DOI Artikel:
Marcinkowski, Wojciech: Uwagi o typie krakowskiej nastawy Wita Stwosza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20543#0021
Folia Historiae Artium, t. XXV (1989)
PL ISSN 0071-6723
WOJCIECH MARCINKOWSKI
UWAGI O TYPIE KRAKOWSKIEJ NASTAWY WITA STWOSZA *
Beschränkt sich die stilkritische Betrachtungsweise auf Erscheinungen wie Kopftypen und
Körperformen, Bewegung, Faltenstil und Ausdrucksmimik, so bleibt sie an der Oberfläche
der Dinge haften. Unter dieser obersten, meines Erachtens sekundären Schicht lässt sich,
wenn man die Tiefe schürft, noch eine andere, primäre Schicht von Stilformen aufdecken:
die Schicht der Formengattungen.
Walter Paatz
1. WPROWADZENIE
Studiując obfite piśmiennictwo odnoszące się
do retabulum ołtarza głównego w kościele Ma-
riackim w Krakowie, trudno nie dostrzec, że za-
równo dociekania genezy stylu Wita Stwosza
(uchwytnego tu po raz pierwszy, lecz już w im-
ponującej postaci), jak i lokalizowanie dzieła po-
śród dokonań późnego średniowiecza przeprowa-
dzano nieomal wyłącznie na podstawie analizy
pojedynczych fragmentów rzeźbiarskiego wypo-
sażenia nastawy lub oderwanych składowych pro-
gramu ikonograficznego. Retabulum nie trakto-
wano jako całości, co powinno w naturalny spo-
sób poprzedzać każdą refleksję o wytworze sztu-
ki ołtarzowej. Typ nastawy stanowi wszak naj-
bardziej „zobiektywizowany” w swej wymowie
element struktury dzieła. Przynależność do da-
nego etapu procesu rozwojowego oraz tradycje
warsztatu i regionu zaznaczają się tu bardziej
jednoznacznie niż w motywach formalnych rzeźb
czy w wyróżnikach ikonografii, odzwierciedlają-
cych racz-ej indywidualność artystyczną twórcy
bądź lokalne uwarunkowania teologiczne. Trud-
ności wynikające z porwania kateny wpływów
w doszłym do nas zasobie zabytkowym (co w
rezultacie zmusza do krytycyzmu wobec tez for-
* Za zachętę do napisania tej pracy winien jestem
wdzięczność prof. drowi Lechowi Kalinowskiemu. Dzię-
kuję też następującym osobom i instytucjom, które słu-
żyły mi pomocą (w porządku alfabetycznym): Bayeri-
sches Nationalmuseum (Monachium), mgr Ludmiła Bu-
larz-Różycka (Kraków), dr Marcin Fabiański (Kraków),
sujących interpersonalne zależności, np. Stwosz
a Rogier van der Weyden, Stwosz a Israhel van
Meekenem itp.) wydają się, z tej perspektywy,
mniej deprymujące.
Wysiłek osadzenia krakowskiej nastawy Stwo-
sza w ciągu ewolucyjnym południowoniemieckich
retabulów ołtarzowych podjęli dotychczas: Max
Hasse, Wolfgang Wegner, Walter Paatz, Piotr
Skubiszewski i Herbert Schindler. Ich uwagi
stanowią punkt wyjścia niniejszej pracy.
2. RETABULUM JAKO CAŁOŚĆ
2.1. WYŁĄCZNE ZASTOSOWANIE RZEŹBY
Niewątpliwie najbardziej uderzającą cechą
retabulum Stwosza jest wyłączne zastosowanie
rzeźby do wypełnienia przestrzeni korpusu i
predelli oraz powierzchni obu par skrzydeł
(wprowadzenie pełnoplastycznych f.igur do ażu-
rowych tabernakulów zwieńczenia tłumaczy się
samo przez się).
Dla górnoniemieckich nastaw o czysto sny-
cerskim opracowaniu odsłony świątecznej roz-
strzygające znaczenie miało, zdaniem Paatza, re-
tabulum ołtarza głównego katedry w Konstancji
(projekt i wykonanie Mikołaja z Lejdy, 1465—•
dr Josef Fontana (Bozen-Bolzano), Lore Klocke (Mona-
styr), dr Hartmut Krohm (Berlin), dr Kurt Löcher (No-
rymberga), dr Heribert Meurer (Stuttgart), Fotosiudio
Otto (Wiedeń), Tiroler Landesmuseum Ferdinandeum
(Innsbruck), dr Georg Syamken (Hamburg). Zdjęcia re-
produkcyjne wykonał fotografik Jacek Książek.
2
Folia Historiae Artium XXV
17
PL ISSN 0071-6723
WOJCIECH MARCINKOWSKI
UWAGI O TYPIE KRAKOWSKIEJ NASTAWY WITA STWOSZA *
Beschränkt sich die stilkritische Betrachtungsweise auf Erscheinungen wie Kopftypen und
Körperformen, Bewegung, Faltenstil und Ausdrucksmimik, so bleibt sie an der Oberfläche
der Dinge haften. Unter dieser obersten, meines Erachtens sekundären Schicht lässt sich,
wenn man die Tiefe schürft, noch eine andere, primäre Schicht von Stilformen aufdecken:
die Schicht der Formengattungen.
Walter Paatz
1. WPROWADZENIE
Studiując obfite piśmiennictwo odnoszące się
do retabulum ołtarza głównego w kościele Ma-
riackim w Krakowie, trudno nie dostrzec, że za-
równo dociekania genezy stylu Wita Stwosza
(uchwytnego tu po raz pierwszy, lecz już w im-
ponującej postaci), jak i lokalizowanie dzieła po-
śród dokonań późnego średniowiecza przeprowa-
dzano nieomal wyłącznie na podstawie analizy
pojedynczych fragmentów rzeźbiarskiego wypo-
sażenia nastawy lub oderwanych składowych pro-
gramu ikonograficznego. Retabulum nie trakto-
wano jako całości, co powinno w naturalny spo-
sób poprzedzać każdą refleksję o wytworze sztu-
ki ołtarzowej. Typ nastawy stanowi wszak naj-
bardziej „zobiektywizowany” w swej wymowie
element struktury dzieła. Przynależność do da-
nego etapu procesu rozwojowego oraz tradycje
warsztatu i regionu zaznaczają się tu bardziej
jednoznacznie niż w motywach formalnych rzeźb
czy w wyróżnikach ikonografii, odzwierciedlają-
cych racz-ej indywidualność artystyczną twórcy
bądź lokalne uwarunkowania teologiczne. Trud-
ności wynikające z porwania kateny wpływów
w doszłym do nas zasobie zabytkowym (co w
rezultacie zmusza do krytycyzmu wobec tez for-
* Za zachętę do napisania tej pracy winien jestem
wdzięczność prof. drowi Lechowi Kalinowskiemu. Dzię-
kuję też następującym osobom i instytucjom, które słu-
żyły mi pomocą (w porządku alfabetycznym): Bayeri-
sches Nationalmuseum (Monachium), mgr Ludmiła Bu-
larz-Różycka (Kraków), dr Marcin Fabiański (Kraków),
sujących interpersonalne zależności, np. Stwosz
a Rogier van der Weyden, Stwosz a Israhel van
Meekenem itp.) wydają się, z tej perspektywy,
mniej deprymujące.
Wysiłek osadzenia krakowskiej nastawy Stwo-
sza w ciągu ewolucyjnym południowoniemieckich
retabulów ołtarzowych podjęli dotychczas: Max
Hasse, Wolfgang Wegner, Walter Paatz, Piotr
Skubiszewski i Herbert Schindler. Ich uwagi
stanowią punkt wyjścia niniejszej pracy.
2. RETABULUM JAKO CAŁOŚĆ
2.1. WYŁĄCZNE ZASTOSOWANIE RZEŹBY
Niewątpliwie najbardziej uderzającą cechą
retabulum Stwosza jest wyłączne zastosowanie
rzeźby do wypełnienia przestrzeni korpusu i
predelli oraz powierzchni obu par skrzydeł
(wprowadzenie pełnoplastycznych f.igur do ażu-
rowych tabernakulów zwieńczenia tłumaczy się
samo przez się).
Dla górnoniemieckich nastaw o czysto sny-
cerskim opracowaniu odsłony świątecznej roz-
strzygające znaczenie miało, zdaniem Paatza, re-
tabulum ołtarza głównego katedry w Konstancji
(projekt i wykonanie Mikołaja z Lejdy, 1465—•
dr Josef Fontana (Bozen-Bolzano), Lore Klocke (Mona-
styr), dr Hartmut Krohm (Berlin), dr Kurt Löcher (No-
rymberga), dr Heribert Meurer (Stuttgart), Fotosiudio
Otto (Wiedeń), Tiroler Landesmuseum Ferdinandeum
(Innsbruck), dr Georg Syamken (Hamburg). Zdjęcia re-
produkcyjne wykonał fotografik Jacek Książek.
2
Folia Historiae Artium XXV
17