DOI article:
Kalinowska, Janina: Akwizgran: Przyczynek do poznania pierwotnego programu ikonograficznego dekoracji mozaikowej kaplicy pałacowej Karola Wielkiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20403#0017
go Przyjścia Salwatora, można było o-bok „sie-
dzącego na tronie” wyobrazić siedem świeczni-
ków łub siedmiu aniołów iz kandelabrami w
rękach, albo także cztery „żywe istoty”. Cztery
zwierzęce symbole, same, z aniołami lub wraz z
siedmioma śrwieoznikami, wyobrażano ma tęczy
(niekiedy na fasadzie 29) bazylik rzymskich w 1.
tysiącleciu (S. Piętro, S. Paoło fuoni le mura, SS.
Cosrna e Damiano, Sta Prassede, S. Sebiastianello,
a także w Triclinium Leona III). Przedstawianie
siiteidmiu kanidelabrów na łuku tęczowym bazylik
było popularne w Rzymie30. Z wyjątkiem dwu
rzymskich bazylik: S. Paolo fuori le mura i Sta
Ceciiia —■ gdzie w pierwszej starcy oddają hołd
Chrystusowi wyobrażonemu w popiersiu u szczy-
tu łuku (pierwotnie Barankowi?), a w drugiej
Dzieciątku, siedzącemu na kolanach Matki —
w innych bazylikach, noszących wezwanie świę-
tych męczenników, u szczytu luku przedstawio-
no Baranka 31.
29 Cztery zwierzęce symbole widniały poniżej Ba-
ranka, a ponad przedstawieniem dwudziestu czterech
starców na fasadzie bazyliki Sw. Piotra :(IV—V w.).
Siedem świeczników zachowało się do dziś w Paren-
20 na fasadzie katedry, pierwotnie noszącej zapewne
wezwanie Salwatora. Wyobrażano je poniżej jakiejś apo-
kaliptycznej wizji Powtórnego Przyjścia (?) dziś już nie
do odczytania.
30 Zgodnie ze słowami Apokalipsy („siedem gwiazd to
aniołowie siedmiu gmin, a siedem świeczników to siedem
gmin” i(l, 20) oraz „siedem ognistych pochodni paliło się
przed tronem: jest to siedem duchów bożych” (4, 5)) sie-
dem kandelabrów oznaczało w ikonografii chrześcijańskiej
siedem „gmin” wschodnich i siedem darów Ducha św., z
kolei siedem kościołów-„gmin” było obrazem „urna Eccle-
sia catholica propter septiformen gratiam” (Augustyn,
MPL, XXXV, col. 2418; a także Vi c t or i n u ą, MPL, V,
col. 320; a w epoce karolińskiej Alkuin, MPL, C, col.
1,086—,1,097; S t r a b o, MPL, CXIV, col. 7il'l-—1714; B e-
rengaudus, MPL, XVII, col. 856-^856 i in.).
Ten powszechnie znany wówczas symbolizm spra-
wił, iż władcy i możni mieli zwyczaj fundować sie-
dem kościołów, wiązanych administracyjnie i liturgi-
cznie z katedrą pod wezwaniem Salwatora lub z całą
„rodziną katedralną”, w skład której wchodziły: kate-
dra Salwatora (basilica aestivalis), kościół Matki Bożej
(basilica hiemalis) i baptyster.ium, noszące wezwanie Sw.
Jana Chrzciciela. Wyposażano również kościoły Salwa-
tora w siedem bocznych ołtarzy (Łateram, Flaviigny). Sie-
dem kościołów, kaplic czy ołtarzy było symbolem unitas
Kościoła katolickiego, przepojoinego siedmioma darami
Ducha Sw. Obrazowały one również siedem apokalip-
tycznych gmin, których rektorami byli aniołowie („re-
ctores septem Ecelesiarum” — pisał Berengaudus
(MPL, XVII, col. 856)). Siedem kościołów „apokaliptycz-
nej fundacji” nosiło zapewne — oprócz zwyczajowo
nadawanych .im wezwań świętych męczenników — sym-
boliczne imiona apokaliptycznych gmin, imiona siedmiu
archaniołów, których kult stąd właśnie mógł wziąć swój
8. Matka Boska z Dzieciątkiem, fragment sinopiii w kopu-
le kaplicy '(wg P. Clemena)
początek, a może także symboliczne tituli siedmiu da-
rów Ducha Sw. (jak zapewne Haghia Sophia w Edessie
i w Konstantynopolu). Obraz taki zgodny byłby ze
zwyczajami, jakie panowały od w. IV w budownictwie
sakralnym świata chrześcijańskiego' (zob. Kalino w-
s k a, o.c.).
Zasadę tę odczytać można z fundacji Konstantyna
i późniejszych w Rzymie, Konstantynopolu, Kartaginie,
Mediolanie (gdzie pierwotnie — zapewne wokół katedry
Salwatora, a nie Matki Bożej — stało siedem kaplic,
dedykowanych siedmiu archaniołom, a nie sześć, jak
rekonstruował Giulini), w Centuli, Flavigny,, Etiopii (La
Libela), Irlandii („Seven churches” w Indshmore) i za-
pewne wiele innych, których istnienie odkryć mogą ba-
dania archeologiczne. Dotychczasowe wyniki badań, prze-
kazane przez C. Hei.tza w VArchitecture religieuse
carolingienne (Paris 1®i8i0), nie dają jasnego obrazu, gdyż
ta zasada wznoszenia budowli sakralnych, rozpowszech-
niona w pierwszym tysiącleciu i na początku drugiego,
nie jest jeszcze znana badaczom.
31 Schnitzler sądzi, iż pierwotnie widniał w ko-
pule mistyczny Baranek zamiast Chrystusa na tronie.
13
dzącego na tronie” wyobrazić siedem świeczni-
ków łub siedmiu aniołów iz kandelabrami w
rękach, albo także cztery „żywe istoty”. Cztery
zwierzęce symbole, same, z aniołami lub wraz z
siedmioma śrwieoznikami, wyobrażano ma tęczy
(niekiedy na fasadzie 29) bazylik rzymskich w 1.
tysiącleciu (S. Piętro, S. Paoło fuoni le mura, SS.
Cosrna e Damiano, Sta Prassede, S. Sebiastianello,
a także w Triclinium Leona III). Przedstawianie
siiteidmiu kanidelabrów na łuku tęczowym bazylik
było popularne w Rzymie30. Z wyjątkiem dwu
rzymskich bazylik: S. Paolo fuori le mura i Sta
Ceciiia —■ gdzie w pierwszej starcy oddają hołd
Chrystusowi wyobrażonemu w popiersiu u szczy-
tu łuku (pierwotnie Barankowi?), a w drugiej
Dzieciątku, siedzącemu na kolanach Matki —
w innych bazylikach, noszących wezwanie świę-
tych męczenników, u szczytu luku przedstawio-
no Baranka 31.
29 Cztery zwierzęce symbole widniały poniżej Ba-
ranka, a ponad przedstawieniem dwudziestu czterech
starców na fasadzie bazyliki Sw. Piotra :(IV—V w.).
Siedem świeczników zachowało się do dziś w Paren-
20 na fasadzie katedry, pierwotnie noszącej zapewne
wezwanie Salwatora. Wyobrażano je poniżej jakiejś apo-
kaliptycznej wizji Powtórnego Przyjścia (?) dziś już nie
do odczytania.
30 Zgodnie ze słowami Apokalipsy („siedem gwiazd to
aniołowie siedmiu gmin, a siedem świeczników to siedem
gmin” i(l, 20) oraz „siedem ognistych pochodni paliło się
przed tronem: jest to siedem duchów bożych” (4, 5)) sie-
dem kandelabrów oznaczało w ikonografii chrześcijańskiej
siedem „gmin” wschodnich i siedem darów Ducha św., z
kolei siedem kościołów-„gmin” było obrazem „urna Eccle-
sia catholica propter septiformen gratiam” (Augustyn,
MPL, XXXV, col. 2418; a także Vi c t or i n u ą, MPL, V,
col. 320; a w epoce karolińskiej Alkuin, MPL, C, col.
1,086—,1,097; S t r a b o, MPL, CXIV, col. 7il'l-—1714; B e-
rengaudus, MPL, XVII, col. 856-^856 i in.).
Ten powszechnie znany wówczas symbolizm spra-
wił, iż władcy i możni mieli zwyczaj fundować sie-
dem kościołów, wiązanych administracyjnie i liturgi-
cznie z katedrą pod wezwaniem Salwatora lub z całą
„rodziną katedralną”, w skład której wchodziły: kate-
dra Salwatora (basilica aestivalis), kościół Matki Bożej
(basilica hiemalis) i baptyster.ium, noszące wezwanie Sw.
Jana Chrzciciela. Wyposażano również kościoły Salwa-
tora w siedem bocznych ołtarzy (Łateram, Flaviigny). Sie-
dem kościołów, kaplic czy ołtarzy było symbolem unitas
Kościoła katolickiego, przepojoinego siedmioma darami
Ducha Sw. Obrazowały one również siedem apokalip-
tycznych gmin, których rektorami byli aniołowie („re-
ctores septem Ecelesiarum” — pisał Berengaudus
(MPL, XVII, col. 856)). Siedem kościołów „apokaliptycz-
nej fundacji” nosiło zapewne — oprócz zwyczajowo
nadawanych .im wezwań świętych męczenników — sym-
boliczne imiona apokaliptycznych gmin, imiona siedmiu
archaniołów, których kult stąd właśnie mógł wziąć swój
8. Matka Boska z Dzieciątkiem, fragment sinopiii w kopu-
le kaplicy '(wg P. Clemena)
początek, a może także symboliczne tituli siedmiu da-
rów Ducha Sw. (jak zapewne Haghia Sophia w Edessie
i w Konstantynopolu). Obraz taki zgodny byłby ze
zwyczajami, jakie panowały od w. IV w budownictwie
sakralnym świata chrześcijańskiego' (zob. Kalino w-
s k a, o.c.).
Zasadę tę odczytać można z fundacji Konstantyna
i późniejszych w Rzymie, Konstantynopolu, Kartaginie,
Mediolanie (gdzie pierwotnie — zapewne wokół katedry
Salwatora, a nie Matki Bożej — stało siedem kaplic,
dedykowanych siedmiu archaniołom, a nie sześć, jak
rekonstruował Giulini), w Centuli, Flavigny,, Etiopii (La
Libela), Irlandii („Seven churches” w Indshmore) i za-
pewne wiele innych, których istnienie odkryć mogą ba-
dania archeologiczne. Dotychczasowe wyniki badań, prze-
kazane przez C. Hei.tza w VArchitecture religieuse
carolingienne (Paris 1®i8i0), nie dają jasnego obrazu, gdyż
ta zasada wznoszenia budowli sakralnych, rozpowszech-
niona w pierwszym tysiącleciu i na początku drugiego,
nie jest jeszcze znana badaczom.
31 Schnitzler sądzi, iż pierwotnie widniał w ko-
pule mistyczny Baranek zamiast Chrystusa na tronie.
13