DOI Artikel:
Krakowski, Piotr: Ruiny i groby w sztuce preromantyzmu i romantyzmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20407#0123
bogactw, chce być sprawiedliwy i umiarkowanie
korzysta z dóbr doczesnych. „Uskrarmacie -—•
powiada Volney o grobach i ruinach — natar-
czywe zapały rozkoszy upajające umysły; dajecie
spoczynek Duszy w mordującej ją walce, którą
z namiętnościami toczy; wynosicie ją nad podłe
czyny i zyski” S1.
Z medytacji nad ruinami i grobami człowiek
winien wyciągnąć wnioski optymistyczne; uczy
się kochać „Ludzi i ich pamiątek”, mobilizuje się
do szukania sposobów ich uszczęśliwiania, po-
zwala uwierzyć w przyszłe zwycięstwo nad tyra-
nią i przemocą opierając się na prawie natury.
Yolney traktuje dzieje ludzkości jako dzieje po-
stępu i wolności, triumf rozumu nad barbarzyń-
stwem i zabobonem.
Wpływy Volneya wyraźnie się zaznaczają w
twórczości romantyków, m. in. Krasińskiego
i Norwida. Koncepcja francuskiego pisarza, że
ruiny stanowią symbol klęski, którą muszą po-
nieść wcześniej czy później ciemiężcy i tyrani,
znajduje u Krasińskiego zabarwienie patriotycz-
ne. Tak pojęty motyw ruin występuje w Irydio-
nie. Krasiński łączył upadek rzymskiego impe-
rium z despotyzmem, którego było „historycznym
przykładem”. Równocześnie jednak upadek Rzy-
mu stanowić miał zapowiedź tego, że upadną tak-
że inne „stolice tyranów” 52. Irydion wyraża nie-
nawiść Krasińskiego do caratu. Słowacki powia-
da wprost: ,,Irydion — czyli zwalenie się Pe-
tersburga” 53.
Dla Norwida natomiast zrównanie Rzymu
z Rosją było nie do przyjęcia, „obrażało bowiem
wielką kulturę łacińską” 54. Dla autora Quidam
Rzym był przede wszystkim symbolem wiary.
Poza tym w oczach Norwida ruina stanowiła
dzieło sztuki55. Historycy literatury zwracają
uwagę na romantyczną „estetykę fragmentu” —
51 Tamże.
52 M. Janion, Romantyzm. Studia o ideach i sty-
lu, Warszawa 1969, s. 123. Tę postawę Krasińskiego wo-
bec ruin dawnego Rzymu dobrze charakteryzuje zacyto-
wany przez Janion list do Konstantego Gaszyńskiego,
pisany z Rzymu 21 XI 1833: „Ja tu zimę prześlęczę, bo
lubię te gruzy, lubię tę karę, która padła na miasto
wieczne, na miasto ucisku i podłości, egoizmu i zbyt-
ków, słowem na ten Rzym, co był otchłanią spożerają-
cą wszystkie narodowości świata. A teraz, spojrzyj na
te ruiny, na ten bluszcz, rozkosz zieloną jaszczurek; na
te groby pomięszane, powikłane, leżące w pustyni, w
kampanii Rzymskiej; a potem, pójdź do pałacu Ceza-
rów, do Koliseum, do gmachów Karakalli! Olbrzymy
stawiali te mury, tysiąc ludzi konało, nim drugie ty-
siąc dźwignęło te filary, te stosy rzniętych, dłutowanych
opok: a dziś wyryte na nich dłonią czasu przekleństwo,
jak na czole zbrodniarza i Rzym leży zwalony, leży
5. Cyprian Kamil Norwid, Na cmentarzu (Alleluja), 1857,
Gabinet Rycin Biblioteki Narodowej w Warszawie
zagadnienie, które artystów fascynowało przez
cały wiek XIX, a także później. Charakterystycz-
na jest choćby wypowiedź Rodina, że „piękniej-
i gnije, leży i nie powstanie więcej!” — Rozwinięcie tego
wątku w aspekcie patriotycznym znajdziemy z kolei w
wierszu Krasińskiego Roma z wiosny 1852 r., adresowa-
nym do żony Elizy; Poeta na tle wiodącego tematu ruin
powtarza po każdej zwrotce refren „lecz Polska nie zgi-
nie”. Zob. Wstęp T. Sinki do: Z. Krasiński, Irydion,
Biblioteka Narodowa, Kraków [1929], s. LIX—LX.
53 M. Janion, o.c., s. 123.
54 Z. Zaniewick i, R.ozmyślania nad ,,Quidam'’
[w:] Norwid żywy, Londyn 1962, s. 174.
55 „Osobliwość medytacji Norwidowskiej na tym
polega, że widok ruin nie naprowadza go na myśl o prze-
mijaniu. Ruina jest dziełem sztuki, a więc nie śladem
piękna minionego, lecz trwałym i aktualnym źródłem
estetycznego przeżycia. A ponieważ — jako ruina wła-
śnie, a więc rezultat niszczącego działania czasu — ruina
jest dziełem sztuki, jej piękno wynika właśnie z nisz-
czącego działania czasu. Czas niszcząc jedną wartość ■—
115
korzysta z dóbr doczesnych. „Uskrarmacie -—•
powiada Volney o grobach i ruinach — natar-
czywe zapały rozkoszy upajające umysły; dajecie
spoczynek Duszy w mordującej ją walce, którą
z namiętnościami toczy; wynosicie ją nad podłe
czyny i zyski” S1.
Z medytacji nad ruinami i grobami człowiek
winien wyciągnąć wnioski optymistyczne; uczy
się kochać „Ludzi i ich pamiątek”, mobilizuje się
do szukania sposobów ich uszczęśliwiania, po-
zwala uwierzyć w przyszłe zwycięstwo nad tyra-
nią i przemocą opierając się na prawie natury.
Yolney traktuje dzieje ludzkości jako dzieje po-
stępu i wolności, triumf rozumu nad barbarzyń-
stwem i zabobonem.
Wpływy Volneya wyraźnie się zaznaczają w
twórczości romantyków, m. in. Krasińskiego
i Norwida. Koncepcja francuskiego pisarza, że
ruiny stanowią symbol klęski, którą muszą po-
nieść wcześniej czy później ciemiężcy i tyrani,
znajduje u Krasińskiego zabarwienie patriotycz-
ne. Tak pojęty motyw ruin występuje w Irydio-
nie. Krasiński łączył upadek rzymskiego impe-
rium z despotyzmem, którego było „historycznym
przykładem”. Równocześnie jednak upadek Rzy-
mu stanowić miał zapowiedź tego, że upadną tak-
że inne „stolice tyranów” 52. Irydion wyraża nie-
nawiść Krasińskiego do caratu. Słowacki powia-
da wprost: ,,Irydion — czyli zwalenie się Pe-
tersburga” 53.
Dla Norwida natomiast zrównanie Rzymu
z Rosją było nie do przyjęcia, „obrażało bowiem
wielką kulturę łacińską” 54. Dla autora Quidam
Rzym był przede wszystkim symbolem wiary.
Poza tym w oczach Norwida ruina stanowiła
dzieło sztuki55. Historycy literatury zwracają
uwagę na romantyczną „estetykę fragmentu” —
51 Tamże.
52 M. Janion, Romantyzm. Studia o ideach i sty-
lu, Warszawa 1969, s. 123. Tę postawę Krasińskiego wo-
bec ruin dawnego Rzymu dobrze charakteryzuje zacyto-
wany przez Janion list do Konstantego Gaszyńskiego,
pisany z Rzymu 21 XI 1833: „Ja tu zimę prześlęczę, bo
lubię te gruzy, lubię tę karę, która padła na miasto
wieczne, na miasto ucisku i podłości, egoizmu i zbyt-
ków, słowem na ten Rzym, co był otchłanią spożerają-
cą wszystkie narodowości świata. A teraz, spojrzyj na
te ruiny, na ten bluszcz, rozkosz zieloną jaszczurek; na
te groby pomięszane, powikłane, leżące w pustyni, w
kampanii Rzymskiej; a potem, pójdź do pałacu Ceza-
rów, do Koliseum, do gmachów Karakalli! Olbrzymy
stawiali te mury, tysiąc ludzi konało, nim drugie ty-
siąc dźwignęło te filary, te stosy rzniętych, dłutowanych
opok: a dziś wyryte na nich dłonią czasu przekleństwo,
jak na czole zbrodniarza i Rzym leży zwalony, leży
5. Cyprian Kamil Norwid, Na cmentarzu (Alleluja), 1857,
Gabinet Rycin Biblioteki Narodowej w Warszawie
zagadnienie, które artystów fascynowało przez
cały wiek XIX, a także później. Charakterystycz-
na jest choćby wypowiedź Rodina, że „piękniej-
i gnije, leży i nie powstanie więcej!” — Rozwinięcie tego
wątku w aspekcie patriotycznym znajdziemy z kolei w
wierszu Krasińskiego Roma z wiosny 1852 r., adresowa-
nym do żony Elizy; Poeta na tle wiodącego tematu ruin
powtarza po każdej zwrotce refren „lecz Polska nie zgi-
nie”. Zob. Wstęp T. Sinki do: Z. Krasiński, Irydion,
Biblioteka Narodowa, Kraków [1929], s. LIX—LX.
53 M. Janion, o.c., s. 123.
54 Z. Zaniewick i, R.ozmyślania nad ,,Quidam'’
[w:] Norwid żywy, Londyn 1962, s. 174.
55 „Osobliwość medytacji Norwidowskiej na tym
polega, że widok ruin nie naprowadza go na myśl o prze-
mijaniu. Ruina jest dziełem sztuki, a więc nie śladem
piękna minionego, lecz trwałym i aktualnym źródłem
estetycznego przeżycia. A ponieważ — jako ruina wła-
śnie, a więc rezultat niszczącego działania czasu — ruina
jest dziełem sztuki, jej piękno wynika właśnie z nisz-
czącego działania czasu. Czas niszcząc jedną wartość ■—
115