DOI Artikel:
Kalinowska, Janina: Akwizgran: Przyczynek do poznania pierwotnego programu ikonograficznego dekoracji mozaikowej kaplicy pałacowej Karola Wielkiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20403#0009
Folia Historiae Artium, T. XVIII (1982)
PL ISSN 0071-67(23
JANINA KALINOWSKA
AKWIZGRAN
PRZYCZYNEK DO POZNANIA PIERWOTNEGO PROGRAMU IKONOGRAFICZNEGO
DEKORACJI MOZAIKOWEJ KAPLICY PAŁACOWEJ KAROLA WIELKIEGO
I
Konsekracja kaplicy pałacowej w Akwizgra-
nie, obdarzonej wezwaniami Salwatora i Matki
Bożej!, odbyła się według tradycji w r. 805, za-
pewne bezpośrednio po ukończeniu jej budowy i
wyposażeniu wnętrza1 2. Dokonał jej, przybyły z
Rzymu specjalnie na tę uroczystość, papież Le-
on III. Fakt ten upamiętniono mozaikowym napi-
sem na wewnętrznej, zachodniej ścianie kaplicy:
„Ecce Leo Papa cuius benedictio sancta Tem-
plum saeravit quod Carolus aedifieavit” 3. Ponad
tą inskrypcją, jeszcze w w. XVII, widniało przed-
stawienie tego papieża (?) w geście błogosławienia.
Odczytywano go wówczas jako Chrystusa 4. Za-
równo inskrypcję, jak i przedstawienie pozosta-
wimy jednak na uboczu, nie wchodziły bowiem
1 Jest możliwe, że pierwotnie wezwanie Matki Bo-
żej nosiła w Akwizgranie nie kaplica, lecz klasztor,
mieszkanie kleru kaplicy pałacowej, gdyż nadawanie
klasztorowi innego wezwania niż kościołowi było już
od kilku wieków powszechnym zwyczajem. Przypuszcze-
nie takie nasuwa się w związku z tekstem zapisu w An-
tiąuitates Trevirenses, I, t. 387: „Ibidem [Aąuisgrani] Mo-
nasterium S. Mariae Matri Domini Nostrii Jieisu Christi
omni labore et sumptu quo potui aedificaw/’; P. C1 e-
men, Die romanische Monumentalmalerei in den Rhein-
landen, Dusseldorf 1916, s. 8, przyp. 2.
3 Zgodnie z dwunastowiecznym przekazem w Anna-
les Tielenses: w zimie r. 804 (iMonumenta Germaniae
Historie®, Scriptoreis, XXIV, s. 2(2; w dalszym ciągu
używa się skrótu MGH); na ogół przyjmuje się 6 stycz-
nia jako dzień konsekracji kaplicy pałacowej Karola
Wielkiego. Czy przekaz ten zasługuje na wiarę? Jest
mało prawdopodobne, by papież opuścił Rzym w okre-
sie Bożego Narodzenia. Nie jest również możliwe, by
udawał się w tak daleką podróż, na północ, w samym
w skład pierwotnego, religijnego programu deko-
racji, który jest przedmiotem tej pracy.
Kaplicę wzniesiono w kształcie oktogonu z
niewielkimi, pirostclkątnymi prezbiteriami — dol-
nym i górnym — od strony wschodniej (zbu-
rzonymi na początku w. XIV) i z wieżowym ma-
sywem zachodnim. Zgodnie z tekstami źródeł, ze-
branymi przede wszystkim przez P. Clemena5,
całe wnętrze kaplicy pokryte było mozaikami.
W r. 881, w czasie najazdu Normanów i po zdo-
byciu przez nich Akwizgranu, najeźdźcy zamie-
nili ją na stajnię 6, ograbiając ją zapewne z bar-
dziej kosztownych ozdób, złotego tła i szlachet-
nych kamieni, jakimi była ozdobiona. Około r.
1000 dekoracja kaplicy wymagała zapewne grun-
townej odnowy, skoro Otton III zlecił to zadanie
malarzowi Johannesowi 7. Uszkodzone mozaiki od-
niemal środku zimy, gdy zaspy i zawieje śnieżne utrud-
niały podróż, czyniąc ją niebezpieczną. Jeśli cyfrę 6
powtórzono wiernie, to winien to być raczej może 6 sier-
pnia, święto związane z wezwaniem Salwatora (J. K a-
łinowska Lateran. Pierwotny program ikonograficz-
ny dekoracji mozaikowej bazyliki Salwatora (w druku)).
3 Clemeą o.c., s. 20.
4 Clemen sądził,, iż pierwotnie był tam wyobra-
żony Chrystus i z obu jego stron Leon III i Karol
Wielki (o.c., s. 20). Petrus a Beeck (Aąuisgranum,
Aachen 1620, IV, s. 41) wspomniał o jednej tylko pos-
taci: Salwatora. Tekst inskrypcji wskazuje wyraźnie
na papieża, może więc z czasem dodano głowie Leona III
nimbus cruciferusl Świeckie postacie występowały na
sklepieniu dolnym (i może również na górnym), za-
chowały się bowiem dwie z nich w sinopii.
5 Clemen, o.c., s. 8 i n.
6 Clemen, o.c., s. 16.
7 Vita Balderici episcopi Leodiensis (1008—1018), c.
13 i 14 (MGH, Scriptores, IV, s. 7(29).
5
PL ISSN 0071-67(23
JANINA KALINOWSKA
AKWIZGRAN
PRZYCZYNEK DO POZNANIA PIERWOTNEGO PROGRAMU IKONOGRAFICZNEGO
DEKORACJI MOZAIKOWEJ KAPLICY PAŁACOWEJ KAROLA WIELKIEGO
I
Konsekracja kaplicy pałacowej w Akwizgra-
nie, obdarzonej wezwaniami Salwatora i Matki
Bożej!, odbyła się według tradycji w r. 805, za-
pewne bezpośrednio po ukończeniu jej budowy i
wyposażeniu wnętrza1 2. Dokonał jej, przybyły z
Rzymu specjalnie na tę uroczystość, papież Le-
on III. Fakt ten upamiętniono mozaikowym napi-
sem na wewnętrznej, zachodniej ścianie kaplicy:
„Ecce Leo Papa cuius benedictio sancta Tem-
plum saeravit quod Carolus aedifieavit” 3. Ponad
tą inskrypcją, jeszcze w w. XVII, widniało przed-
stawienie tego papieża (?) w geście błogosławienia.
Odczytywano go wówczas jako Chrystusa 4. Za-
równo inskrypcję, jak i przedstawienie pozosta-
wimy jednak na uboczu, nie wchodziły bowiem
1 Jest możliwe, że pierwotnie wezwanie Matki Bo-
żej nosiła w Akwizgranie nie kaplica, lecz klasztor,
mieszkanie kleru kaplicy pałacowej, gdyż nadawanie
klasztorowi innego wezwania niż kościołowi było już
od kilku wieków powszechnym zwyczajem. Przypuszcze-
nie takie nasuwa się w związku z tekstem zapisu w An-
tiąuitates Trevirenses, I, t. 387: „Ibidem [Aąuisgrani] Mo-
nasterium S. Mariae Matri Domini Nostrii Jieisu Christi
omni labore et sumptu quo potui aedificaw/’; P. C1 e-
men, Die romanische Monumentalmalerei in den Rhein-
landen, Dusseldorf 1916, s. 8, przyp. 2.
3 Zgodnie z dwunastowiecznym przekazem w Anna-
les Tielenses: w zimie r. 804 (iMonumenta Germaniae
Historie®, Scriptoreis, XXIV, s. 2(2; w dalszym ciągu
używa się skrótu MGH); na ogół przyjmuje się 6 stycz-
nia jako dzień konsekracji kaplicy pałacowej Karola
Wielkiego. Czy przekaz ten zasługuje na wiarę? Jest
mało prawdopodobne, by papież opuścił Rzym w okre-
sie Bożego Narodzenia. Nie jest również możliwe, by
udawał się w tak daleką podróż, na północ, w samym
w skład pierwotnego, religijnego programu deko-
racji, który jest przedmiotem tej pracy.
Kaplicę wzniesiono w kształcie oktogonu z
niewielkimi, pirostclkątnymi prezbiteriami — dol-
nym i górnym — od strony wschodniej (zbu-
rzonymi na początku w. XIV) i z wieżowym ma-
sywem zachodnim. Zgodnie z tekstami źródeł, ze-
branymi przede wszystkim przez P. Clemena5,
całe wnętrze kaplicy pokryte było mozaikami.
W r. 881, w czasie najazdu Normanów i po zdo-
byciu przez nich Akwizgranu, najeźdźcy zamie-
nili ją na stajnię 6, ograbiając ją zapewne z bar-
dziej kosztownych ozdób, złotego tła i szlachet-
nych kamieni, jakimi była ozdobiona. Około r.
1000 dekoracja kaplicy wymagała zapewne grun-
townej odnowy, skoro Otton III zlecił to zadanie
malarzowi Johannesowi 7. Uszkodzone mozaiki od-
niemal środku zimy, gdy zaspy i zawieje śnieżne utrud-
niały podróż, czyniąc ją niebezpieczną. Jeśli cyfrę 6
powtórzono wiernie, to winien to być raczej może 6 sier-
pnia, święto związane z wezwaniem Salwatora (J. K a-
łinowska Lateran. Pierwotny program ikonograficz-
ny dekoracji mozaikowej bazyliki Salwatora (w druku)).
3 Clemeą o.c., s. 20.
4 Clemen sądził,, iż pierwotnie był tam wyobra-
żony Chrystus i z obu jego stron Leon III i Karol
Wielki (o.c., s. 20). Petrus a Beeck (Aąuisgranum,
Aachen 1620, IV, s. 41) wspomniał o jednej tylko pos-
taci: Salwatora. Tekst inskrypcji wskazuje wyraźnie
na papieża, może więc z czasem dodano głowie Leona III
nimbus cruciferusl Świeckie postacie występowały na
sklepieniu dolnym (i może również na górnym), za-
chowały się bowiem dwie z nich w sinopii.
5 Clemen, o.c., s. 8 i n.
6 Clemen, o.c., s. 16.
7 Vita Balderici episcopi Leodiensis (1008—1018), c.
13 i 14 (MGH, Scriptores, IV, s. 7(29).
5