DOI article:
Przybyszewski, Bolesław: Początki starochrześcijańskiej sztuki obrazowej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20406#0030
19. Chrystus-Helios wśród winnej latorośli, pocz. IV w.,
mozaika na sklepieniu grobowca Juliuszów, przedkon-
stantynowska nekropola pod bazyliką Św. Piotra na Wa-
tykanie. Rzym
stwa m o w 19. o opiec e Boga nad człowiekiem, o Opa-
trzności, o idei zbawienia i reprezentują dobroć
Zbawiciela 65.
Pomijamy starą hipotezę Wilperta, który
twierdził, że myślą przewodnią, która leżała
u podstawy wyboru tematu nagrobnych obrazów
było ich odniesienie do tajemnicy śmierci. Wolno
jednak w to wątpić, bo ta koncepcja nie zawsze
się sprawdza. Nie wiadomo, jak do idei śmierci
odnieść takie występujące w katakumbach sceny,
jak Pokłon Magów, Chrzest Chrystusa, Rozmnoże-
nie chleba. Zatrzymamy się nad trzema najnow-
szymi rozwiązaniami kwestii „limitacji". Zapropo-
nowali je P. du Bourguet66, A. Grabar 67 i H.
Brandenburg 68.
Według du Bourgueta artystom służyły wzor-
niki, które utrzymywały wybór tematów w pew-
nych granicach. Te wzorniki, Inhaltsysrzeichnisse,
miały krążyć w żydowskich i wczesnochrześcijań-
skich kołach, które z nich wybierały odpowiednie
sceny i nieraz dalej rozwijały. Nie wiadomo, kto
polecił trzymać się wzorów wymalowanych w tych
wędrujących zwojach, kto nałożył tamę fantazji
artystycznej, która nie mogła się wychylać poza
szczupłą treść zawartą w tej regule malarskiej.
Ostatnio du Bourguet zmienił zdanie, podając, że
wybór obrazów przez pierwszych chrześcijan jest
zrozumiały tylko jako zespół symbolicznych obie-
któw figuratywnych, które miały charakter ewo-
kacji, podobnie jak później obrazy bizantyńskie.
Grabar zajął stanowisko synkretystyczne.
Przyjął wpływy na początkową sztukę wczesno-
chrześcijańską wezwań officium za zmarłych (po-
świadczonego dopiero od średniowiecza), mod-
litw i malarstwa żydowskiego, zgodził się na
wpływ gnostyków, lecz stwierdził, że w III w.
pojawiła się idea „cyklu zbawienia". Interwencja
chrześcijańska na pierwsze i solenne eks-
ponowała Dobrego Pasterza jako symbol Chrystu-
sa, jak np. w Dura-Europos, gdzie znalazł się
nad murowanym basenem w zagłębieniu muru
jakby w apsydzie pod cyborium, na którego skle-
pieniu błyszczały gwiazdy. Ewokacja oranta ozna-
czała modlącego się wyznawcę Chrystusa. Potem
przyszła ewokacja sakramentów: Adam i Ewa
(ryc. 17 i 18) oraz Chrzest Chrystusa wyrażają
sakrament chrztu, Rozmnożenie chleba Euchary-
stię, Pokłon Magów — sakrament Kościoła. Bu-
dowa cyklu zbawienia kierowała doborem tema-
tów w sztuce.
Brandenburg widział proces wyboru tematów
i ich limitacji w oparciu o wzory antyczne, wzię-
te z dekoracji bukolicznej, do których miały się
dostosować odpowiednie przedstawienia. Nie de-
cydowała tu zawartość biblijno-teologiczna. Po-
stacie czy sceny biblijne zostały podporządkowa-
ne scenom idylliczno-bukolicznym i do nich włą-
czone. Np. Jonasz wypluwany przez Ketosa to
scena morska, a Jonasz odpoczywający pod per-
golą to scena ogrodowo-idylliczna. Do tego dołą-
czyły się motywy przejęte wprost z przeszłości
rzymskiej: Dobry Pasterz i orant. Te szczegóły
dekoracyjne dopiero około r. 200 poczęły nabie-
rać znaczenia symbolicznego. Powstała wówczas
emblematyczna sztuka chrześcijańska, która po-
częła w przedstawieniach plastycznych doszuki-
wać się sensu religijnego.
Jeszcze dalej niż Brandenburg posunął się Belg
65 P. du Bourguet, Le sujet figuratif et la valeur, 67 Grabar., Le premier art chretien, s. 86, 10&—
qu'il revet dans les monuments preconstantiniens, Roma 105; tenże, Christian Iconography. A Study oj Its Ori-
1975, s. 5iH—513.. gins, Princeton 1(9(68 s. 15, 2fi, 24—$5.
66 Bourguet, Die friihchristliche Malerei, s. 3,1. 08 Brandenburg, o. c, s. 9i.
22
mozaika na sklepieniu grobowca Juliuszów, przedkon-
stantynowska nekropola pod bazyliką Św. Piotra na Wa-
tykanie. Rzym
stwa m o w 19. o opiec e Boga nad człowiekiem, o Opa-
trzności, o idei zbawienia i reprezentują dobroć
Zbawiciela 65.
Pomijamy starą hipotezę Wilperta, który
twierdził, że myślą przewodnią, która leżała
u podstawy wyboru tematu nagrobnych obrazów
było ich odniesienie do tajemnicy śmierci. Wolno
jednak w to wątpić, bo ta koncepcja nie zawsze
się sprawdza. Nie wiadomo, jak do idei śmierci
odnieść takie występujące w katakumbach sceny,
jak Pokłon Magów, Chrzest Chrystusa, Rozmnoże-
nie chleba. Zatrzymamy się nad trzema najnow-
szymi rozwiązaniami kwestii „limitacji". Zapropo-
nowali je P. du Bourguet66, A. Grabar 67 i H.
Brandenburg 68.
Według du Bourgueta artystom służyły wzor-
niki, które utrzymywały wybór tematów w pew-
nych granicach. Te wzorniki, Inhaltsysrzeichnisse,
miały krążyć w żydowskich i wczesnochrześcijań-
skich kołach, które z nich wybierały odpowiednie
sceny i nieraz dalej rozwijały. Nie wiadomo, kto
polecił trzymać się wzorów wymalowanych w tych
wędrujących zwojach, kto nałożył tamę fantazji
artystycznej, która nie mogła się wychylać poza
szczupłą treść zawartą w tej regule malarskiej.
Ostatnio du Bourguet zmienił zdanie, podając, że
wybór obrazów przez pierwszych chrześcijan jest
zrozumiały tylko jako zespół symbolicznych obie-
któw figuratywnych, które miały charakter ewo-
kacji, podobnie jak później obrazy bizantyńskie.
Grabar zajął stanowisko synkretystyczne.
Przyjął wpływy na początkową sztukę wczesno-
chrześcijańską wezwań officium za zmarłych (po-
świadczonego dopiero od średniowiecza), mod-
litw i malarstwa żydowskiego, zgodził się na
wpływ gnostyków, lecz stwierdził, że w III w.
pojawiła się idea „cyklu zbawienia". Interwencja
chrześcijańska na pierwsze i solenne eks-
ponowała Dobrego Pasterza jako symbol Chrystu-
sa, jak np. w Dura-Europos, gdzie znalazł się
nad murowanym basenem w zagłębieniu muru
jakby w apsydzie pod cyborium, na którego skle-
pieniu błyszczały gwiazdy. Ewokacja oranta ozna-
czała modlącego się wyznawcę Chrystusa. Potem
przyszła ewokacja sakramentów: Adam i Ewa
(ryc. 17 i 18) oraz Chrzest Chrystusa wyrażają
sakrament chrztu, Rozmnożenie chleba Euchary-
stię, Pokłon Magów — sakrament Kościoła. Bu-
dowa cyklu zbawienia kierowała doborem tema-
tów w sztuce.
Brandenburg widział proces wyboru tematów
i ich limitacji w oparciu o wzory antyczne, wzię-
te z dekoracji bukolicznej, do których miały się
dostosować odpowiednie przedstawienia. Nie de-
cydowała tu zawartość biblijno-teologiczna. Po-
stacie czy sceny biblijne zostały podporządkowa-
ne scenom idylliczno-bukolicznym i do nich włą-
czone. Np. Jonasz wypluwany przez Ketosa to
scena morska, a Jonasz odpoczywający pod per-
golą to scena ogrodowo-idylliczna. Do tego dołą-
czyły się motywy przejęte wprost z przeszłości
rzymskiej: Dobry Pasterz i orant. Te szczegóły
dekoracyjne dopiero około r. 200 poczęły nabie-
rać znaczenia symbolicznego. Powstała wówczas
emblematyczna sztuka chrześcijańska, która po-
częła w przedstawieniach plastycznych doszuki-
wać się sensu religijnego.
Jeszcze dalej niż Brandenburg posunął się Belg
65 P. du Bourguet, Le sujet figuratif et la valeur, 67 Grabar., Le premier art chretien, s. 86, 10&—
qu'il revet dans les monuments preconstantiniens, Roma 105; tenże, Christian Iconography. A Study oj Its Ori-
1975, s. 5iH—513.. gins, Princeton 1(9(68 s. 15, 2fi, 24—$5.
66 Bourguet, Die friihchristliche Malerei, s. 3,1. 08 Brandenburg, o. c, s. 9i.
22