DOI Artikel:
Krakowski, Piotr: Ruiny i groby w sztuce preromantyzmu i romantyzmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20407#0127
8. Caspar David Friedrich, Grób megalityczny w śnie-
gu, 1807, Dresden Staatliche Gemaldegalerie
omawiany obraz Friedricha wyraża równocześ-
nie nadzieję: gdy naród obudzi się z chwilowego
odrętwienia, kraj odzyska wolność, odżyje i bę-
dzie znów bezpieczny i spokojny.
Obok grobów prehistorycznych Friedrich czę-
sto przedstawiał także inne groby, np. w obrazach
z r. 1812 Grabmal alter Helden i Grabmal Ar-
minius oraz w obrazie z r. 1813 zatytułowanym
Hohle mit Grabmal, do którego studia wykony-
wał w górach Harzu. Ten ostatni przedstawia
ciemną grotę ze sarkofagiem, na który spogląda
francuski szaser. Dostrzega się tu aluzję do gro-
bu Chrystusa — wieko grobowca zostało ukośnie
przesunięte, aby sprawiać wrażenie, że sarkofag
się otwiera. Równocześnie umieszczony został na-
pis: „Deine Treue und Unuberwindlichkeit ais
Krieger sey uns immer ein Vorbild” (Twoja wier-
ność i niezwyciężoność jako wojownika niech bę-
dzie nam zawsze wzorem). Przy czym nie jest to
grób Arminiusa, a więc starogermańskiego boha-
tera, lecz żołnierza poległego w wojnie z Napo-
Deine Eichen stehn, du bist gefallen!” — cyt. za
Die patriotische Lyrik der Befreiungskriege, Bielefeld
und Leipzig 1916. s. 69 (i w ogóle według Kdrnera
.,alles Grosse muss im Tod bestehen” — zob. J e n s e n,
o. c., s. 129).
7- Warto może także w tym miejscu przypomnieć
ułożone przez Friedricha Napisy grobowe (Grabinschrif-
ten):
„Friede der Gruft streitender Krieger
Siegend und fallend fur Freiheit und Recht!”
albo:
„Friede mit euch, Kampfer im Streit
leonem. Friedricha pasjonowała wtedy myśl za-
projektowania pomnika poległych żołnierzy. Po-
wstają projekty oraz tzw. Geddchtnisbilder dla
uczczenia pamięci bohaterów 72.
Osobnym zagadnieniem jest obraz Ulrich von
Huttens Grab, powstały w latach 1823—1824.
I znów mamy do czynienia z wyraźną aluzją po-
lityczną, z nawiązaniem do sytuacji, jaka wytwo-
rzyła siię w Niemczech po zamordowaniu w r.
1819 poety Augusta Kotzebuego. Obraz przedsta-
wia mężczyznę w mundurze Freikorps stojącego
obok grobu i opartego na swej szpadzie. Spoglą-
dająca w otwarte wnętrze mogiły postać ma sym-
bolizować czasy ruchów wolnościowych7J Sce-
na skomponowana została na tle gotyckiej ruiny,
która w tym przypadku, jak podkreśla Jensen,
nie ma religijnego sensu symbolicznego, ale su-
geruje osłabienie wiary w wolność Niemiec, ak-
tualną dla r. 1823 sytuację polityczną. Wskazuje
zresztą na to również uszkodzony, z utrąconą
głową posąg Fides z krzyżem w ręku. Miałoby to
oznaczać, że została rozbita, stłumiona patrio-
tyczna żarliwość Niemców z okresu wojny wy-
zwoleńczej. Podobne znaczenie mają uschnięte
rośliny w prawej części obrazu. Jedynie koło
ołtarza, na którym umieszczone zostało popiersie
w hełmie, i na chórze kościoła zielenią się jesz-
cze rośliny, rośnie zawsze zielony świerk, znak
tego, że idee wolnościowe nie zanikły zupełnie,
a poprzez rozmyślanie nad śmiercią mogą się od-
rodzić i odzyskać dawną siłę. Optymistycznym
również akcentem jest motyl wylatujący z ciem-
nego wnętrza grobu. Motyl, który oznaczać ma
nieśmiertelną duszę 74.
W opisanym obrazie występuje architektura
gotycka. Jest to ulubiony motyw Friedricha. Po-
jawia się u niego zwykle w stanie ruiny. Ruinę
opactwa cysterskiego Eldena koło Greifswaldu,
której motyw przewija się przez całą twórczość
niemieckiego malarza, po raz pierwszy rysuje
Friedrich bodajże w r. 1801. Te zainteresowania
Heiliger Sache, Vaterłands-Gluck!” — cyt. za
Friedrich, Bekenntnisse..., s. 5.
73 Według przypuszczeń Friedrich chciał tutaj
przedstawić samego Johanna Josepha Gorresa, który,
jak wiadomo, należał do głównych przedstawicieli ru-
chu narodowościowego w r. 1813, a potem w r. 1821
w wyniku wystąpień przeciw Restauracji musiał emi-
grować do Szwajcarii. Zresztą datę tę umieścił Fried-
rich na grobie obok nazwiska Gorresa. Również uwi-
docznione zostały tu nazwiska innych Niemców zwią-
zanych z działalnością antynapoleońską w r. 1813: Jah-
na, Arnta, Steina oraz generała Scharnhorsta, który ran-
ny w bitwie pod Liitzen zmarł w r. 1813.
74 Jensen, o. c., s. 138—140.
119
gu, 1807, Dresden Staatliche Gemaldegalerie
omawiany obraz Friedricha wyraża równocześ-
nie nadzieję: gdy naród obudzi się z chwilowego
odrętwienia, kraj odzyska wolność, odżyje i bę-
dzie znów bezpieczny i spokojny.
Obok grobów prehistorycznych Friedrich czę-
sto przedstawiał także inne groby, np. w obrazach
z r. 1812 Grabmal alter Helden i Grabmal Ar-
minius oraz w obrazie z r. 1813 zatytułowanym
Hohle mit Grabmal, do którego studia wykony-
wał w górach Harzu. Ten ostatni przedstawia
ciemną grotę ze sarkofagiem, na który spogląda
francuski szaser. Dostrzega się tu aluzję do gro-
bu Chrystusa — wieko grobowca zostało ukośnie
przesunięte, aby sprawiać wrażenie, że sarkofag
się otwiera. Równocześnie umieszczony został na-
pis: „Deine Treue und Unuberwindlichkeit ais
Krieger sey uns immer ein Vorbild” (Twoja wier-
ność i niezwyciężoność jako wojownika niech bę-
dzie nam zawsze wzorem). Przy czym nie jest to
grób Arminiusa, a więc starogermańskiego boha-
tera, lecz żołnierza poległego w wojnie z Napo-
Deine Eichen stehn, du bist gefallen!” — cyt. za
Die patriotische Lyrik der Befreiungskriege, Bielefeld
und Leipzig 1916. s. 69 (i w ogóle według Kdrnera
.,alles Grosse muss im Tod bestehen” — zob. J e n s e n,
o. c., s. 129).
7- Warto może także w tym miejscu przypomnieć
ułożone przez Friedricha Napisy grobowe (Grabinschrif-
ten):
„Friede der Gruft streitender Krieger
Siegend und fallend fur Freiheit und Recht!”
albo:
„Friede mit euch, Kampfer im Streit
leonem. Friedricha pasjonowała wtedy myśl za-
projektowania pomnika poległych żołnierzy. Po-
wstają projekty oraz tzw. Geddchtnisbilder dla
uczczenia pamięci bohaterów 72.
Osobnym zagadnieniem jest obraz Ulrich von
Huttens Grab, powstały w latach 1823—1824.
I znów mamy do czynienia z wyraźną aluzją po-
lityczną, z nawiązaniem do sytuacji, jaka wytwo-
rzyła siię w Niemczech po zamordowaniu w r.
1819 poety Augusta Kotzebuego. Obraz przedsta-
wia mężczyznę w mundurze Freikorps stojącego
obok grobu i opartego na swej szpadzie. Spoglą-
dająca w otwarte wnętrze mogiły postać ma sym-
bolizować czasy ruchów wolnościowych7J Sce-
na skomponowana została na tle gotyckiej ruiny,
która w tym przypadku, jak podkreśla Jensen,
nie ma religijnego sensu symbolicznego, ale su-
geruje osłabienie wiary w wolność Niemiec, ak-
tualną dla r. 1823 sytuację polityczną. Wskazuje
zresztą na to również uszkodzony, z utrąconą
głową posąg Fides z krzyżem w ręku. Miałoby to
oznaczać, że została rozbita, stłumiona patrio-
tyczna żarliwość Niemców z okresu wojny wy-
zwoleńczej. Podobne znaczenie mają uschnięte
rośliny w prawej części obrazu. Jedynie koło
ołtarza, na którym umieszczone zostało popiersie
w hełmie, i na chórze kościoła zielenią się jesz-
cze rośliny, rośnie zawsze zielony świerk, znak
tego, że idee wolnościowe nie zanikły zupełnie,
a poprzez rozmyślanie nad śmiercią mogą się od-
rodzić i odzyskać dawną siłę. Optymistycznym
również akcentem jest motyl wylatujący z ciem-
nego wnętrza grobu. Motyl, który oznaczać ma
nieśmiertelną duszę 74.
W opisanym obrazie występuje architektura
gotycka. Jest to ulubiony motyw Friedricha. Po-
jawia się u niego zwykle w stanie ruiny. Ruinę
opactwa cysterskiego Eldena koło Greifswaldu,
której motyw przewija się przez całą twórczość
niemieckiego malarza, po raz pierwszy rysuje
Friedrich bodajże w r. 1801. Te zainteresowania
Heiliger Sache, Vaterłands-Gluck!” — cyt. za
Friedrich, Bekenntnisse..., s. 5.
73 Według przypuszczeń Friedrich chciał tutaj
przedstawić samego Johanna Josepha Gorresa, który,
jak wiadomo, należał do głównych przedstawicieli ru-
chu narodowościowego w r. 1813, a potem w r. 1821
w wyniku wystąpień przeciw Restauracji musiał emi-
grować do Szwajcarii. Zresztą datę tę umieścił Fried-
rich na grobie obok nazwiska Gorresa. Również uwi-
docznione zostały tu nazwiska innych Niemców zwią-
zanych z działalnością antynapoleońską w r. 1813: Jah-
na, Arnta, Steina oraz generała Scharnhorsta, który ran-
ny w bitwie pod Liitzen zmarł w r. 1813.
74 Jensen, o. c., s. 138—140.
119