DOI Artikel:
Krakowski, Piotr: Ruiny i groby w sztuce preromantyzmu i romantyzmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20407#0125
7. Cytprian Kamil Norwid, Młoda kobieta odczytująca
napisy na głazach wśród ruin, 1855, Gabinet Rycin Bi-
blioteki Narodowej w Warszawie
ręku. W głębi wznosi się potężna kopuła kate-
dry Św. Pawła, symbol mieszczańsko-kapitali-
stycznej stolicy imperium. Na tle nieba unosi się
anioł, który zarówno może być zwiastunem
śmierci, jak i aniołem nadziei nowego życia bu-
dzącego się z ruin 57.
Patriotyczna interpretacja motywu grobów
i ruin ma kapitalne znaczenie przede wszystkim
w tych krajach, gdzie na początku w. XX nastą-
piła utrata państwowości lub doszło do jej za-
grożenia. Wypadnie więc zająć się sytuacją w
sztuce i literaturze niemieckiej oraz polskiej. W
Niemczech pierwsza fala tego rodzaju nastrojów
patriotycznych daje się zauważyć w okresie woj-
ny 7-letniej, względnie bezpośrednio po niej.
Wojna ta pogłębiła myśli o śmierci, wnosząc do
tego tematu akcenty patriotyczne, akcenty chlub-
57 K. F a r n e r, Gustaue Dore der industrialisierte
Romantiker, Dresden 1963, s. 256—259.
58 R e h m, o. c., c. 265.
59 Tamże, s. 265.
nej śmierci za ojczyznę. U wielu poetów niemiec-
kich (jak Cronegk, Brawe, Lessing, Gleim i
Kleist) inne od tej chwili było spojrzenie na
śmierć — zostało ono etycznie pogłębione. Pełna
akceptacja śmierci za ojczyznę, za wolność poja-
wia się u Brawego, Lessinga (w Philotasie), któ-
ry wyraźnie powiada: „Ich kann zum Besten des
Staates sterben” 58. Także Kleist stwierdza: „Der
Tod fiirs Vaterland ist ewiger Verehrung wert” 59.
W tym okresie nasilenia nastrojów patriotycz-
nych stosunek do śmierci dobrze charakteryzuje
Abbit w swojej publikacji Vom Tode jilr das Va-
terland (1761), gdzie śmierć za innych jest tej
śmierci najwyższym ukoronowaniem. Dla Abbta
podstawową rzeczą jest możliwość przezwycięże-
nia strachu wobec śmierci, zapanowania nad nią.
Według Abbta najłatwiej strach przed śmiercią
zwalczyć poprzez miłość ojczyzny. Dostrzega
świętość w ofierze śmierci i nieśmiertelną sławę
w wyniku bohaterskiej śmierci za ojczyznę. Na-
wiązuje do starożytnych Rzymian, do „rzymskiej
cnoty” umierania za ojczyznę, do antycznej kon-
cepcji nie tylko przyjemności życia, lecz także
przyjemności śmierci, jednak nie w sensie baro-
kowym, tzn. mit dem Tode, lecz trotz des Todes,
owej heroicznej radości z tego, że się jest panem
śmierci, że zmusza się ją do tego, aby była czło-
wiekowi użyteczna 60.
W okresie dojrzałego romantyzmu dochodzi
jeszcze sprawa śmierci za wiarę oraz śmierci ry-
cerskiej, kwestia męczeństwa i sławy. „Der Rit-
ter lebt fur Ruhm — im Kriegertode erkampft
er ihn, drum ist der Tod sein Leben” 61 — po-
wiada Zaeharias Werner. Takie widzenie śmier-
ci również przyczyniło się do popularyzacji wąt-
ku patriotycznego.
W drugiej połowie w. XVIII daje się też za-
uważyć tzw. „nordycki renesans”, co też nie po-
zostało bez wpływu na wzrost nastrojów patrio-
tycznych. Obok wyobrażeń o charakterze osja-
niczno-nordyckim występują także pewne ak-
centy „prehistoryczne” o zabarwieniu politycz-
nym. Ów „renesans nordycki” ze szczególną siłą
daje znać o sobie w Anglii, Skandynawii, a szcze-
gólnie w Danii. Wzrasta zainteresowanie stary-
mi sagami, różnymi zabytkami: grobami, kurha-
nami, kamieniami runicznymi itd. Ta swoista
moda przedostaje się także do Niemiec 62.
Również w Polsce w dobie preromantyzmu
i sentymentalizmu następuje wzrost nastrojów
60 Tamże, s. 266—267.
61 Tamże, s. 416.
62 J. Ch. J e n s e n, Caspar David Friedrich. Leben
und Werk, Koln 1974, s. 60.
117
napisy na głazach wśród ruin, 1855, Gabinet Rycin Bi-
blioteki Narodowej w Warszawie
ręku. W głębi wznosi się potężna kopuła kate-
dry Św. Pawła, symbol mieszczańsko-kapitali-
stycznej stolicy imperium. Na tle nieba unosi się
anioł, który zarówno może być zwiastunem
śmierci, jak i aniołem nadziei nowego życia bu-
dzącego się z ruin 57.
Patriotyczna interpretacja motywu grobów
i ruin ma kapitalne znaczenie przede wszystkim
w tych krajach, gdzie na początku w. XX nastą-
piła utrata państwowości lub doszło do jej za-
grożenia. Wypadnie więc zająć się sytuacją w
sztuce i literaturze niemieckiej oraz polskiej. W
Niemczech pierwsza fala tego rodzaju nastrojów
patriotycznych daje się zauważyć w okresie woj-
ny 7-letniej, względnie bezpośrednio po niej.
Wojna ta pogłębiła myśli o śmierci, wnosząc do
tego tematu akcenty patriotyczne, akcenty chlub-
57 K. F a r n e r, Gustaue Dore der industrialisierte
Romantiker, Dresden 1963, s. 256—259.
58 R e h m, o. c., c. 265.
59 Tamże, s. 265.
nej śmierci za ojczyznę. U wielu poetów niemiec-
kich (jak Cronegk, Brawe, Lessing, Gleim i
Kleist) inne od tej chwili było spojrzenie na
śmierć — zostało ono etycznie pogłębione. Pełna
akceptacja śmierci za ojczyznę, za wolność poja-
wia się u Brawego, Lessinga (w Philotasie), któ-
ry wyraźnie powiada: „Ich kann zum Besten des
Staates sterben” 58. Także Kleist stwierdza: „Der
Tod fiirs Vaterland ist ewiger Verehrung wert” 59.
W tym okresie nasilenia nastrojów patriotycz-
nych stosunek do śmierci dobrze charakteryzuje
Abbit w swojej publikacji Vom Tode jilr das Va-
terland (1761), gdzie śmierć za innych jest tej
śmierci najwyższym ukoronowaniem. Dla Abbta
podstawową rzeczą jest możliwość przezwycięże-
nia strachu wobec śmierci, zapanowania nad nią.
Według Abbta najłatwiej strach przed śmiercią
zwalczyć poprzez miłość ojczyzny. Dostrzega
świętość w ofierze śmierci i nieśmiertelną sławę
w wyniku bohaterskiej śmierci za ojczyznę. Na-
wiązuje do starożytnych Rzymian, do „rzymskiej
cnoty” umierania za ojczyznę, do antycznej kon-
cepcji nie tylko przyjemności życia, lecz także
przyjemności śmierci, jednak nie w sensie baro-
kowym, tzn. mit dem Tode, lecz trotz des Todes,
owej heroicznej radości z tego, że się jest panem
śmierci, że zmusza się ją do tego, aby była czło-
wiekowi użyteczna 60.
W okresie dojrzałego romantyzmu dochodzi
jeszcze sprawa śmierci za wiarę oraz śmierci ry-
cerskiej, kwestia męczeństwa i sławy. „Der Rit-
ter lebt fur Ruhm — im Kriegertode erkampft
er ihn, drum ist der Tod sein Leben” 61 — po-
wiada Zaeharias Werner. Takie widzenie śmier-
ci również przyczyniło się do popularyzacji wąt-
ku patriotycznego.
W drugiej połowie w. XVIII daje się też za-
uważyć tzw. „nordycki renesans”, co też nie po-
zostało bez wpływu na wzrost nastrojów patrio-
tycznych. Obok wyobrażeń o charakterze osja-
niczno-nordyckim występują także pewne ak-
centy „prehistoryczne” o zabarwieniu politycz-
nym. Ów „renesans nordycki” ze szczególną siłą
daje znać o sobie w Anglii, Skandynawii, a szcze-
gólnie w Danii. Wzrasta zainteresowanie stary-
mi sagami, różnymi zabytkami: grobami, kurha-
nami, kamieniami runicznymi itd. Ta swoista
moda przedostaje się także do Niemiec 62.
Również w Polsce w dobie preromantyzmu
i sentymentalizmu następuje wzrost nastrojów
60 Tamże, s. 266—267.
61 Tamże, s. 416.
62 J. Ch. J e n s e n, Caspar David Friedrich. Leben
und Werk, Koln 1974, s. 60.
117