DOI Artikel:
Pencakowski, Paweł: Kamienny krucyfiks Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20540#0062
4. Krucyfiks w Forstenried, rl80—4-200 (wg Schiller)
rnat. Ale :na krzyżu wisi już inna postać. To tnie
ukoronowany król i tryumfator okryty purpurą,
lecz umęczony człowiek. Żywy czy martwy Chry-
stus ima ręce uniesione, nogi ugięte, ciało bezwład-
nie obwisa 62. Skrajnym efektem tego typu przed-
stawiania tsą, jak się wydaje, tzw. krucyfiksy mi-
styczne, rozpowszechniające się od początku XIV
w. Myślę, że autor rzeźby w kościele Mariackim
w Krakowie świadomie odchodzi od tego typu
upozowania ciała Ukrzyżowanego-.
Można by wyciągnąć stąd wniosek, że Stwosz
waonowaił się w układzie ciała Chrystusa nia mo-
numentalnych krucyfiksach przedgotyckich. Trze-
ba jednak zadać pytanie, czy w swoim stuleciu
uczynił to pierwszy, czy też szedł czyimś śla-
dem? Wydaje się, że próby nawiązania do przed-
gotyckich krucyfiksów tryumfalnych podejmowa-
no w Niemczech, i poza ich obszarem, przed po-
jawieniem się na arenie sztuki rzeźbiarza Stwo-
sza. Najlepszym na to przykładem jest tryumfal-
ny krucyfiks: w Norymberdze, powstały ok. r.
1450 63. Chrystus przybity jest trzema gwoździami
do „drzewa życia", wśród którego odgałęzień wid-
nieją symbole Ewangelistów, anioły, pelikan. Je-
go ciało jest wyprostowane, ręce poziome, jedy-
nie głowa w koronie cierniowej lekko opada na
prawe ramię. Dłonie mają skurczone palce. Na
ciele brak wyraźnych śladów męki, oczy zaś po-
zostają półotwarte (ryc. ;5).
Przełamujący konwencję stylu miękkiego ar-
tysta wzoruje się na przedgotyckich krucyfiksach
tryumfalnych, czego wyrazem jest siztywność,
ostre modelowanie ciała, nienaturalny sposób
przedstawiania klatki piersiowej, schematyczny
rysunek żeber. Istotne jest jednak to, że próba
powrotu do koncepcji przedromańskich i romań-
skich 'została dokonana w skali monumentalnej.
Warto dodać, że pewna ilość podobnych w ukła-
dzie dzieł zachowała się na Śląsku i w Małopol-
sce, znany jest też przykład z Gdańska 64. Może
więc nurt tryumfalny w ikonografii krucyfiksu,
jako poboczny, przetrwał?
W każdym razie sądzę, że powiązania między
krakowskim krucyfiksem kamiennym la przedgo-
tyckimi krucyfiksami tryumfalnymi — z ogniwem
pośrednim: obiektem w Norymberdze lub jemu
podobnymi — można uznać za udowodnione w
zakresie pozy Chrystusa (typ „T"). Powiązania te
(Wissenschaftliche Zeitschrift der Friedrich Schiller Uni-
versitat Jena, V, 1955/6, H. 6); Pattis, S y n d i c u s,
oc-, s. 103, il. 4,3 i 44. Wysokość ciała Chrystusa wynosi
201 cm.
59 Pattis, Syndicus, o.c, s. 107, 111, 131, il.
46, 48,, 59 (tu literatura). Kilka przykładów tego typu
zachowało się także w Hiszpanii.
60 Pattis, Syndicus, o.c, s. 184—191, il. 86—89
(tu obszerna literatura przedmiotu dot. krucyfiksu w
Lukce oraz Brunświku i łączących je związków; m. in.
R- Hausherr, Das Immerwaldkreuz und der Volto
Santo Typ (Zeitschrift fur Kunstwissenschaft, XIV, 1962,
z- 3/4)).
61 Pattis, Syndicus, o.c, s. 208, il. 97; S c h i 1-
1 e r, o.c, t. n, s. 156, il. 466.
62 Interesująco wypada porównanie dwóch stron ma-
lowanego krzyża procesyjnego autorstwa Giunta Pisano
Capitiniego. Na jednej stronie Chrystus jest żywy, na
drugiej — martwy. Różnica polega na tym, że Jezus
żywy ma uniesioną głowę i otwarte oczy, podczas gdy
martwy ma opuszczoną głowę i powieki. Układ ciała
pozostaje taki sam (zwisa ono bezwładnie). Por. D. C a m-
p i n i, Giunta Pisano Capitini e le croci dipinte romani-
cfhe, Milano 419166, s. 120, il. XII i XIII.
63 Schiller, o.c, t. II, s. 515, il. 489.
64 J. Białostocki, Spatmittelalter und beginende
Neuzeit, Berlin 1972 (Propylaen Kunstgeschichte, t. VII),
s. 288, il. 235. Krucyfiks w kościele NP. Maryi w Gdań-
sku datowany 1425—1430.
59
rnat. Ale :na krzyżu wisi już inna postać. To tnie
ukoronowany król i tryumfator okryty purpurą,
lecz umęczony człowiek. Żywy czy martwy Chry-
stus ima ręce uniesione, nogi ugięte, ciało bezwład-
nie obwisa 62. Skrajnym efektem tego typu przed-
stawiania tsą, jak się wydaje, tzw. krucyfiksy mi-
styczne, rozpowszechniające się od początku XIV
w. Myślę, że autor rzeźby w kościele Mariackim
w Krakowie świadomie odchodzi od tego typu
upozowania ciała Ukrzyżowanego-.
Można by wyciągnąć stąd wniosek, że Stwosz
waonowaił się w układzie ciała Chrystusa nia mo-
numentalnych krucyfiksach przedgotyckich. Trze-
ba jednak zadać pytanie, czy w swoim stuleciu
uczynił to pierwszy, czy też szedł czyimś śla-
dem? Wydaje się, że próby nawiązania do przed-
gotyckich krucyfiksów tryumfalnych podejmowa-
no w Niemczech, i poza ich obszarem, przed po-
jawieniem się na arenie sztuki rzeźbiarza Stwo-
sza. Najlepszym na to przykładem jest tryumfal-
ny krucyfiks: w Norymberdze, powstały ok. r.
1450 63. Chrystus przybity jest trzema gwoździami
do „drzewa życia", wśród którego odgałęzień wid-
nieją symbole Ewangelistów, anioły, pelikan. Je-
go ciało jest wyprostowane, ręce poziome, jedy-
nie głowa w koronie cierniowej lekko opada na
prawe ramię. Dłonie mają skurczone palce. Na
ciele brak wyraźnych śladów męki, oczy zaś po-
zostają półotwarte (ryc. ;5).
Przełamujący konwencję stylu miękkiego ar-
tysta wzoruje się na przedgotyckich krucyfiksach
tryumfalnych, czego wyrazem jest siztywność,
ostre modelowanie ciała, nienaturalny sposób
przedstawiania klatki piersiowej, schematyczny
rysunek żeber. Istotne jest jednak to, że próba
powrotu do koncepcji przedromańskich i romań-
skich 'została dokonana w skali monumentalnej.
Warto dodać, że pewna ilość podobnych w ukła-
dzie dzieł zachowała się na Śląsku i w Małopol-
sce, znany jest też przykład z Gdańska 64. Może
więc nurt tryumfalny w ikonografii krucyfiksu,
jako poboczny, przetrwał?
W każdym razie sądzę, że powiązania między
krakowskim krucyfiksem kamiennym la przedgo-
tyckimi krucyfiksami tryumfalnymi — z ogniwem
pośrednim: obiektem w Norymberdze lub jemu
podobnymi — można uznać za udowodnione w
zakresie pozy Chrystusa (typ „T"). Powiązania te
(Wissenschaftliche Zeitschrift der Friedrich Schiller Uni-
versitat Jena, V, 1955/6, H. 6); Pattis, S y n d i c u s,
oc-, s. 103, il. 4,3 i 44. Wysokość ciała Chrystusa wynosi
201 cm.
59 Pattis, Syndicus, o.c, s. 107, 111, 131, il.
46, 48,, 59 (tu literatura). Kilka przykładów tego typu
zachowało się także w Hiszpanii.
60 Pattis, Syndicus, o.c, s. 184—191, il. 86—89
(tu obszerna literatura przedmiotu dot. krucyfiksu w
Lukce oraz Brunświku i łączących je związków; m. in.
R- Hausherr, Das Immerwaldkreuz und der Volto
Santo Typ (Zeitschrift fur Kunstwissenschaft, XIV, 1962,
z- 3/4)).
61 Pattis, Syndicus, o.c, s. 208, il. 97; S c h i 1-
1 e r, o.c, t. n, s. 156, il. 466.
62 Interesująco wypada porównanie dwóch stron ma-
lowanego krzyża procesyjnego autorstwa Giunta Pisano
Capitiniego. Na jednej stronie Chrystus jest żywy, na
drugiej — martwy. Różnica polega na tym, że Jezus
żywy ma uniesioną głowę i otwarte oczy, podczas gdy
martwy ma opuszczoną głowę i powieki. Układ ciała
pozostaje taki sam (zwisa ono bezwładnie). Por. D. C a m-
p i n i, Giunta Pisano Capitini e le croci dipinte romani-
cfhe, Milano 419166, s. 120, il. XII i XIII.
63 Schiller, o.c, t. II, s. 515, il. 489.
64 J. Białostocki, Spatmittelalter und beginende
Neuzeit, Berlin 1972 (Propylaen Kunstgeschichte, t. VII),
s. 288, il. 235. Krucyfiks w kościele NP. Maryi w Gdań-
sku datowany 1425—1430.
59