DOI Artikel:
Marcinkowski, Wojciech: Uwagi o typie krakowskiej nastawy Wita Stwosza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20543#0031
W rozwiniętych przykładach tej odmiany nastaw
pasyjnych (ryc. 4) narratio rozgrywane jest na
zasadzie znanej z ikonograficznie pokrewnych ni-
derlandzkich obrazów „symultanicznych” (przesu-
nięciom Chrystusa w przestrzeni malowanego Je-
ruzalem towarzyszy upływ czasu w obrębie Wiel-
kiego Tygodnia (Hubert Schrade: „Auf das Sta-
tische gegründete Zeit”, Norbert Schneider: „Weg
als Zeitmetapher”). Sztywna konwencja narracji
addycyjnej (Cismar) nie tyle zanika, ile raczej
przekształca się w inną konwencję, w inną for-
mułę czasoprzestrzennej umowności. Dlatego tru-
dno wyprowadzać stąd Stwoszowską „monoseeni-
czną” koncepcję u.
Koncepcja ta, zanim zrealizowana została w
monumentalnej skali, urzeczywistniana była od
dawna w korpusach nastaw drofanoplastycznych,
choćby terakotowych (ryc. 10)44 45. Mniejszy for-
mat, właściwy również dla „domowych” ołtarzy-
ków baldachimowych (ryc. 11)46, okazał się do-
godniejszy dla eksperymentowania ze swobodną,
malarską kompozycją 47. Ale i kilka wcale pokaź-
nych nastaw snycerskich poprzedza dzieło Stwo-
sza w tym względzie, m. in. wspominane już re-
tabulum z Bozen (ryc. 12) i tzw. ołtarz ze Znoj-
ma w wiedeńskiej Österreichische Galerie (ryc.
13)48, Inne „nastawy monosceniczne” — w St.
12’. Hans z Judenburga, Koronacja Marii — grupa z
korpusu retabulum ołtarza głównego kościoła farnego w
Bożen, po 1421, Norymberga, Germanisches Natianalmu-
seum (foft. muzeum)
Wolfgang i w Rewlu (Tallinn)49 powstawały
współcześnie z krakowską szafą ołtarzową.
Stwoszowśkie rarratio ma przy tym charak
ter szczególny, gdyż aktywizuje patrzącego na za-
44 Nie dostrzega tego M. Łodyńsk a - Kosińska,
„Ingenium et labor”. Uwagi o cechach nowatorskich oł-
tarza Mariackiego Wita Stwosza (Biuletyn! Historii Sztu-
ki, XLJ1I, 1981), s. 145—147 („Droga do jego [sc. Stwo-
sza] zasadniczej koncepcji plastycznej została wytyczo-
na przez inspirację czerpaną z ołtarzy niderlandzkich,
przy czym istotą [założenia jest przeniesienie podobnie
skomponowanej i dramatycznie poruszonej grupy — w
monumentalną skalę, jakby transkrypcja z fisharmonii
na organy”).
45 Por. grupa Niesienia krzyża z kościoła parafial-
nego Sw. Marcina w Lorch n. R., przeważnie wiązana
z retabulum tamtejszego ołtarza Krzyża Sw. (fundowa-
ny 1404); fragmenty w Berlinie-Dahlem, Staatliche Mu-
seen Preussischer Kultuirbesitz, nr inw. 8499, zofo.: F.
Back, Mittelrheinische Kunst. Beiträge zur Geschich-
te der Malerei und Plastik im vierzehnten und fünf-
zehnten Jahrhundert, Frankfurt a. M. 1910, s. 26—29;
H. Wil m, Gotische Tonplastik in Deutschland, Augs-
burg 1925, s. 60—04; A. S c h ä d 1 e r, Zum Werk des
Meisters der Lorcher Kreuztragung (Münchner Jahrbuch
der bildernden. Kunst, V, 1954), s. 84—88; Europäische
Kunst um 1400..., nr kat. 391, s. 346—347; Bildwerke der
christlichen Epochen von der Spätantike bis zum Klassi-
zismus. Aus den Beständen der Skulpturenabteilung der
Staatlichen Museen [...], München [1966], nr kat. 238,
s- 60; Kunst um 1400 am Mittelrhein..., nr kat. 85, s.
159—100.
46 Np. egzemplarz koloński w Bayerisches National-
museum, nr inw. MA 1968, zob.: Ph. M. Halm, G.
Lill, Die Bildwerke des Bayerischen Nationalmuseums,
I: Die Bildwerke in Holz und Stein vom XII. Jahrhun-
dert bis 1450, Augsburg 1924 (Kataloge des Bayerischen
Nat'ionaimuseums1, 13), nr kat. 252, s. 177—179; M. S.
Flinta, The Closing Tabernacle —■ A Fanciful Inno-
vation of Medieval Design (The Art Quarterly, XXX,
1967), s. 113: H. P. Hilger, G. Goldberg, C. Rin-
g e r, Der ,,Kleine Dom” — zum kölnischen Schreinal-
tärchen des 14. Jahrhunderts im Bayerischen National-
museum in München (Zeitschrift des Deutschen Vereins
für Kunstwissenschaft, XXXIX, 1985), s. 40—69.
47 Por. Simon, Die Anfänge.., s. 65—66.
48 Nr inw. 4847, zob.: E. Baum, Katalog des Mu-
seums mittelalterlicher österreichischer Kunst, Wien—
München ,[1971] (österreichische Galerie — Kataloge, 1),
nr kat. 37, s.. 65—67; L. Bai da ss, Der Wiener Schnitz-
altar (Jahrbuch der Kunsthistorisehen Sammlungen in
Wien, IX, 1935), s. 29—4!8, szczeg. s. 38; K. Oettinger,
Die Blütezeit der Münchner gotischen Malerei, II: Die
Nachfolge des Worcester-Meisters (Zeitschrift des Deu-
tschen Vereins für Kunstwissenschaft, VIII, 1941), s.
27; R. Wallrath, Über die wechselartige Verhältnis
der deutschen Skulptur und Malerei um 1400 [w:]
Mouseion. Studien aus Kunst und Geschichte für Otto
H. Förster, Köln [I960], s. 207—>208; Wien im Mittelalter
[...] Sonderausstellung des Historischen Museums der
Stadt Wien [Wien 1975], nr kat. 270, s. 117—118.
49 Retabulum z kościoła szpitalnego Sw. Ducha, w
27
pasyjnych (ryc. 4) narratio rozgrywane jest na
zasadzie znanej z ikonograficznie pokrewnych ni-
derlandzkich obrazów „symultanicznych” (przesu-
nięciom Chrystusa w przestrzeni malowanego Je-
ruzalem towarzyszy upływ czasu w obrębie Wiel-
kiego Tygodnia (Hubert Schrade: „Auf das Sta-
tische gegründete Zeit”, Norbert Schneider: „Weg
als Zeitmetapher”). Sztywna konwencja narracji
addycyjnej (Cismar) nie tyle zanika, ile raczej
przekształca się w inną konwencję, w inną for-
mułę czasoprzestrzennej umowności. Dlatego tru-
dno wyprowadzać stąd Stwoszowską „monoseeni-
czną” koncepcję u.
Koncepcja ta, zanim zrealizowana została w
monumentalnej skali, urzeczywistniana była od
dawna w korpusach nastaw drofanoplastycznych,
choćby terakotowych (ryc. 10)44 45. Mniejszy for-
mat, właściwy również dla „domowych” ołtarzy-
ków baldachimowych (ryc. 11)46, okazał się do-
godniejszy dla eksperymentowania ze swobodną,
malarską kompozycją 47. Ale i kilka wcale pokaź-
nych nastaw snycerskich poprzedza dzieło Stwo-
sza w tym względzie, m. in. wspominane już re-
tabulum z Bozen (ryc. 12) i tzw. ołtarz ze Znoj-
ma w wiedeńskiej Österreichische Galerie (ryc.
13)48, Inne „nastawy monosceniczne” — w St.
12’. Hans z Judenburga, Koronacja Marii — grupa z
korpusu retabulum ołtarza głównego kościoła farnego w
Bożen, po 1421, Norymberga, Germanisches Natianalmu-
seum (foft. muzeum)
Wolfgang i w Rewlu (Tallinn)49 powstawały
współcześnie z krakowską szafą ołtarzową.
Stwoszowśkie rarratio ma przy tym charak
ter szczególny, gdyż aktywizuje patrzącego na za-
44 Nie dostrzega tego M. Łodyńsk a - Kosińska,
„Ingenium et labor”. Uwagi o cechach nowatorskich oł-
tarza Mariackiego Wita Stwosza (Biuletyn! Historii Sztu-
ki, XLJ1I, 1981), s. 145—147 („Droga do jego [sc. Stwo-
sza] zasadniczej koncepcji plastycznej została wytyczo-
na przez inspirację czerpaną z ołtarzy niderlandzkich,
przy czym istotą [założenia jest przeniesienie podobnie
skomponowanej i dramatycznie poruszonej grupy — w
monumentalną skalę, jakby transkrypcja z fisharmonii
na organy”).
45 Por. grupa Niesienia krzyża z kościoła parafial-
nego Sw. Marcina w Lorch n. R., przeważnie wiązana
z retabulum tamtejszego ołtarza Krzyża Sw. (fundowa-
ny 1404); fragmenty w Berlinie-Dahlem, Staatliche Mu-
seen Preussischer Kultuirbesitz, nr inw. 8499, zofo.: F.
Back, Mittelrheinische Kunst. Beiträge zur Geschich-
te der Malerei und Plastik im vierzehnten und fünf-
zehnten Jahrhundert, Frankfurt a. M. 1910, s. 26—29;
H. Wil m, Gotische Tonplastik in Deutschland, Augs-
burg 1925, s. 60—04; A. S c h ä d 1 e r, Zum Werk des
Meisters der Lorcher Kreuztragung (Münchner Jahrbuch
der bildernden. Kunst, V, 1954), s. 84—88; Europäische
Kunst um 1400..., nr kat. 391, s. 346—347; Bildwerke der
christlichen Epochen von der Spätantike bis zum Klassi-
zismus. Aus den Beständen der Skulpturenabteilung der
Staatlichen Museen [...], München [1966], nr kat. 238,
s- 60; Kunst um 1400 am Mittelrhein..., nr kat. 85, s.
159—100.
46 Np. egzemplarz koloński w Bayerisches National-
museum, nr inw. MA 1968, zob.: Ph. M. Halm, G.
Lill, Die Bildwerke des Bayerischen Nationalmuseums,
I: Die Bildwerke in Holz und Stein vom XII. Jahrhun-
dert bis 1450, Augsburg 1924 (Kataloge des Bayerischen
Nat'ionaimuseums1, 13), nr kat. 252, s. 177—179; M. S.
Flinta, The Closing Tabernacle —■ A Fanciful Inno-
vation of Medieval Design (The Art Quarterly, XXX,
1967), s. 113: H. P. Hilger, G. Goldberg, C. Rin-
g e r, Der ,,Kleine Dom” — zum kölnischen Schreinal-
tärchen des 14. Jahrhunderts im Bayerischen National-
museum in München (Zeitschrift des Deutschen Vereins
für Kunstwissenschaft, XXXIX, 1985), s. 40—69.
47 Por. Simon, Die Anfänge.., s. 65—66.
48 Nr inw. 4847, zob.: E. Baum, Katalog des Mu-
seums mittelalterlicher österreichischer Kunst, Wien—
München ,[1971] (österreichische Galerie — Kataloge, 1),
nr kat. 37, s.. 65—67; L. Bai da ss, Der Wiener Schnitz-
altar (Jahrbuch der Kunsthistorisehen Sammlungen in
Wien, IX, 1935), s. 29—4!8, szczeg. s. 38; K. Oettinger,
Die Blütezeit der Münchner gotischen Malerei, II: Die
Nachfolge des Worcester-Meisters (Zeitschrift des Deu-
tschen Vereins für Kunstwissenschaft, VIII, 1941), s.
27; R. Wallrath, Über die wechselartige Verhältnis
der deutschen Skulptur und Malerei um 1400 [w:]
Mouseion. Studien aus Kunst und Geschichte für Otto
H. Förster, Köln [I960], s. 207—>208; Wien im Mittelalter
[...] Sonderausstellung des Historischen Museums der
Stadt Wien [Wien 1975], nr kat. 270, s. 117—118.
49 Retabulum z kościoła szpitalnego Sw. Ducha, w
27