława Augusta Poniatow-
skiego.
9*
131
JERZY BANACH
MICHAŁA STACHOWICZA ,,MONUMENT A REGUM PO 1.0 MAE GRACO YIENSIA”
W roku 1827 został ukończony w Warsza-
wie druk ostatnich tablic publikacji pt. Monu-
menta Regum Poloniae Cracoviensia. Dzieło, po-
wstające pod auspicjami Komisji Rządowej Wy-
znań Religijnych i Oświecenia Publicznego Kró-
lestwa Polskiego, wydawane zeszytami od r. 1822,
zawiera widoki nagrobków, sarkofagów i trumien
królów i królowych polskich spoczywających w
katedrze krakowskiej. Jeden z najświetniejszych
zespołów dzieł sztuki Wawelu, związany jak ża-
den inny z władcami Polski, w znacznej swej
części dotąd niedostępny i zupełnie nie znany,
mógł być dzięki reprodukcjom po raz pierwszy
przedmiotem studiów w kraju i za granicą.
Publikacja, jakkolwiek wymieniana w historii
naszej sztuki, nie była dotychczas przedmiotem
ani odrębnego opracowania, ani choćby tylko ob-
1 Podstawową monografią życia i twórczości Micha-
ła Stachowicza jest nadal broszura J. Dobrzy ckiego:
Michał Stachowicz. W setną rocznicę śmierci, Kraków
1925, tamże ważniejsza literatura, s. 22—24 (określona
jako „ważniejsze źródła”). Na stronach 10—11 Dobrzycki
przedstawia krótko dzieje powstania rysunków do Mo-
numentów i samej publikacji; informacje podane 'przez
Dobrzyckiego przyjdzie nieraz prostować i uzupełniać.
O wydawnictwie Monumentów wspomina parokrotnie
M. Walicki, Sprawa inwentaryzacji zabytków w do-
bie Królestwa Polskiego (1827—1862), WTarszawa 1931 (Bi-
blioteka Zakładu Architektury Polskiej i Historii Sztu-
ki Politechniki Warszawskiej, III), szerzej zaś na si 33
o prospekcie tego wydawnictwa. Walicki miał dostęp do
materiałów archiwalnych dotyczących prac nad wyda-
niem Monumentów, znajdujących się w Archiwum Oś-
wiecenia (Akta Komissyi Rządowej WRiOP tyczące się
dzieła „Series monumentorum Regum Poloniae”. SJ 128);
por. tenże, s. 9. Archiwum Oświecenia spłonęło w
czasie drugiej wojny światowej (T. Manteuffel, Ar-
chiwum Oświecenia Publicznego w Warszawie [w:] Stra-
ty bibliotek i archiwów warszawskich w zakresie ręko-
piśmiennych źródeł historycznych, 2: Archiwa porozbio-
szerniejszego omówienia; skąpe były również,
i w niejednym punkcie sprzeczne, wiadomości
o dziejach jej powstania 1. Wydobycie na jaw w
Bibliotece Narodowej nieznanej serii związanych
z Monumentami akwarel Michała Stachowicza
było dla nas punktem wyjścia do podjęcia próby
ustalenia genezy wydawnictwa. Obecnie możemy
przedstawić szczegółowo historię powstania i roz-
powszechniania Monumentów, wskazać, jakimi
drogami one oddziaływały na społeczeństwo, omó-
wić polemiki towarzyszące ich ogłaszaniu. Naj-
pierw jednak trzeba przypomnieć, jak budziło się
zainteresowanie wawelską nekropolią w osiem-
nastym wieku 2.
Stulecie odsieczy wiedeńskiej, w roku 1783,
było w stolicy obchodzone uroczyście. Skorzystał
na tym także i Wawel, albowiem prochy Jana
rowe i najnowsze, Warszawa 1956, s. 212—213). — O in-
nym, znajdującym się w Archiwum Oświecenia, a zna-
nym nam tylko w wypisach, zespole akt, który zawie-
rał cenne wiadomości dotyczące wydawnictwa Monu-
mentów, piszemy niżej, s. 144 i przypis 60.
2 Kroniki utrwaliły wizytę zwycięskiego Karola Gu-
stawa w katedrze wawelskiej w r. 1655, przyglądają-
cego się z ciekawością pomnikom królów polskich, za-
trzymującego się przy nagrobku Władysława Łokietka.
Oprowadzał króla Szymon Starowolski, autor Mo-
numenta Sarmatarum (L. ■ S i k o r a, Szwedzi i Siedmio-
grodzianie w Krakowie od 1655 do 1657 roku (Biblio-
teka Krakowska, 39), Kraków 1908, s. 39. — S. Winda-
kiewicz, Dzieje Wawelu, Kraków 1925, s. 134. —
M. Rożek, Straty kulturalne i artystyczne Krakowa
w czasie pierwszego najazdu szwedzkiego (1655—1657)
(Biuletyn Historii Sztuki, XXXVI, 1974, nr 2, s. 150
przypis 60). — Potem jednak ani wiek XVII, ani więk-
sza część wieku XVIII nie zanotowały przejawów zain-
teresowania pomnikami na Wawelu. Zmianę przyniosły
dopiero lata panowania Stanisława Augusta Poniatow-
skiego.
9*
131