DOI Artikel:
Samek, Jan: Zagadka przemyskiego lawaterza: (Przyczynek do zagadnienia teatralności w sztuce lwowskiego baroku)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20407#0101
Folia Historiae Artium, T. XIV (1978)
JAN SAMEK
ZAGADKA PRZEMYSKIEGO LAWATERZA
(Przyczynek do zagadnienia teatralności
w sztuce lwowskiego baroku) *
W wypełnionym zabytkami przemyskim ko-
ściele i klasztorze Franciszkanów, wśród dzieł
snycerstwa, rzeźby, malarstwa, a także w okaza-
łym zbierze tkanin i dzieł złotnictwa 1 nie brak
obiektów godnych szczególnego zainteresowania.
Wyróżniają się one nie tylko wartością artystycz-
ną, lecz także swoimi treściami. Do tych ostatnie!
należy późnobarokowy lawaterz pochodzący z w.
XVIII, z cynowym zbiornikiem w kształcie po-
sążka św. Franciszka. Zabytek ten, wprowadzony
do badań nad sztuką polską w latach trzydzie-
stych bieżącego stulecia2, udało się przed kilku
* Pod mianem teatralności rozumie siię w rzeźbie
takie upozowanie postaci, zaaranżowanie ich gestów
i mimiki, jakie stosowane było na scenie. Do tego za-
gadnienia odnoszg się m. in. prace: E. D e r y n g, Dra-
maturgia praktyczna, 1874; W. Bogusławski, Mimi-
ka, opr. T. Siwert i J. Lipiński, Warszawa 1965. Według
Wojciecha Bogusławskiego (o. c., s. 57) ,.Mimika jest
sztuką naśladowania, przyjemnością i prawdą wszelkich
poruszeń ciała ludzkiego wyobrażających rozliczne uczu-
cia i namiętności na duszę jego działające. Jest przeto
nauką do wystawień scenicznych koniecznie potrzebną,
albowiem wymowa, choćby najdoskonalsza, bez pomocy
mimiki jest tylko opowiadaniem jałowego zdarzenia, ale
niezdolną dać wyobrażenia zewnętrznych poruszeń osób,
które w tym zdarzeniu działały”.
1 T. Chrzanowski, M. Kornecki, J. Samek,
Miasto Przemyśl (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce,
Woj. rzeszowskie, maszynopis w Instytucie Sztuki PAN
w Warszawie). Szereg zabytków wydobył także z za-
pomnienia ks. Stanisław Ziobro w czasie swojego kil-
kuletniego pobytu w klasztorze Franciszkanów w Prze-
myślu.
2 A. Bochnak, Ze studiów nad rzeźbą lwowską
epoki rokoka, Kraków 1931. s. 19—20. 138—139, fig. 26
na s. 33; J. Samek, Res imagines. Ze studiów nad
1. Lawaterz z posążkiem św. Franciszka z r. 1761 w ko-
ściele Franciszkanów w Przemyślu (fot. A. Bochnak)
93
JAN SAMEK
ZAGADKA PRZEMYSKIEGO LAWATERZA
(Przyczynek do zagadnienia teatralności
w sztuce lwowskiego baroku) *
W wypełnionym zabytkami przemyskim ko-
ściele i klasztorze Franciszkanów, wśród dzieł
snycerstwa, rzeźby, malarstwa, a także w okaza-
łym zbierze tkanin i dzieł złotnictwa 1 nie brak
obiektów godnych szczególnego zainteresowania.
Wyróżniają się one nie tylko wartością artystycz-
ną, lecz także swoimi treściami. Do tych ostatnie!
należy późnobarokowy lawaterz pochodzący z w.
XVIII, z cynowym zbiornikiem w kształcie po-
sążka św. Franciszka. Zabytek ten, wprowadzony
do badań nad sztuką polską w latach trzydzie-
stych bieżącego stulecia2, udało się przed kilku
* Pod mianem teatralności rozumie siię w rzeźbie
takie upozowanie postaci, zaaranżowanie ich gestów
i mimiki, jakie stosowane było na scenie. Do tego za-
gadnienia odnoszg się m. in. prace: E. D e r y n g, Dra-
maturgia praktyczna, 1874; W. Bogusławski, Mimi-
ka, opr. T. Siwert i J. Lipiński, Warszawa 1965. Według
Wojciecha Bogusławskiego (o. c., s. 57) ,.Mimika jest
sztuką naśladowania, przyjemnością i prawdą wszelkich
poruszeń ciała ludzkiego wyobrażających rozliczne uczu-
cia i namiętności na duszę jego działające. Jest przeto
nauką do wystawień scenicznych koniecznie potrzebną,
albowiem wymowa, choćby najdoskonalsza, bez pomocy
mimiki jest tylko opowiadaniem jałowego zdarzenia, ale
niezdolną dać wyobrażenia zewnętrznych poruszeń osób,
które w tym zdarzeniu działały”.
1 T. Chrzanowski, M. Kornecki, J. Samek,
Miasto Przemyśl (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce,
Woj. rzeszowskie, maszynopis w Instytucie Sztuki PAN
w Warszawie). Szereg zabytków wydobył także z za-
pomnienia ks. Stanisław Ziobro w czasie swojego kil-
kuletniego pobytu w klasztorze Franciszkanów w Prze-
myślu.
2 A. Bochnak, Ze studiów nad rzeźbą lwowską
epoki rokoka, Kraków 1931. s. 19—20. 138—139, fig. 26
na s. 33; J. Samek, Res imagines. Ze studiów nad
1. Lawaterz z posążkiem św. Franciszka z r. 1761 w ko-
ściele Franciszkanów w Przemyślu (fot. A. Bochnak)
93