DOI Artikel:
Samek, Jan: Lawaterze w formie delfina i wyroby z miedzi w polskim rzemiośle artystycznym
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20403#0131
Folia Historiae Artium T. XVIII (1982)
PL ISSN 0071-6728
JAN SAMEK
LAWATERZE W FORMIE DELFINA I WYROBY Z MIEDZI W POLSKIM
RZEMIOŚLE ARTYSTYCZNYM
Obok innych określeń, jakimi obdarza się sztu-
kę epoki baroku, wymienia się także oryginalność.
Określenie to nie jest gołosłowne — tendencja
do niecodziennych rozwiązań występuje już bo-
wiem wyraźnie w dziełach największego artysty
tej epoki: Lorenzo Berniniego. Tendencja ta, któ-
rej początek dały rozwiązania z okresu maniery-
zmu renesansowego, zaważyła na różnych dziedzi-
nach sztuki czasów baroku.
Wznoszono nie tylko budowle na oryginalnych
planach — na rzucie trójkąta, splecionych ze so-
bą kół czy herbów. Niecodzienne kompozycje po-
jawiły się również we wnętrzach kościelnych,
gdzie np. ambonom często nadawano kształt ło-
dzi. Nawet ołtarze otrzymywały oryginalne for-
my, np. góry, na której rozgrywa się scena z ży-
cia Chrystusa. Oryginalność wkroczyła także do
zakrystii kościołów, wyrażając się m. in. w for-
mach laiwiatarizy.
Tematem niniejszej pracy będzie nie opraco-
wana do tej pory przez historyków sztuki grupa
polskich dawaterzy w farmie delfina 1. Omówienie
tego problemu stanie się punktem wyjścia do roz-
ważań nad wyrobami z miedzi w polskim rzemio-
1 Lawaterzami tymi krótko zajęto się w pracy: J.
Samek, Res-imagines. Ze studiów nad rzemiosłem ar-
tystycznym czasów nowożytnych w Polsce (lata 1600
—1800) (Rocznik Historii Sztuki, VIII, 1970, s. 217 2118).
2 J. Eckhard, Rzemiosło artystyczne do końca
XIX w., X Wieków Poznania, III, Sztuki plastyczne, Po-
znań—Warszawa 1956, fig. 190 (nie wzmiankowana w te-
kście); R. i T. Juraszowie, T. Ruszczyńska
i A. Sławska, Powiat szamotulski (Katalog Zabytków
Sztuki w Polsce, V, Województwo poznańskie, z. 23,
Warszawa 1906, s. 11, fig. 59).
3 I. Galicka, I. Kaczorowska i H. S y gię-
ty ńisk a, Powiat wągrowiecki (Katalog Zabytków Sztu-
ki w Polsce, V, Województwo poznańskie, z. 27,, Warsza-
wa 1964, s. 11, fig. 65).
śle artystycznym, które nie były dotąd przed-
miotem osobnych rozważań.
Lawaterze ze zbiornikami w kształcie delfina
zachowały się na różnych terenach, głównie w
północnej i zachodniej Polsce. Wymienić tu mo-
żna zabytki w kościołach: w Obrzycku 2, Potuli-
cach 3 *, Krzepicach i, Tyńcu 5, Kiełpinach 6, wre-
szcie w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagielloń-
skiego w Krakowie 7.
Spróbujmy po kolei zająć się wymienionymi
dotąd obiektami. Lawaterz w kościele parafial-
nym w Obrzycku (ryc. 1—2) na terenie Wielko-
polski jest jednym z elementów wyposażenia wnę-
trza wykonanego z czarnego marmuru. Ma on
kształt niszy z muszlą w partii górnej, ujętej w
prostokątną ramę z puklowaną misą w dolnej
części. Pio bokach uijmnją ową namę woluty, od
góry zaś zamyka gzyms zwieńczony również mo-
tywem wolut z kartuszem pośrodku i krzyżem
na szczycie. Dla nas najbardziej interesujący jest
jednak sam zbiornik. Rzecz niecodzienna — ma
on kształt delfina wykutego z miedzianej blachy.
Uwagę zwraca ekspresyjny skręt ciała, drobiaz-
gowe oddanie głowy i płetw, wreszcie pokrycie
4T. Malkowsk a-H olcerowa i J. Mańko-
wska-Jurczakowa, Powiat kłobucki (Katalog Za-
bytków Sztuki w Polsce, VI, Województwo katowickie,
z. 7, Warszawa 1963, s. 23, fig. 102).
5 Nie publikowany; ofiarowała go do klasztoru bene-
dyktynów w Tyńcu w r. 1966 Olga Pawłowska (wiado-
mość tę zawdzięczam uprzejmości kolegi Bohdana Pa-
włowskiego).
6T. Chrzanowski, M. Kornecki i J. Sa-
mek, Powiat działdowski (Katalog Zabytków Sztuki w
Polsce, Województwo olsztyńskie, maszynopis w Instytu-
cie Sztuki PAN w Warszawie).
7 Nie publikowany.
127
PL ISSN 0071-6728
JAN SAMEK
LAWATERZE W FORMIE DELFINA I WYROBY Z MIEDZI W POLSKIM
RZEMIOŚLE ARTYSTYCZNYM
Obok innych określeń, jakimi obdarza się sztu-
kę epoki baroku, wymienia się także oryginalność.
Określenie to nie jest gołosłowne — tendencja
do niecodziennych rozwiązań występuje już bo-
wiem wyraźnie w dziełach największego artysty
tej epoki: Lorenzo Berniniego. Tendencja ta, któ-
rej początek dały rozwiązania z okresu maniery-
zmu renesansowego, zaważyła na różnych dziedzi-
nach sztuki czasów baroku.
Wznoszono nie tylko budowle na oryginalnych
planach — na rzucie trójkąta, splecionych ze so-
bą kół czy herbów. Niecodzienne kompozycje po-
jawiły się również we wnętrzach kościelnych,
gdzie np. ambonom często nadawano kształt ło-
dzi. Nawet ołtarze otrzymywały oryginalne for-
my, np. góry, na której rozgrywa się scena z ży-
cia Chrystusa. Oryginalność wkroczyła także do
zakrystii kościołów, wyrażając się m. in. w for-
mach laiwiatarizy.
Tematem niniejszej pracy będzie nie opraco-
wana do tej pory przez historyków sztuki grupa
polskich dawaterzy w farmie delfina 1. Omówienie
tego problemu stanie się punktem wyjścia do roz-
ważań nad wyrobami z miedzi w polskim rzemio-
1 Lawaterzami tymi krótko zajęto się w pracy: J.
Samek, Res-imagines. Ze studiów nad rzemiosłem ar-
tystycznym czasów nowożytnych w Polsce (lata 1600
—1800) (Rocznik Historii Sztuki, VIII, 1970, s. 217 2118).
2 J. Eckhard, Rzemiosło artystyczne do końca
XIX w., X Wieków Poznania, III, Sztuki plastyczne, Po-
znań—Warszawa 1956, fig. 190 (nie wzmiankowana w te-
kście); R. i T. Juraszowie, T. Ruszczyńska
i A. Sławska, Powiat szamotulski (Katalog Zabytków
Sztuki w Polsce, V, Województwo poznańskie, z. 23,
Warszawa 1906, s. 11, fig. 59).
3 I. Galicka, I. Kaczorowska i H. S y gię-
ty ńisk a, Powiat wągrowiecki (Katalog Zabytków Sztu-
ki w Polsce, V, Województwo poznańskie, z. 27,, Warsza-
wa 1964, s. 11, fig. 65).
śle artystycznym, które nie były dotąd przed-
miotem osobnych rozważań.
Lawaterze ze zbiornikami w kształcie delfina
zachowały się na różnych terenach, głównie w
północnej i zachodniej Polsce. Wymienić tu mo-
żna zabytki w kościołach: w Obrzycku 2, Potuli-
cach 3 *, Krzepicach i, Tyńcu 5, Kiełpinach 6, wre-
szcie w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagielloń-
skiego w Krakowie 7.
Spróbujmy po kolei zająć się wymienionymi
dotąd obiektami. Lawaterz w kościele parafial-
nym w Obrzycku (ryc. 1—2) na terenie Wielko-
polski jest jednym z elementów wyposażenia wnę-
trza wykonanego z czarnego marmuru. Ma on
kształt niszy z muszlą w partii górnej, ujętej w
prostokątną ramę z puklowaną misą w dolnej
części. Pio bokach uijmnją ową namę woluty, od
góry zaś zamyka gzyms zwieńczony również mo-
tywem wolut z kartuszem pośrodku i krzyżem
na szczycie. Dla nas najbardziej interesujący jest
jednak sam zbiornik. Rzecz niecodzienna — ma
on kształt delfina wykutego z miedzianej blachy.
Uwagę zwraca ekspresyjny skręt ciała, drobiaz-
gowe oddanie głowy i płetw, wreszcie pokrycie
4T. Malkowsk a-H olcerowa i J. Mańko-
wska-Jurczakowa, Powiat kłobucki (Katalog Za-
bytków Sztuki w Polsce, VI, Województwo katowickie,
z. 7, Warszawa 1963, s. 23, fig. 102).
5 Nie publikowany; ofiarowała go do klasztoru bene-
dyktynów w Tyńcu w r. 1966 Olga Pawłowska (wiado-
mość tę zawdzięczam uprzejmości kolegi Bohdana Pa-
włowskiego).
6T. Chrzanowski, M. Kornecki i J. Sa-
mek, Powiat działdowski (Katalog Zabytków Sztuki w
Polsce, Województwo olsztyńskie, maszynopis w Instytu-
cie Sztuki PAN w Warszawie).
7 Nie publikowany.
127