DOI Artikel:
Kalinowska, Janina: Akwizgran: Przyczynek do poznania pierwotnego programu ikonograficznego dekoracji mozaikowej kaplicy pałacowej Karola Wielkiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20403#0015
6. Postać świecka, sinopia z pola I na sklepieniu dolnego
obejścia kaplicy (wg P. Clemema)
Clemen zauważył wprawdzie, że na sztychu przed-
stawiono jedną trzecią całego pola kopuły („ein
Drittel des ganzen Feldes” 26), lecz nie wyciągnął
z tego wniosków. Sądził — a za nim między inny-
mi Baum, Schrade i Schnitzler — że rysownik,
źle zrozumiawszy temat, zamiast jednego z trzech
symboli ewangelistów (orła, wołu czy lwa) nary-
sował anioła z drugiej strony Chrystusa 27.
Pogląd tych badaczy opiera się na przekazie
Petrusa a Beeck, który jakoby „widział” w ko-
pule „cztery apokaliptyczne zwierzęta”. Ujrzał on
tam jednak również „złote gwiazdy”, podczas gdy
informator Ciampiniego przekazał, że gwiazdy by-
ły czerwone, a więc widoczne na złotym tle środ-
kowej strefy kopuły. Wiarygodność opisu Petru-
26 Clemen, o.c., s. 23.
27 Clemen, o.c., s. 23; J. Baum, Die Malerei und
Plastik des Mittelalters, II: Deutschland, Frankreich und
Britannien (Handbuch der KKnstwissensehaft). Wildpark-
-Potsdam, 1930,, s. 91; H. Schrade, Vor- und Friihro-
manische Malerei, Koln 1968, s. 40; tenże, Zum Kuppel-
mosaik der Pfalzkapelle und zum Teoderich Denkmal
in Aachen (Aachen,er Kunstblatter, XXX, 1965, s. 20
sa podważa jeszcze jedna niedokładność. Zamk-
nął on monogram w kole, którego brak
i u Bergerona, i u Ciampiniego. Wydaje się więc,
że Petrus opisywał mozaiki w zaciszu swej pra-
cowni i — ufając swej pamięci — nie skonfron-
tował później tekstu z przedstawieniami. Zapew-
ne nawet po napisaniu nie przeczytał go, skoro
zostawił tam i inny nie poprawiony błąd 28. Po-
zostawmy więc jego relację na uboczu, jako mniej
wiarygodną w pewnych fragmentach, i powróć-
my do tekstu Bergerona i przede wszystkim do
sztychu i tabula annexa u Ciampiniego.
Rysownik, wykonując perspektywiczny szkic
tylko trzech pól kopuły, miał prawo przypu-
szczać, że w pięciu pozostałych odtworzy widz
u dołu: po trzech apokaliptycznych starców i po
trzy ich trony w każdym przęśle oktogonu (i tak
to zostało odczytane przez badaczy mozaik, cze-
go widzialnym dowodem jest dziewiętnastowiecz-
na rekonstrukcja tej partii mozaik kopuły; ryc. 7),
a w górnej partii kopuły po jednym aniele oraz
po jednej wiązce promieni obok każdego z nich.
Jeden z aniołów z lewej strony Salwatora
trzyma w obu rękach jakiś przedmiot (o kształ-
cie architektonicznym?); układ rąk drugiego anio-
ła jest taki sam, lecz ręce jego są puste. Przed-
mioty w rękach aniołów mogły być dla rysow-
nika nieczytelne z tak dużej odległości, rozpoz-
nanie ich utrudnione było zapewne również ich
częściowym zniszczeniem, a także brakiem zro-
zumienia ikonografii tematu. Nie rozpoznając ich,
naszkicował w miarę wiernie to, co ujrzał, nie
włożył jednak książki w ręce anioła, a więc
mniemanie Ciampiniego było wyłącznie jego
wkładem do opisu mozaik kopuły. Jeśli więc
żaden anioł nie trzymał w rękach księgi, co w
takim razie każdy z nich podtrzymywał dwiema
rękami, przyklękając i wspierając ten — jak się
wydaje dość ciężki i duży — przedmiot na jed-
nym z kolan? Trudno zgodzić się bezkrytycz-
nie na zarzut niedbałości u rysownika, jego po-
myłki w odczytaniu orła, lwa czy wołu jako
anioła, tym bardziej, że Petrus a Beeck twier-
dził, że mozaiki środkowej partii kopuły były
ze wszystkich w najlepszym stanie. Trudno rów-
nież zlekceważyć dwa jednakowo w tym szcze-
góle brzmiące źródła: Bergerona i Ciampiniego.
i n.); H. Sch n i tizl er, Das Kuppelmosaik der Aache-
ner Pfalzkapelle (Aachener Kunstblatter, XXIX, 1964,
s. 40).
28 Jest to wprawdzie drobny błąd w kolejności wy-
liczania czterech apokaliptycznych zwierząt (na s. 50) —
gdzie zamiast „ąuatruim” dwukrotnie napisał „tertium”
— świadczy on jednak o nieprzeczytaniu ponownym
napisanego tekstu.
11
obejścia kaplicy (wg P. Clemema)
Clemen zauważył wprawdzie, że na sztychu przed-
stawiono jedną trzecią całego pola kopuły („ein
Drittel des ganzen Feldes” 26), lecz nie wyciągnął
z tego wniosków. Sądził — a za nim między inny-
mi Baum, Schrade i Schnitzler — że rysownik,
źle zrozumiawszy temat, zamiast jednego z trzech
symboli ewangelistów (orła, wołu czy lwa) nary-
sował anioła z drugiej strony Chrystusa 27.
Pogląd tych badaczy opiera się na przekazie
Petrusa a Beeck, który jakoby „widział” w ko-
pule „cztery apokaliptyczne zwierzęta”. Ujrzał on
tam jednak również „złote gwiazdy”, podczas gdy
informator Ciampiniego przekazał, że gwiazdy by-
ły czerwone, a więc widoczne na złotym tle środ-
kowej strefy kopuły. Wiarygodność opisu Petru-
26 Clemen, o.c., s. 23.
27 Clemen, o.c., s. 23; J. Baum, Die Malerei und
Plastik des Mittelalters, II: Deutschland, Frankreich und
Britannien (Handbuch der KKnstwissensehaft). Wildpark-
-Potsdam, 1930,, s. 91; H. Schrade, Vor- und Friihro-
manische Malerei, Koln 1968, s. 40; tenże, Zum Kuppel-
mosaik der Pfalzkapelle und zum Teoderich Denkmal
in Aachen (Aachen,er Kunstblatter, XXX, 1965, s. 20
sa podważa jeszcze jedna niedokładność. Zamk-
nął on monogram w kole, którego brak
i u Bergerona, i u Ciampiniego. Wydaje się więc,
że Petrus opisywał mozaiki w zaciszu swej pra-
cowni i — ufając swej pamięci — nie skonfron-
tował później tekstu z przedstawieniami. Zapew-
ne nawet po napisaniu nie przeczytał go, skoro
zostawił tam i inny nie poprawiony błąd 28. Po-
zostawmy więc jego relację na uboczu, jako mniej
wiarygodną w pewnych fragmentach, i powróć-
my do tekstu Bergerona i przede wszystkim do
sztychu i tabula annexa u Ciampiniego.
Rysownik, wykonując perspektywiczny szkic
tylko trzech pól kopuły, miał prawo przypu-
szczać, że w pięciu pozostałych odtworzy widz
u dołu: po trzech apokaliptycznych starców i po
trzy ich trony w każdym przęśle oktogonu (i tak
to zostało odczytane przez badaczy mozaik, cze-
go widzialnym dowodem jest dziewiętnastowiecz-
na rekonstrukcja tej partii mozaik kopuły; ryc. 7),
a w górnej partii kopuły po jednym aniele oraz
po jednej wiązce promieni obok każdego z nich.
Jeden z aniołów z lewej strony Salwatora
trzyma w obu rękach jakiś przedmiot (o kształ-
cie architektonicznym?); układ rąk drugiego anio-
ła jest taki sam, lecz ręce jego są puste. Przed-
mioty w rękach aniołów mogły być dla rysow-
nika nieczytelne z tak dużej odległości, rozpoz-
nanie ich utrudnione było zapewne również ich
częściowym zniszczeniem, a także brakiem zro-
zumienia ikonografii tematu. Nie rozpoznając ich,
naszkicował w miarę wiernie to, co ujrzał, nie
włożył jednak książki w ręce anioła, a więc
mniemanie Ciampiniego było wyłącznie jego
wkładem do opisu mozaik kopuły. Jeśli więc
żaden anioł nie trzymał w rękach księgi, co w
takim razie każdy z nich podtrzymywał dwiema
rękami, przyklękając i wspierając ten — jak się
wydaje dość ciężki i duży — przedmiot na jed-
nym z kolan? Trudno zgodzić się bezkrytycz-
nie na zarzut niedbałości u rysownika, jego po-
myłki w odczytaniu orła, lwa czy wołu jako
anioła, tym bardziej, że Petrus a Beeck twier-
dził, że mozaiki środkowej partii kopuły były
ze wszystkich w najlepszym stanie. Trudno rów-
nież zlekceważyć dwa jednakowo w tym szcze-
góle brzmiące źródła: Bergerona i Ciampiniego.
i n.); H. Sch n i tizl er, Das Kuppelmosaik der Aache-
ner Pfalzkapelle (Aachener Kunstblatter, XXIX, 1964,
s. 40).
28 Jest to wprawdzie drobny błąd w kolejności wy-
liczania czterech apokaliptycznych zwierząt (na s. 50) —
gdzie zamiast „ąuatruim” dwukrotnie napisał „tertium”
— świadczy on jednak o nieprzeczytaniu ponownym
napisanego tekstu.
11