DOI Artikel:
Krakowski, Piotr: Ruiny i groby w sztuce preromantyzmu i romantyzmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20407#0132
wyraźne są także w licznych wierszach Sewery-
na Goszczyńskiego, jak Zamczysko (1828), na-
stępnie Zamek kaniowski, gdzie z elementami
frenetyzmu, efektami grozy mieszają się wątki
vanitas. Przede wszystkim jednak wymienić na-
leży Króla zamczyska, gdzie poeta daje znamien-
ny opis zamku odrzykońskiego 97 98. Mówiąc o rui-
nach nie można wreszcie pominąć takich poetów,
jak G. Ehrenberg czy J. N. Jaśkowski, którzy pu-
blikowali swoje wiersze w poznańskim Tygodni-
ku Literackim. I tak wiersze Ehrenberga Pieśń
o zwaliskach oraz Zwaliska zawierają akcenty
optymizmu, myśli o ciągłym odradzaniu się ży-
cia, z wyraźnymi akcentami politycznymi i pa-
triotycznymi; ruiny potraktowane zostały jako
pamiątki narodowej chwały. Podobny nastrój ce-
chuje napisany w Krakowie wiersz Jaśkowskiego
pt. Pieśń pielgrzyma (1838). Obok elegijnej za-
dumy nad ruinami autor daje strofom wyraźnie
polityczne zabarwienie i akcentuje tęsknotę za
krajem.
Analogicznie w przedstawieniach plastycznych
ruin wyraźnie podkreślana bywa ich rola jako pa-
miątek historycznych, co zostaje dodatkowo wy-
dobyte przez odpowiednie napisy, zawierające
wzmianki historyczne, opisujące wydarzenia
związane z tymi miejscami. Przykładowo wymie-
nić można Zygmunta Vogla Zbiór widoków sław-
niejszych pamiątek narodowych, jak to: zwalisk
zamków, świątyń, nagrobkóio, starożytnych bu-
dowli i miejsc pamiętnych w Polsce, z natury ry-
sowany ... (1806). W prospekcie z 21 września
1805 wydanym przez Vogla czytamy, że wspo-
mniane dzieło będzie zawierać ,,starożytne kunsz-
tów zabytki, które do dziś dnia szlachetnym
uczuciem umysł późnych potomków unoszą”, że
do powstania tego rodzaju cyklu widoków „ubie-
ganie się rodaków o zachowanie pamiątki naro-
dowej teraz zapewne gorliwie się przyczyni”9S.
Z kolei wspomnieć można o publikacji 24 wido-
ków miasta Krakowa i jego okolic zdjętych po-
dług natury przez J. N. Głowackiego wraz z opi-
sami historycznymi ... (Kraków 1836) oraz Zbiór
widokóic celniejszych ogrodów w Polszczę, dzieło
lwowskiego pejzażysty Antoniego Langego, gdzie
często występują ruiny — np. Widok rozwalin
zamku Łobzowa, Zamek w Ostrogu, Zamek w Ka-
zimierzu, Lanckorona, Szczątki zamku w Biało-
97 Zob. S. Pazurkiewicz, Poczucie przyrody
w twórczości Seweryna Goszczyńskiego, Tarnów 1921,
s. 58.
98 Prospekt podróży malarskiej w Polszczę odbytej
przez Zygmunta Vogla Profesora przy Królewskim Ly-
ceum w Warszawie, 21 Września 1805.
krynicy pod Krzemieńcem, Szczątki zamku Sta-
rego Zbaraża. Niektóre z nich posiadają podpisy
komentujące wydarzenia historyczne związane z
przedstawionymi zamkami.
Znane są też obrazy olejne ukazujące ruiny
np. Antoniego Langego Widok zamku w Żarnow-
cu (1838) i Ruiny zamku w Odrzykoniu, Chry-
stiana Breslauera Zamek trocki (1846), Franciszka
Lampiego Ruiny zamku w Ogrodzieńcu, Henryka
Grabińskiego Ruiny Odrzykonia; następnie Alfre-
da Schouppego Zamek tenczyński, o którym
L. Siemieński pisał, iż uderza w nim „smęftno-po-
ważny ton zadumy”; dalej Januarego Suchodol-
skiego Pejzaż z ruinami zamku (1869); Wincente-
go Dmochowskiego: Widok zamku, Ruiny zamku
trockiego, Ruiny zamku i o Olszanach, Ruiny zam-
ku w Miednikach; Aleksandra Płonczyńskiego
Ruiny zamku Tenczyn, pejzaże rumowe Michała
Kuleszy, Wojciecha Gersona i innych. Oczywiście
obok chęci utrwalenia i zarejestrowania histo-
rycznych pamiątek widoki ruin interpretowano
tradycyjnie. O rysunku Kuleszy przedstawiają-
cym ruiny zamku trockiego Kraszewski pisał, że
„ponuro, dziko malują się te stare gruzy na
chmurnym niebie, z rozwaloną wieżycą u wnij-
ścia, z porozłamywanymi mury ciągnącymi się po
wyspie. Idea, którą wyrazić chciał artysta, w peł-
ni i jasno się odbiła” ".
Również rysunek ruin zamku tenczyńskiego
wykonany przez J. N. Głowackiego następująco
skomentował Majeranowski: „W ogromie rozwa-
lin przebija się dawna jego wspaniałość; dziś na-
tura objąwszy je pod swe panowanie, na dowód
błahości dzieł ludzkich, nowe w nich zaszczepiła
życie, którego ciszę sam tylko głos nocnego ptaka
i szum okolicznych jodeł przerywa” 10°.
W okresie porozbiorowyim również temat mo-
gił staje się w Polsce bardzo popularny. Seba-
stian Sierakowski w swojej Architekturze ... pi-
sał: „Wielkość potęgi Narodów i sława ich czy-
nów podaje się najodleglejszym wiekom pomni-
kami. Mówiąc o samej Polszczę, w nich znajdu-
jemy tylko równo ze światem trwać mogące mo-
giły Krakusa i Wandy”. Mając ten typ pomników
na uwadze stwierdza następnie w odniesieniu do
koniecznego jego zdaniem pomnika, który by Po-
lacy wznieśli Napoleonowi: „Boskiem rozrządze-
niem dla Polski to się stało, i corocznie przez
99 J. I. Kraszewski, Pejzaż — Michał Kulesza
(Tygodnik Petersburski. R. 16, 1845, nr 44, s. 280).
100 Zob. 24 widoki miasta Krakowa i jego okolic
zdjętych podług natury przez J. N. Głowackiego wraz
z opisami historycznymi..., w Krakowie 1836.
124
na Goszczyńskiego, jak Zamczysko (1828), na-
stępnie Zamek kaniowski, gdzie z elementami
frenetyzmu, efektami grozy mieszają się wątki
vanitas. Przede wszystkim jednak wymienić na-
leży Króla zamczyska, gdzie poeta daje znamien-
ny opis zamku odrzykońskiego 97 98. Mówiąc o rui-
nach nie można wreszcie pominąć takich poetów,
jak G. Ehrenberg czy J. N. Jaśkowski, którzy pu-
blikowali swoje wiersze w poznańskim Tygodni-
ku Literackim. I tak wiersze Ehrenberga Pieśń
o zwaliskach oraz Zwaliska zawierają akcenty
optymizmu, myśli o ciągłym odradzaniu się ży-
cia, z wyraźnymi akcentami politycznymi i pa-
triotycznymi; ruiny potraktowane zostały jako
pamiątki narodowej chwały. Podobny nastrój ce-
chuje napisany w Krakowie wiersz Jaśkowskiego
pt. Pieśń pielgrzyma (1838). Obok elegijnej za-
dumy nad ruinami autor daje strofom wyraźnie
polityczne zabarwienie i akcentuje tęsknotę za
krajem.
Analogicznie w przedstawieniach plastycznych
ruin wyraźnie podkreślana bywa ich rola jako pa-
miątek historycznych, co zostaje dodatkowo wy-
dobyte przez odpowiednie napisy, zawierające
wzmianki historyczne, opisujące wydarzenia
związane z tymi miejscami. Przykładowo wymie-
nić można Zygmunta Vogla Zbiór widoków sław-
niejszych pamiątek narodowych, jak to: zwalisk
zamków, świątyń, nagrobkóio, starożytnych bu-
dowli i miejsc pamiętnych w Polsce, z natury ry-
sowany ... (1806). W prospekcie z 21 września
1805 wydanym przez Vogla czytamy, że wspo-
mniane dzieło będzie zawierać ,,starożytne kunsz-
tów zabytki, które do dziś dnia szlachetnym
uczuciem umysł późnych potomków unoszą”, że
do powstania tego rodzaju cyklu widoków „ubie-
ganie się rodaków o zachowanie pamiątki naro-
dowej teraz zapewne gorliwie się przyczyni”9S.
Z kolei wspomnieć można o publikacji 24 wido-
ków miasta Krakowa i jego okolic zdjętych po-
dług natury przez J. N. Głowackiego wraz z opi-
sami historycznymi ... (Kraków 1836) oraz Zbiór
widokóic celniejszych ogrodów w Polszczę, dzieło
lwowskiego pejzażysty Antoniego Langego, gdzie
często występują ruiny — np. Widok rozwalin
zamku Łobzowa, Zamek w Ostrogu, Zamek w Ka-
zimierzu, Lanckorona, Szczątki zamku w Biało-
97 Zob. S. Pazurkiewicz, Poczucie przyrody
w twórczości Seweryna Goszczyńskiego, Tarnów 1921,
s. 58.
98 Prospekt podróży malarskiej w Polszczę odbytej
przez Zygmunta Vogla Profesora przy Królewskim Ly-
ceum w Warszawie, 21 Września 1805.
krynicy pod Krzemieńcem, Szczątki zamku Sta-
rego Zbaraża. Niektóre z nich posiadają podpisy
komentujące wydarzenia historyczne związane z
przedstawionymi zamkami.
Znane są też obrazy olejne ukazujące ruiny
np. Antoniego Langego Widok zamku w Żarnow-
cu (1838) i Ruiny zamku w Odrzykoniu, Chry-
stiana Breslauera Zamek trocki (1846), Franciszka
Lampiego Ruiny zamku w Ogrodzieńcu, Henryka
Grabińskiego Ruiny Odrzykonia; następnie Alfre-
da Schouppego Zamek tenczyński, o którym
L. Siemieński pisał, iż uderza w nim „smęftno-po-
ważny ton zadumy”; dalej Januarego Suchodol-
skiego Pejzaż z ruinami zamku (1869); Wincente-
go Dmochowskiego: Widok zamku, Ruiny zamku
trockiego, Ruiny zamku i o Olszanach, Ruiny zam-
ku w Miednikach; Aleksandra Płonczyńskiego
Ruiny zamku Tenczyn, pejzaże rumowe Michała
Kuleszy, Wojciecha Gersona i innych. Oczywiście
obok chęci utrwalenia i zarejestrowania histo-
rycznych pamiątek widoki ruin interpretowano
tradycyjnie. O rysunku Kuleszy przedstawiają-
cym ruiny zamku trockiego Kraszewski pisał, że
„ponuro, dziko malują się te stare gruzy na
chmurnym niebie, z rozwaloną wieżycą u wnij-
ścia, z porozłamywanymi mury ciągnącymi się po
wyspie. Idea, którą wyrazić chciał artysta, w peł-
ni i jasno się odbiła” ".
Również rysunek ruin zamku tenczyńskiego
wykonany przez J. N. Głowackiego następująco
skomentował Majeranowski: „W ogromie rozwa-
lin przebija się dawna jego wspaniałość; dziś na-
tura objąwszy je pod swe panowanie, na dowód
błahości dzieł ludzkich, nowe w nich zaszczepiła
życie, którego ciszę sam tylko głos nocnego ptaka
i szum okolicznych jodeł przerywa” 10°.
W okresie porozbiorowyim również temat mo-
gił staje się w Polsce bardzo popularny. Seba-
stian Sierakowski w swojej Architekturze ... pi-
sał: „Wielkość potęgi Narodów i sława ich czy-
nów podaje się najodleglejszym wiekom pomni-
kami. Mówiąc o samej Polszczę, w nich znajdu-
jemy tylko równo ze światem trwać mogące mo-
giły Krakusa i Wandy”. Mając ten typ pomników
na uwadze stwierdza następnie w odniesieniu do
koniecznego jego zdaniem pomnika, który by Po-
lacy wznieśli Napoleonowi: „Boskiem rozrządze-
niem dla Polski to się stało, i corocznie przez
99 J. I. Kraszewski, Pejzaż — Michał Kulesza
(Tygodnik Petersburski. R. 16, 1845, nr 44, s. 280).
100 Zob. 24 widoki miasta Krakowa i jego okolic
zdjętych podług natury przez J. N. Głowackiego wraz
z opisami historycznymi..., w Krakowie 1836.
124