DOI Artikel:
Jamróz, Józef Stanisław: Zamek w Ogrodzieńcu: Wczesnorenesansowa rezydencja Bonerów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20403#0110
leniem. Przerwa w dalszych robotach jest zatem
groźna i może spowodować poważne szkody5.
W wyniku zmian terytorialnych zamek w O-
grodzieńcu znalazł się na terenie województwa
katowickiego. Tamtejszy konserwator zoirgainiizio:-
wał własną ekipę roboczą. W r. 1962 prace ba-
dawcze i nadzór konserwatorski przejął doc. dr
Andrzej Gruszecki6.
Moje powtórne włączenie się do prac badaw-
czo-naukowych nad zamkiem w Ogrodzieńcu na-
stąpiło po mojej bytności na miejscu z końcem
r. 1978 oraz kilkakrotnym pobycie w r. 1979. Wte-
dy zaznajomiłem się ze stanem zabezpieczenia ru-
in oraz ze znaleziskami umieszczonymi w lapida-
rium lub porzuconymi na dziedzińcu gospodar-
czym Przedzamcza. Ujawnił się wówczas brak
wydobytych przeze mnie w r. 1949 fragmentów,
ważnych dla odtworzenia dawnego wyglądu zam-
ku. W publikacjach dotyczących ostatnio przepro-
wadzonych w zamku zabezpieczeń i wyników ba-
dań przez doc. dra A. Gruszeckiego autor ten za-
jął się wyłącznie zagadnieniem obronności zam-
ku.
Dziękuję serdecznie panu prof. drowi Tadeu-
szowi Dobrowolskiemu za cenne uwagi i wska-
zówki, jak również panu doc. drowi hab. Józe-
fowi Lepiarczykowi za wskazanie odpowiedniej
literatury.
I. WYNIKI BADAN PRZEPROWADZONYCH
W OGRODZIEŃCU W R. 1949
Podjęte zabezpieczenie ruin i zapoczątkowa-
ne odgruzowywanie w ,r. 1949 ujawniło wiele lu-
źnych fragmentów ikamieniarki architektonicznej,
wskazujących na bogate ongiś wyposażenie zam-
ku 7. W gruzie znaleziono przede wszystkim zna-
5 Zarzut postawiony mi przez doc. dra Andrzeja
Gruszeckiego w pracy Wyniki badań w Ogro-
dzieńcu w latach 1964—1965 (Kwart. Arch. i Urb. III,
1966, s. 277, przyp. 12), że prace przerwane zostały „ze
względu na ich niewłaściwy charakter”, w świetle wy-
żej podanych wyjaśnień są niesłuszne. W tym czasie
wypracowywano metodę konserwacji ruin, stąd przerwa
w kontynuowaniu dalszych prac. Również zarzut, „że
w czasie zabezpieczenia uległy zniszczeniu relikty skle-
pień przyziemia skrzydła wschodniego”, nie odpowiada
prawdzie. Odsłonięte partie sklepień skrzydła wschod-
niego zostały pozostawione w zastanym stanie po ich
odgruzowaniu. Należy tu zaznaczyć, że badania A. Gru-
szeckiego nastąpiły po 14-fletniej przerwie, w czasie któ-
rej były już prowadzone prace na terenie zamku przez
Wydział Ochrony Zabytków Urzędu Wojewódzkiego w
Katowicach.
6 A. Gruszecki, Trwała ruina zamku ogrodzie-
nieckiego — próba adaptacji angielskiej szkoły konser-
wacji ruin (Ochr. Zab. I—II, 1977, s. 31—80); W. Ł o-
czną ilość kafli jednobarwnych — w kolorach
brązowych (tabaczkowym), zielonym, niebieskim,
z wypukłym ornamentem, najczęściej palme-
towym — oraz z wypukłą ornamentacją roślinną
w kolorze białym na tle niebieskim8. W górnej
partii zamku, w skrzydle południowym, znalezio-
no posadzkę ceglaną polewaną w dwóch kolorach,
ułożoną szachowicowo [(czytelny kolor zielony). W
izbie narożnej przy baszcie Kredencerskiej od-
słoniły się ślady legarów, iktóre wskazują na ist-
nienie podłogi. W tej partii zamku wystąpiły na
ścianie fragmenty polichromii, przedstawiające
dekorację roślinną w kolorze żółtym i czerwonym.
Piwnice skrzydła zachodniego, wydrążone w ska-
le i zawalone w całości, wykazały, że sklepienia
wyprowadzono niezależnie od ścian skalnych,
gdyż 'opierały się na własnych murach.
Odgruzowana ściana wschodnia dziedzińca od-
słoniła przy skale szereg arkad sklepionych ka-
mieniem, niezawodnie dźwigających krużganek
pierwszej kondygnacji (ryc. 1). W partii tej zna-
lazł się fragment schodów zewnętrznych, prowa-
dzących na krużganek blisko bramy wjezdnej na
dziedziniec (po prawej stronie) oraz sklepiona po-
chylona szyja podpierająca wspomniane schody.
Natrafiono również na skośnie założone sklepie-
nie kolebkowe w skrzydle północnym prowadzą-
ce do piwnic.
Znaleziono w gruizie dziedzińca luźne kamien-
ne fragmenty9 żłobkowanego trzonu kolumny
oraz głowicy jońskiej (ryc. 2 i 3(3)), fragment
głowicy jońskiej, tralki (ryc. 3(4)) oraz fragmenty
połówek trałek złączonych ze słupkiem 10 profilu
lawy balustrady (ryc. 3(5)), należące do krużgan-
ku kolumnowego w dziedzińcu. Podczas zabez-
pieczania korony muru ściany zachodniej (ryc.
pat.o w a, Projekt adaptacji ruiny zamku ogrodzie-
nieckiego dla potrzeb turystycznych, s. 45—48 (dodatek
do artykułu A. Gruszeckiego, Z.c.).
7 Z rewizjami zamku z r. 110615 i 1690 zapoznałem
się w początkach moich prac w Ogrodzieńcu dzięki od-
pisom dostarczonym mi przez W. Nielepca, przewodnika
PTTK w Krakowie.
8 Na dziedzińcu Przedzamcza od strony wschodniej
znalazłem płytko pod terenem znaczne ilości ułamków
kafli, wyrzuconych w pewnym okresie jako gruz poza
teren zamku.
9 Część znalezionych fragmentów kamieniarki zosta-
ła izinweintaryzorwaina i sfotografowana, iinine po zostawio-
no do przyszłej analizy, szczególnie fragmenty kafli dla
dobrania części ii olch zespolenia. Według udzielonej mi
przez dr Marię Dereniową informacji, kafle zostały za-
brane do muzeów Łodzi, Bytomia i Poznania celem o-
pracowania.
10 Gały słupek z połówkami tralek znalazł się wmu-
rowany w ganek domu przy ul. Zamkowej 14 w Ogro-
106
groźna i może spowodować poważne szkody5.
W wyniku zmian terytorialnych zamek w O-
grodzieńcu znalazł się na terenie województwa
katowickiego. Tamtejszy konserwator zoirgainiizio:-
wał własną ekipę roboczą. W r. 1962 prace ba-
dawcze i nadzór konserwatorski przejął doc. dr
Andrzej Gruszecki6.
Moje powtórne włączenie się do prac badaw-
czo-naukowych nad zamkiem w Ogrodzieńcu na-
stąpiło po mojej bytności na miejscu z końcem
r. 1978 oraz kilkakrotnym pobycie w r. 1979. Wte-
dy zaznajomiłem się ze stanem zabezpieczenia ru-
in oraz ze znaleziskami umieszczonymi w lapida-
rium lub porzuconymi na dziedzińcu gospodar-
czym Przedzamcza. Ujawnił się wówczas brak
wydobytych przeze mnie w r. 1949 fragmentów,
ważnych dla odtworzenia dawnego wyglądu zam-
ku. W publikacjach dotyczących ostatnio przepro-
wadzonych w zamku zabezpieczeń i wyników ba-
dań przez doc. dra A. Gruszeckiego autor ten za-
jął się wyłącznie zagadnieniem obronności zam-
ku.
Dziękuję serdecznie panu prof. drowi Tadeu-
szowi Dobrowolskiemu za cenne uwagi i wska-
zówki, jak również panu doc. drowi hab. Józe-
fowi Lepiarczykowi za wskazanie odpowiedniej
literatury.
I. WYNIKI BADAN PRZEPROWADZONYCH
W OGRODZIEŃCU W R. 1949
Podjęte zabezpieczenie ruin i zapoczątkowa-
ne odgruzowywanie w ,r. 1949 ujawniło wiele lu-
źnych fragmentów ikamieniarki architektonicznej,
wskazujących na bogate ongiś wyposażenie zam-
ku 7. W gruzie znaleziono przede wszystkim zna-
5 Zarzut postawiony mi przez doc. dra Andrzeja
Gruszeckiego w pracy Wyniki badań w Ogro-
dzieńcu w latach 1964—1965 (Kwart. Arch. i Urb. III,
1966, s. 277, przyp. 12), że prace przerwane zostały „ze
względu na ich niewłaściwy charakter”, w świetle wy-
żej podanych wyjaśnień są niesłuszne. W tym czasie
wypracowywano metodę konserwacji ruin, stąd przerwa
w kontynuowaniu dalszych prac. Również zarzut, „że
w czasie zabezpieczenia uległy zniszczeniu relikty skle-
pień przyziemia skrzydła wschodniego”, nie odpowiada
prawdzie. Odsłonięte partie sklepień skrzydła wschod-
niego zostały pozostawione w zastanym stanie po ich
odgruzowaniu. Należy tu zaznaczyć, że badania A. Gru-
szeckiego nastąpiły po 14-fletniej przerwie, w czasie któ-
rej były już prowadzone prace na terenie zamku przez
Wydział Ochrony Zabytków Urzędu Wojewódzkiego w
Katowicach.
6 A. Gruszecki, Trwała ruina zamku ogrodzie-
nieckiego — próba adaptacji angielskiej szkoły konser-
wacji ruin (Ochr. Zab. I—II, 1977, s. 31—80); W. Ł o-
czną ilość kafli jednobarwnych — w kolorach
brązowych (tabaczkowym), zielonym, niebieskim,
z wypukłym ornamentem, najczęściej palme-
towym — oraz z wypukłą ornamentacją roślinną
w kolorze białym na tle niebieskim8. W górnej
partii zamku, w skrzydle południowym, znalezio-
no posadzkę ceglaną polewaną w dwóch kolorach,
ułożoną szachowicowo [(czytelny kolor zielony). W
izbie narożnej przy baszcie Kredencerskiej od-
słoniły się ślady legarów, iktóre wskazują na ist-
nienie podłogi. W tej partii zamku wystąpiły na
ścianie fragmenty polichromii, przedstawiające
dekorację roślinną w kolorze żółtym i czerwonym.
Piwnice skrzydła zachodniego, wydrążone w ska-
le i zawalone w całości, wykazały, że sklepienia
wyprowadzono niezależnie od ścian skalnych,
gdyż 'opierały się na własnych murach.
Odgruzowana ściana wschodnia dziedzińca od-
słoniła przy skale szereg arkad sklepionych ka-
mieniem, niezawodnie dźwigających krużganek
pierwszej kondygnacji (ryc. 1). W partii tej zna-
lazł się fragment schodów zewnętrznych, prowa-
dzących na krużganek blisko bramy wjezdnej na
dziedziniec (po prawej stronie) oraz sklepiona po-
chylona szyja podpierająca wspomniane schody.
Natrafiono również na skośnie założone sklepie-
nie kolebkowe w skrzydle północnym prowadzą-
ce do piwnic.
Znaleziono w gruizie dziedzińca luźne kamien-
ne fragmenty9 żłobkowanego trzonu kolumny
oraz głowicy jońskiej (ryc. 2 i 3(3)), fragment
głowicy jońskiej, tralki (ryc. 3(4)) oraz fragmenty
połówek trałek złączonych ze słupkiem 10 profilu
lawy balustrady (ryc. 3(5)), należące do krużgan-
ku kolumnowego w dziedzińcu. Podczas zabez-
pieczania korony muru ściany zachodniej (ryc.
pat.o w a, Projekt adaptacji ruiny zamku ogrodzie-
nieckiego dla potrzeb turystycznych, s. 45—48 (dodatek
do artykułu A. Gruszeckiego, Z.c.).
7 Z rewizjami zamku z r. 110615 i 1690 zapoznałem
się w początkach moich prac w Ogrodzieńcu dzięki od-
pisom dostarczonym mi przez W. Nielepca, przewodnika
PTTK w Krakowie.
8 Na dziedzińcu Przedzamcza od strony wschodniej
znalazłem płytko pod terenem znaczne ilości ułamków
kafli, wyrzuconych w pewnym okresie jako gruz poza
teren zamku.
9 Część znalezionych fragmentów kamieniarki zosta-
ła izinweintaryzorwaina i sfotografowana, iinine po zostawio-
no do przyszłej analizy, szczególnie fragmenty kafli dla
dobrania części ii olch zespolenia. Według udzielonej mi
przez dr Marię Dereniową informacji, kafle zostały za-
brane do muzeów Łodzi, Bytomia i Poznania celem o-
pracowania.
10 Gały słupek z połówkami tralek znalazł się wmu-
rowany w ganek domu przy ul. Zamkowej 14 w Ogro-
106