Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (18.1982)

porządkowane ideowo i kompozycyjnie scenie
środkowej — statycznej, zbudowanej symetrycz-
nie w jednym planie.

Ciało Chrystusa rozpięte na krzyżu stanowi
nie tylko oś sceny środkowej, lecz całej kompo-
zycji. Czynnikiem wiążącym jest wspólna podsta-
wa wszystkich scen — „strefa ziemi”, symbolizo-
wana przez kępy ziół. Początkowo mogła być wy-
raźniej wyodrębniona z tła, w którym zostały „za-
wieszone” rozbudowane przestrzennie grupy po-
staci. Niewiadomą pozostaje pierwotna funkcja
kompozycyjna rozrzuconych w tle złotych trój-
liści.

Kompozycja każdej ze scen ma wyraźnie u-
chwytne rusztowanie geometryczne, za każdym
razem zbudowane inaczej.

Scenę Niesienia krzyża (rye. 2) organizują u-
kłady linii ukośnych biegnących prawie równo-
legle do osi ciała Chrystusa i belek krzyża. Trzy
osie postaci lekko nachylonych w kierunku ruchu
akcentują rytm pochodu. Wyciągnięte ręce i sznur
łączą je miękką, falistą linią, która uwydatnia
ciągłość ruchu — wleczenie i popychanie. Kieru-
nek poprzecznej belki krzyża powtarzają: wyciąg-
nięta ręka żołnierza ze sznurem, tasak zwisający
na pendencie z jego ramienia, linie obucha młota
i nóg żołnierzy. Kierunkowi dłuższej belki krzy-
ża akompaniują linie rękojeści młota i maczugi;
identycznie nachylają się osie wszystkich twarzy.
Oprócz zasady paralelizmów linii występuje za-
sada rytmicznego powtarzania form podobnych
(trójkąty zgiętych ramion i nóg, krzyż i młot).
Zgodnie z tematem scena ma układ fryzowy, choć
grupa żołnierzy poprzedzających Jezusa została
zbudowana przestrzennie.

W scenie Obnażenia grupa główna zamyka się
w zarysie trapezoidalnym (rye. 4). Wyznaczają go
piony nóg i ramion Chrystusa, opadającej sukni,
linia grzbietu i lewej nogi żołnierza w łuskowym
kaftanie oraz równoległe linie skośne wyciągnię-
tych rąk żołnierzy, pendentu na ramieniu jednego
z nich, fałdów przydeptywanej sukni leżących na
ziemi. Budowę grupy świadków określa wiązka
kierunków ukośnych, krzyżujących się pod ostry-
rni kątami (rye. 1, 5). Obie grupy zostają scalone
liniami drzewców gisarmy i włóczni wybiegający-
mi promieniście jakby spod nóg Chrystusa, a tak-
że gestami rąk i kierunkami spojrzeń zwróconych
ku Chrystusowi. Mimo że postacie stoją, budowa
całej grupy jest dynamiczna, rozwinięta w prze-
strzeni. Wyczuwamy jednak, że pierwotny układ
postaci względem siebie mógł zostać zakłócony.

W przeciwieństwie do scen bocznych kompo-
zycja sceny Ukrzyżowania jest prosta, ściśle sy-
metryczna i dwuwymiarowa (ryc. 8). Jej oś wy-

7. Obnażenie Chrystusa z szaty, głowa Chrystusa
(fot. J. Książek)

znacza krzyż. Stojące pod nim postacie Marii i
Jana odchylają się lekko od pionu: pierwsza wy-
gina się miękkim lukiem, w drugiej podkreślono
kierunki diagonalne. Symetrię akcentują trzy
krążki nimbów.

Maria odwraca się ku scenie Niesienia krzyża,
nawiązując z nią łączność. Między postaciami Ja-
na i żołnierzy zdejmujących suknię przebiega
zdecydowanie cięcie kompozycyjne, natomiast ge-
sty świadków na prawym skraju kompozycji mo-
gą zwracać się także ku scenie Ukrzyżowania.

Traktując wszystkie trzy sceny jako całość
kompozycyjną, musimy zauważyć, że postacie u-
mieszczone na obu skrajach zostały ujęte odmien-
nie niż pozostałe. Nie stoją one mocno na nogach,
lecz wygięte lukiem, z rozrzuconymi kończynami,
zdają się unosić w przestrzeni, wykonując ruchy
jakby taneczne (ryc. 1, 2, 5). Potwierdza to, że
od początku były pomyślane jako boczne za-
mknięcie kompozycji, zarazem nasuwa przypusz-
czenie, że podstawę wszystkich scen mogła stano-
wić nie linia prosta, lecz luk o linii wznoszącej
się ku górze, lub że pole, które wypełniały, by-
ło wycinkiem koła. Powrócimy do tego spostrze-

51