DOI Artikel:
Kalinowska, Janina: Akwizgran: Przyczynek do poznania pierwotnego programu ikonograficznego dekoracji mozaikowej kaplicy pałacowej Karola Wielkiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20403#0023
wu dekoracji bazylik: Sta Maria Maggiore w Rzy-
mie i S. Apollinare Nuovo w Rawennie na przed-
stawienie tam tego tematu.
Z kolei na polach sklepiennych obejść roz-
mieszczono liczne, typologicznie zapewne powią-
zane, sceny obu Testamentów, a przedzielały je
32 postaci Starego i Nowego Zakonu5i. Był to
temat Concordia Veteris et Nov,i Testamenti w
rzymskim, lateraneńskim, typie ikonograficznym.
Temat ten wzbogacono prawdopodobnie przed-
stawieniami 32 figur bohaterów antycznych i bi-
blijnych (ryc. 10), pod których postaciami wy-
obrażono członków Akademii Pałacowej: Karola
Wielkiego, j.ego rodzinę i dwór.
W związku z tym, że kaplica akwizgrańska
posiadała cenne relikwie Chrystusa, Marii i Jana
Chrzciciela, przyciągające w średniowieczu rze-
sze pielgrzymów do tej świątyni54 55, wolno przy-
puścić, że i postać Prekursora widniała tam
wśród karolińskich mozaik. W tym właśnie cza-
sie upowszechniało się przedstawienie w sztuce
całej tej Triady Deisis, choć powiązanie tych
‘trzech postaci istniało już od w. IV, uzewnętrz-
niając się wezwaniami kościołów tak zwanych
„rodzin katedralnych” S6.
W ramach „Programu Salwatora” występowa-
łyby więc w dekoracji kaplicy Karola Wielkiego
następujące główne tematy: W prezbiterium dol-
nym — Primus Advenituis, zapewne w postaci
54 W tym samym polu, w którym widnieje sinopia
z postacią biblijną (pole I na ryc. 3), od strony ze-
wnętrznego muru kaplicy, zachowała się, również w ®i-
nopii, świecka figura (ryc. 6). Przypuszczalnie biegł tam,
równolegle do 16 biblijnych, orszak 16 postaci, grupo-
wanych również po dwie, zgodnie z symetrycznym ukła-
dem pól sklepiennych. Kim byli? Czy były to postacie
„patronów”, członków Akademii Pałacowej? Dawid czy
Salomon, „patron” Karola Wielkiego, Homer —• Angil-
berta, Pindar ■— Teodulfa, Beseleel — Einharda, De-
lia — Guntrady (córki cesarza), Hiram z Tyru — jOdi-
lona z Metz? Takie przypuszczenie nasuwa się w związ-
ku z ukazaniem w jednym „orszaku” postaci wyobra-
żonej w konwencji przedstawień figur biblijnych, a .in-
nej w stroju „książęcym” i(ryc. 6 i 10). Myśl taką wzbu-
dza również [tekst Walafnida Strabo w De imagine
Tetrici, gdzie rodzinę cesarza i członków jego dworu po-
równuje .poeta z postaciami Starego Testamentu i staro-
żytności (MGH, Hist. Poet. Lat., II, s. 370). Imiona „pa-
tronów” zebrał J. Pleckenstein, Karl der Grosse
und sein Hof .[w:] Karl der Grosse, III, Dusseldorf 19'67,
oraz P. iB loch, Das Apsismosaik von Germigny-des-
-Pres. Karl der Grosse und der Alte Bund, taimże, s.
334—Karol Wielki ze swym orszakiem mógł być
wyobrażony np. na .„bębnie” kopuły i(?). Wprowadzenie
świeckich tematów do dekoracji świątyni miało, już swo-
ją długą historię, a wyobrażenia władców (z ich dworem)
w Rawennie w S. Giovanni Ewangelista, w S. Apollina-
re Nuovo d w S. Yitale było znane Karolowi Wielkie-
siedzącej na tronie Marii z Dzieciątkiem; w prez-
biterium górnym — Przemienienie, zawierające
zapowiedź i gwarancję Powtórnego Przyjścia
'Chrystusa na Sąd w Dniu Ostatnim; w koipule —
Secundus Adventus Salwatora na ziemię, na Sąd;
na sklepieniach obejść — Concordia Veteris et
Novi Testamenti.
Spośród tych czterech głównych tematów „Pro-
gramu Salwatora”, wyobrażonych w akwizgrań-
skiej katedrze, dwa znane są ze źródeł (Secun-
dus Adventus i Concordia), a dwa inne (Primus
Adventus i Przemienienie) rekonstruujemy na
podstawie wezwań samej świątyni i jej dwóch
głównych ołtarzy — Salwatora i Matki Bożej —
jak również na podstawie ich wówczas niemal
nieodzownej obecności w „Programie Salwato-
ra”.
Jeśli słuszna byłaby wysunięta tu hipoteza,
że w dekoracji mozaikowej katedry w Neapolu
powtórzono tematy wyobrażone wcześniej w la-
teraineńslkiiej „Matar Eodesiae”, to można przyjąć,
że w trzech katedrach — na Luteranie, w Nea-
polu i w Akwizgranie — występował nie tylko
ten sam „katedralny” program, lecz również, że
obrazowano go tymi samymi tematami i w ta-
kim samym typie ikonograficznym, -a więc że
istniał jeden wzór dla dwu pozostałych. Trzeba
tu podkreślić, iż był to zestaw przedstawień zwią-
zany pierwotnie z wezwaniem Salwatora, a
mu. Wydarzenia z dziejów Longobardów wyobrażono w
w. VII w Monzy, a podjęto ten temat również w Ingel-
heim. Ernoldus Nigellus przekazał w swym poemacie
De laude Hludorici Caesaris, napisanym w r. 826, tema-
ty przedstawione w Irgelheim w dekoracji kaplicy pała-
cowej i w auli królewskiej. Widniały tam sceny z dzie-
jów wielkich władców pogańskich i chrześcijańskich
oraz ich postacie sytuowane po .dwie, jak w Akwizgra-
nie. Baum sądził, że wzorem dla przedstawień ingel-
heimskich mogły być .malowidła ścienne Teodolindy
w Monzy, a także justyniańskie mozaiki pałacu w Bi-
zancjum i(o.c„ s. 91).
Na sklepieniach obejść kaplicy w Akwizgranie mogły
występować 32 postacie obu Testamentów oraz 32 „pa-
tronów” członków Akademii (Pałacowej. Opierając się
na zachowanych przekazach ikonograficznych i zgodnie
z egzegezą można zweryfikować postacie, wchodzące w
skład tematu Concordia w wersji biblijnej. Wyobrażano
zwykle: 3 patriarchów, 5 większych i 12 mniejszych pro-
roków, 12 lapoistołów, 2 ewangelistów, a także Dawida
.i w miarę wolnego miejsca innych sprawiedliwych mę-
żów obu Testamentów. W kościołach .Salwatora występo-
wało tylko 9 apostołów (Synaj), gdyż trzech było już
w scenie Przemieniania (J. Kalinowska, o.c.).
55 Stephany, o.c., s. 1126.
56 Przedstawienia tych trzech postaci w Parenzo, na
Synaju i w S. Zeno w Rzymie reprezentują kolejne fa-
zy kształtowania się typu ikonograficznego Deisis.
19
mie i S. Apollinare Nuovo w Rawennie na przed-
stawienie tam tego tematu.
Z kolei na polach sklepiennych obejść roz-
mieszczono liczne, typologicznie zapewne powią-
zane, sceny obu Testamentów, a przedzielały je
32 postaci Starego i Nowego Zakonu5i. Był to
temat Concordia Veteris et Nov,i Testamenti w
rzymskim, lateraneńskim, typie ikonograficznym.
Temat ten wzbogacono prawdopodobnie przed-
stawieniami 32 figur bohaterów antycznych i bi-
blijnych (ryc. 10), pod których postaciami wy-
obrażono członków Akademii Pałacowej: Karola
Wielkiego, j.ego rodzinę i dwór.
W związku z tym, że kaplica akwizgrańska
posiadała cenne relikwie Chrystusa, Marii i Jana
Chrzciciela, przyciągające w średniowieczu rze-
sze pielgrzymów do tej świątyni54 55, wolno przy-
puścić, że i postać Prekursora widniała tam
wśród karolińskich mozaik. W tym właśnie cza-
sie upowszechniało się przedstawienie w sztuce
całej tej Triady Deisis, choć powiązanie tych
‘trzech postaci istniało już od w. IV, uzewnętrz-
niając się wezwaniami kościołów tak zwanych
„rodzin katedralnych” S6.
W ramach „Programu Salwatora” występowa-
łyby więc w dekoracji kaplicy Karola Wielkiego
następujące główne tematy: W prezbiterium dol-
nym — Primus Advenituis, zapewne w postaci
54 W tym samym polu, w którym widnieje sinopia
z postacią biblijną (pole I na ryc. 3), od strony ze-
wnętrznego muru kaplicy, zachowała się, również w ®i-
nopii, świecka figura (ryc. 6). Przypuszczalnie biegł tam,
równolegle do 16 biblijnych, orszak 16 postaci, grupo-
wanych również po dwie, zgodnie z symetrycznym ukła-
dem pól sklepiennych. Kim byli? Czy były to postacie
„patronów”, członków Akademii Pałacowej? Dawid czy
Salomon, „patron” Karola Wielkiego, Homer —• Angil-
berta, Pindar ■— Teodulfa, Beseleel — Einharda, De-
lia — Guntrady (córki cesarza), Hiram z Tyru — jOdi-
lona z Metz? Takie przypuszczenie nasuwa się w związ-
ku z ukazaniem w jednym „orszaku” postaci wyobra-
żonej w konwencji przedstawień figur biblijnych, a .in-
nej w stroju „książęcym” i(ryc. 6 i 10). Myśl taką wzbu-
dza również [tekst Walafnida Strabo w De imagine
Tetrici, gdzie rodzinę cesarza i członków jego dworu po-
równuje .poeta z postaciami Starego Testamentu i staro-
żytności (MGH, Hist. Poet. Lat., II, s. 370). Imiona „pa-
tronów” zebrał J. Pleckenstein, Karl der Grosse
und sein Hof .[w:] Karl der Grosse, III, Dusseldorf 19'67,
oraz P. iB loch, Das Apsismosaik von Germigny-des-
-Pres. Karl der Grosse und der Alte Bund, taimże, s.
334—Karol Wielki ze swym orszakiem mógł być
wyobrażony np. na .„bębnie” kopuły i(?). Wprowadzenie
świeckich tematów do dekoracji świątyni miało, już swo-
ją długą historię, a wyobrażenia władców (z ich dworem)
w Rawennie w S. Giovanni Ewangelista, w S. Apollina-
re Nuovo d w S. Yitale było znane Karolowi Wielkie-
siedzącej na tronie Marii z Dzieciątkiem; w prez-
biterium górnym — Przemienienie, zawierające
zapowiedź i gwarancję Powtórnego Przyjścia
'Chrystusa na Sąd w Dniu Ostatnim; w koipule —
Secundus Adventus Salwatora na ziemię, na Sąd;
na sklepieniach obejść — Concordia Veteris et
Novi Testamenti.
Spośród tych czterech głównych tematów „Pro-
gramu Salwatora”, wyobrażonych w akwizgrań-
skiej katedrze, dwa znane są ze źródeł (Secun-
dus Adventus i Concordia), a dwa inne (Primus
Adventus i Przemienienie) rekonstruujemy na
podstawie wezwań samej świątyni i jej dwóch
głównych ołtarzy — Salwatora i Matki Bożej —
jak również na podstawie ich wówczas niemal
nieodzownej obecności w „Programie Salwato-
ra”.
Jeśli słuszna byłaby wysunięta tu hipoteza,
że w dekoracji mozaikowej katedry w Neapolu
powtórzono tematy wyobrażone wcześniej w la-
teraineńslkiiej „Matar Eodesiae”, to można przyjąć,
że w trzech katedrach — na Luteranie, w Nea-
polu i w Akwizgranie — występował nie tylko
ten sam „katedralny” program, lecz również, że
obrazowano go tymi samymi tematami i w ta-
kim samym typie ikonograficznym, -a więc że
istniał jeden wzór dla dwu pozostałych. Trzeba
tu podkreślić, iż był to zestaw przedstawień zwią-
zany pierwotnie z wezwaniem Salwatora, a
mu. Wydarzenia z dziejów Longobardów wyobrażono w
w. VII w Monzy, a podjęto ten temat również w Ingel-
heim. Ernoldus Nigellus przekazał w swym poemacie
De laude Hludorici Caesaris, napisanym w r. 826, tema-
ty przedstawione w Irgelheim w dekoracji kaplicy pała-
cowej i w auli królewskiej. Widniały tam sceny z dzie-
jów wielkich władców pogańskich i chrześcijańskich
oraz ich postacie sytuowane po .dwie, jak w Akwizgra-
nie. Baum sądził, że wzorem dla przedstawień ingel-
heimskich mogły być .malowidła ścienne Teodolindy
w Monzy, a także justyniańskie mozaiki pałacu w Bi-
zancjum i(o.c„ s. 91).
Na sklepieniach obejść kaplicy w Akwizgranie mogły
występować 32 postacie obu Testamentów oraz 32 „pa-
tronów” członków Akademii (Pałacowej. Opierając się
na zachowanych przekazach ikonograficznych i zgodnie
z egzegezą można zweryfikować postacie, wchodzące w
skład tematu Concordia w wersji biblijnej. Wyobrażano
zwykle: 3 patriarchów, 5 większych i 12 mniejszych pro-
roków, 12 lapoistołów, 2 ewangelistów, a także Dawida
.i w miarę wolnego miejsca innych sprawiedliwych mę-
żów obu Testamentów. W kościołach .Salwatora występo-
wało tylko 9 apostołów (Synaj), gdyż trzech było już
w scenie Przemieniania (J. Kalinowska, o.c.).
55 Stephany, o.c., s. 1126.
56 Przedstawienia tych trzech postaci w Parenzo, na
Synaju i w S. Zeno w Rzymie reprezentują kolejne fa-
zy kształtowania się typu ikonograficznego Deisis.
19