DOI Artikel:
Karłowska-Kamzowa, Alicja: Kontakty artystyczne z Czechami w malarstwie gotyckim Śląska, Pomorza Wschodniego, Wielkopolski i Kujaw
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20405#0049
dzięki działalności artystów przybyłych z Czech
lub tam wykształconych 8.
Na Pomorzu Wschodnim9 sytuacja była zupeł-
nie odrębna. Malarstwo gotyckie przed XIII wie-
kiem nie istniało. Z pierwszej połowy w. XIV
znamy zabytki malarstwa ściennego, rękopisy ilu-
minowane i witraże 10 11, ale był to wczesny okres
rozwoju sztuk plastycznych na tym terenie. Cią-
głość lokalnej twórczości w tym zakresie nie jest
nam znana. W tej epoce ugruntowywania potęgi
państwowej Krzyżaków sztuki plastyczne musiały
spełniać istotne funkcje ideowe, i to wielostron-
nie orientowane. Ważna była chrystianizacja lud-
ności pruskiej, ale w kształcie dogodnym dla feu-
dalnego państwa zakonego. Uważali się oni za len-
ników cesarza i poddanych papieża, stąd akcen-
towanie sakralnych funkcji władzy, ukazywanie
Kościoła jako instytucji, powtarzanie tematów re-
ligijnych związanych z Zakonem i eksponujących
jego znaczenie n. Na tym terenie religia była zjed-
noczona z władzą, stanowiła instrument politycz-
nej walki o stabilizację organizacyjną i społeczną
nowego państwa rycerzy zakonnych. Ich powiąza-
nia z Czechami Luksemburgów były wielokrotnie
omawiane w bardzo obfitej literaturze przedmio-
tu 12. Odnosiło się to przede wszystkim do polityki,
akcji dyplomatycznych, wypraw wojennych,
a także kontaktów uniwersyteckich i powiązań
elity intelektualnej. Szereg wykształconych w Pra-
dze mieszkańców Pomorza było urzędnikami na
dworze luksemburskim, a później otrzymywało
godności w Malborku i hierarchii duchownej Prus
czy Warmii. Znamienne, że właśnie konflikt mię-
dzy charakterem państwa zakonnego a doktryna-
8 E. K 1 o s s, Drei unbekante Bilderhandschriften
aus der Bliitezeit der bóhmischen Malerei (Zeitschrift
d. Deutschen Vereins fur Kunstwissenschaft 1941, s. 5
i n.); A. Z i o m e c k a, Rzeźba i malarstwo średnio-
wieczne [w:] Sztuka Wrocławia, Wrocław 1967, s. 152—-
—-168; J. P e s i n a, Studie k ikonografii a typologii
obrazu Madony s ditetem v ceskem deskorem malarstni
kołem połoniny XIV stoleti (Umeni 1977, s. 130 i n.).
9 Historia Pomorza, I, cz. 1, Poznań 1969, s. 15 i n.
Ustalono ten termin dla ziem państwa krzyżackiego, To-
runia, Gdańska.
10 Z ważniejszych wymienić należy malowidła na
ścianie wschodniej i na sklepieniu kościoła Św. Jana w
Toruniu, najstarszy zespół witraży toruńskich, a także
rękopisy iluminowane ze zbiorów pelplińskich, por. przy-
pis 3, a także A. R o z a n o w, Ikonografia rękopisów
biblioteki Cystersów w Pelplinie a ich gatunki literackie
[w:] Treści dzieła sztuki, Warszawa 1969, s. 33 i n.;
H. Mędrek, Iluminacje gradualu L 13 (Studia Pelpliń-
skie 1975, s. 297—313).
11 Wyobrażenie Kościoła na terenie Pomorza Wscho-
3. Elbląska Księga prac łąkowych, Gdańsk, Archiwum
Państwowe 369, 1/126, s. 157 (fot. Arch.)
dniego jest reprezentowane w licznych przykładach
przedstawień apostołów ukazanych przy filarach albo na
ścianach kościołów (w rzeźbie — Chełmno, Brodnica),
w malowidłach ściennych — Okonin, Nowe Miasto i ca-
ły szereg przykładów późniejszych. Por. A. Karlów-
ska-Kamzowa, O systemie dekoracji figuralnej we
wnętrzach sakralnych Ziemi Chełmińskiej i Pomorza
Wschodniego w XIV i XV stuleciu [w:] Sztuka pobrzeży
Bałtyku, Warszawa 1978, s. 143—148. Pełne zestawienie
tych wyobrażeń w malowidłach ściennych, a także przed-
stawień tzw. Koronacji Marii ujętych jako temat samo-
dzielny (poza cyklem Maryjnym) podane zostanie w Ka-
talogu gotyckich malowideł ściennych w Polsce, III, Pol-
ska północno-wschodnia, oprać. J. Domasłowski.
12 J. Goli, Cechy a Prusy w Stredoueku, Praha
1897; B. Heck, M. Orzechowski, Historia Cze-
chosłowacji, Wrocław 1969, s. 56—63, 78-—87; J. Karwa-
sińska, Złote bulle Karola IV w sprawie chrztu Lit-
wy [w:] Cultus et Cognito, Warszawa 1976, s. 234—248;
K. Górski, Zakon Krzyżacki a powstanie państwa
pruskiego, Wrocław 1977,
41
lub tam wykształconych 8.
Na Pomorzu Wschodnim9 sytuacja była zupeł-
nie odrębna. Malarstwo gotyckie przed XIII wie-
kiem nie istniało. Z pierwszej połowy w. XIV
znamy zabytki malarstwa ściennego, rękopisy ilu-
minowane i witraże 10 11, ale był to wczesny okres
rozwoju sztuk plastycznych na tym terenie. Cią-
głość lokalnej twórczości w tym zakresie nie jest
nam znana. W tej epoce ugruntowywania potęgi
państwowej Krzyżaków sztuki plastyczne musiały
spełniać istotne funkcje ideowe, i to wielostron-
nie orientowane. Ważna była chrystianizacja lud-
ności pruskiej, ale w kształcie dogodnym dla feu-
dalnego państwa zakonego. Uważali się oni za len-
ników cesarza i poddanych papieża, stąd akcen-
towanie sakralnych funkcji władzy, ukazywanie
Kościoła jako instytucji, powtarzanie tematów re-
ligijnych związanych z Zakonem i eksponujących
jego znaczenie n. Na tym terenie religia była zjed-
noczona z władzą, stanowiła instrument politycz-
nej walki o stabilizację organizacyjną i społeczną
nowego państwa rycerzy zakonnych. Ich powiąza-
nia z Czechami Luksemburgów były wielokrotnie
omawiane w bardzo obfitej literaturze przedmio-
tu 12. Odnosiło się to przede wszystkim do polityki,
akcji dyplomatycznych, wypraw wojennych,
a także kontaktów uniwersyteckich i powiązań
elity intelektualnej. Szereg wykształconych w Pra-
dze mieszkańców Pomorza było urzędnikami na
dworze luksemburskim, a później otrzymywało
godności w Malborku i hierarchii duchownej Prus
czy Warmii. Znamienne, że właśnie konflikt mię-
dzy charakterem państwa zakonnego a doktryna-
8 E. K 1 o s s, Drei unbekante Bilderhandschriften
aus der Bliitezeit der bóhmischen Malerei (Zeitschrift
d. Deutschen Vereins fur Kunstwissenschaft 1941, s. 5
i n.); A. Z i o m e c k a, Rzeźba i malarstwo średnio-
wieczne [w:] Sztuka Wrocławia, Wrocław 1967, s. 152—-
—-168; J. P e s i n a, Studie k ikonografii a typologii
obrazu Madony s ditetem v ceskem deskorem malarstni
kołem połoniny XIV stoleti (Umeni 1977, s. 130 i n.).
9 Historia Pomorza, I, cz. 1, Poznań 1969, s. 15 i n.
Ustalono ten termin dla ziem państwa krzyżackiego, To-
runia, Gdańska.
10 Z ważniejszych wymienić należy malowidła na
ścianie wschodniej i na sklepieniu kościoła Św. Jana w
Toruniu, najstarszy zespół witraży toruńskich, a także
rękopisy iluminowane ze zbiorów pelplińskich, por. przy-
pis 3, a także A. R o z a n o w, Ikonografia rękopisów
biblioteki Cystersów w Pelplinie a ich gatunki literackie
[w:] Treści dzieła sztuki, Warszawa 1969, s. 33 i n.;
H. Mędrek, Iluminacje gradualu L 13 (Studia Pelpliń-
skie 1975, s. 297—313).
11 Wyobrażenie Kościoła na terenie Pomorza Wscho-
3. Elbląska Księga prac łąkowych, Gdańsk, Archiwum
Państwowe 369, 1/126, s. 157 (fot. Arch.)
dniego jest reprezentowane w licznych przykładach
przedstawień apostołów ukazanych przy filarach albo na
ścianach kościołów (w rzeźbie — Chełmno, Brodnica),
w malowidłach ściennych — Okonin, Nowe Miasto i ca-
ły szereg przykładów późniejszych. Por. A. Karlów-
ska-Kamzowa, O systemie dekoracji figuralnej we
wnętrzach sakralnych Ziemi Chełmińskiej i Pomorza
Wschodniego w XIV i XV stuleciu [w:] Sztuka pobrzeży
Bałtyku, Warszawa 1978, s. 143—148. Pełne zestawienie
tych wyobrażeń w malowidłach ściennych, a także przed-
stawień tzw. Koronacji Marii ujętych jako temat samo-
dzielny (poza cyklem Maryjnym) podane zostanie w Ka-
talogu gotyckich malowideł ściennych w Polsce, III, Pol-
ska północno-wschodnia, oprać. J. Domasłowski.
12 J. Goli, Cechy a Prusy w Stredoueku, Praha
1897; B. Heck, M. Orzechowski, Historia Cze-
chosłowacji, Wrocław 1969, s. 56—63, 78-—87; J. Karwa-
sińska, Złote bulle Karola IV w sprawie chrztu Lit-
wy [w:] Cultus et Cognito, Warszawa 1976, s. 234—248;
K. Górski, Zakon Krzyżacki a powstanie państwa
pruskiego, Wrocław 1977,
41