DOI Artikel:
Samek, Jan: Kielich fundacji Jana Rybkowicza w kościele Św. Anny: (Ze związków polsko-węgierskich w dziedzinie złotnictwa)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20360#0104
1. Kielich ofiarowany w r. 1630 do kościoła Św. Anny
w Krakowie (fot. P. Maliszewski)
nie wici i mocne, można powiedzieć nerwowe,
skręty ostrych liści. Obok wyraźnie zaznaczonych
ostatków po obumarłych gałęziach czy liściach
na każdym z pól stopy występuje rozwinięty mo-
tyw podobny do ostu. Należy zaznaczyć, że roś-
linna dekoracja tej części podstawy nie przylega
ściśle do powierzchni naczynia, ale nie tracąc
z nią kontaktu tworzy ponad poszczególnymi
ściankami ażurową, ruchliwą i niespokojną war-
stwę dekoracyjną. Zbliżone do zastosowanych na
polach stopy, silnie zwinięte liście wypełniają też
przy brzegu i stopniu narożniki sześcioliścia. Od
góry zamyka podstawę płaski talerzyk wzboga-
cony na poziomym brzegu delikatnym profilem.
Sześcioboczny trzon kielicha w całości ukryty
jest w nodusie i przylegającej doń od góry i dołu
dekoracji. Dekorację tę tworzą niewielkie, gęsto
granulowane półkola, który to motyw w znacz-
nie większych rozmiarach powtórzono i na nodu-
sie. Jednakże dwanaście półkolistych guzów zdo-
biących w dwóch rzędach nodus pokrywa także
granulacja w kołach ze skręconego drutu, na któ-
rych dopiero umieszczono różnych rozmiarów
kulki. Pomiędzy obu rzędami guzów węzła, w
utworzonych tam polach, wzbogacają nodus roz-
wijające się kwiaty o szczelnie zaciśniętych płat-
kach. Mają one ośrodki utworzone z turkusów,
granatów (?) i górskiego kryształu; ponadto wzbo-
gacono je silnie wygiętymi liśćmi, które przypo-
minają oset. Wąska, wysoka czara naczynia ma
kształt lekko rozchylonego na boki walca. Do
dwóch piątych wysokości zasłania ją koszyczek
utworzony z motywów użytych na polach stopy.
Od góry ogranicza go sznur z koronką wykonaną
z dość dużych roślinnych motywów. Na odwrocie
stopy wyryto minuskułą trudno czytelny napis
fundacyjny (ryc. 5): ,,S[anctae] Ann[ae] in Ec-
c[les]ia Colleg[iata] Eiusdem Patronae Pientissi-
mae li[berel'i?] ex animo D[cno] D[e]D[it] Anno
D[omi]ni 1630 OE [?] Visita[tionis] B[eatae] M[a-
riae] V[irginis] j Frater M[agister?j Joannes Au-
gustinus Ribkowicz Proffesor Theolog[iae] C[a-
nonieus] S[ancti] Floriani Pro se suorumąjuae]
salute ad Divina[m] Aram” 4.
Tak przedstawiałby się rzeczowy opis kielicha
ufundowanego przez Jana Rybkowicza, profesora
teologii uniwersytetu krakowskiego. Z kolei zana-
lizować należy sumę wrażeń, jakie odbieramy przy
percepcji krakowskiego zabytku. Mimo zastoso-
wania geometrycznej struktury w naczyniu nie
cechuje go właściwa gotyckim kielichom archi-
tekoniczna, z pełną konsekwencją wykreślona
konstrukcja. Wyraża się to i w bardzo wysmu-
kłych proporcjach (stopa mieści się aż 2,5 razy w
wysokości naczynia), i w stosunku do siebie po-
szczególnych członów kielicha. Nie są one, jak to
bywało w gotyku, dodawane z wyraźnym zazna-
czeniem granicy każdego elementu, nadto niektó-
re z nich, jak talerzyk, w ogóle straciły swe zna-
czenie. W kielichu z kościoła Św. Anny stopa,
4 Przy badaniach nad kielichem korzystałem z ma-
teriałów mgr Stanisławy Odrzywolskiej, której składam
na tym miejscu serdeczne podziękowanie.
96
w Krakowie (fot. P. Maliszewski)
nie wici i mocne, można powiedzieć nerwowe,
skręty ostrych liści. Obok wyraźnie zaznaczonych
ostatków po obumarłych gałęziach czy liściach
na każdym z pól stopy występuje rozwinięty mo-
tyw podobny do ostu. Należy zaznaczyć, że roś-
linna dekoracja tej części podstawy nie przylega
ściśle do powierzchni naczynia, ale nie tracąc
z nią kontaktu tworzy ponad poszczególnymi
ściankami ażurową, ruchliwą i niespokojną war-
stwę dekoracyjną. Zbliżone do zastosowanych na
polach stopy, silnie zwinięte liście wypełniają też
przy brzegu i stopniu narożniki sześcioliścia. Od
góry zamyka podstawę płaski talerzyk wzboga-
cony na poziomym brzegu delikatnym profilem.
Sześcioboczny trzon kielicha w całości ukryty
jest w nodusie i przylegającej doń od góry i dołu
dekoracji. Dekorację tę tworzą niewielkie, gęsto
granulowane półkola, który to motyw w znacz-
nie większych rozmiarach powtórzono i na nodu-
sie. Jednakże dwanaście półkolistych guzów zdo-
biących w dwóch rzędach nodus pokrywa także
granulacja w kołach ze skręconego drutu, na któ-
rych dopiero umieszczono różnych rozmiarów
kulki. Pomiędzy obu rzędami guzów węzła, w
utworzonych tam polach, wzbogacają nodus roz-
wijające się kwiaty o szczelnie zaciśniętych płat-
kach. Mają one ośrodki utworzone z turkusów,
granatów (?) i górskiego kryształu; ponadto wzbo-
gacono je silnie wygiętymi liśćmi, które przypo-
minają oset. Wąska, wysoka czara naczynia ma
kształt lekko rozchylonego na boki walca. Do
dwóch piątych wysokości zasłania ją koszyczek
utworzony z motywów użytych na polach stopy.
Od góry ogranicza go sznur z koronką wykonaną
z dość dużych roślinnych motywów. Na odwrocie
stopy wyryto minuskułą trudno czytelny napis
fundacyjny (ryc. 5): ,,S[anctae] Ann[ae] in Ec-
c[les]ia Colleg[iata] Eiusdem Patronae Pientissi-
mae li[berel'i?] ex animo D[cno] D[e]D[it] Anno
D[omi]ni 1630 OE [?] Visita[tionis] B[eatae] M[a-
riae] V[irginis] j Frater M[agister?j Joannes Au-
gustinus Ribkowicz Proffesor Theolog[iae] C[a-
nonieus] S[ancti] Floriani Pro se suorumąjuae]
salute ad Divina[m] Aram” 4.
Tak przedstawiałby się rzeczowy opis kielicha
ufundowanego przez Jana Rybkowicza, profesora
teologii uniwersytetu krakowskiego. Z kolei zana-
lizować należy sumę wrażeń, jakie odbieramy przy
percepcji krakowskiego zabytku. Mimo zastoso-
wania geometrycznej struktury w naczyniu nie
cechuje go właściwa gotyckim kielichom archi-
tekoniczna, z pełną konsekwencją wykreślona
konstrukcja. Wyraża się to i w bardzo wysmu-
kłych proporcjach (stopa mieści się aż 2,5 razy w
wysokości naczynia), i w stosunku do siebie po-
szczególnych członów kielicha. Nie są one, jak to
bywało w gotyku, dodawane z wyraźnym zazna-
czeniem granicy każdego elementu, nadto niektó-
re z nich, jak talerzyk, w ogóle straciły swe zna-
czenie. W kielichu z kościoła Św. Anny stopa,
4 Przy badaniach nad kielichem korzystałem z ma-
teriałów mgr Stanisławy Odrzywolskiej, której składam
na tym miejscu serdeczne podziękowanie.
96