DOI Artikel:
Porębski, Mieczysław: Tryptyk "Zaśnięcia Marii Panny" z kościoła Mariackiego w Krakowie: Struktura i obrazowanie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20543#0041
Folia Historiae Artium, t. XXV (1989)
PL ISSN 0071-6723
MIECZYSŁAW PORĘBSKI
TRYPTYK ZAŚNIĘCIA MARII PANNY Z KOŚCIOŁA MARIACKIEGO W KRAKOWIE.
STRUKTURA I OBRAZOWANIE
OD AUTORA
Zachęcony przez Prof. Lecha Kalinowskiego
zdecydowałem się na częściową publikację — po
36 latach — pracy magisterskiej pisanej pod kie-
runkiem Prof. Wojsława Mole i przyjętej w r.
1951. Pisanej w warunkach dość niezwykłych, bo
in absentia analizowanego dzieła, które wówczas
w swej całości dostępne nie było ze względu na
przedłużające się zabiegi konserwatorskie i póź-
niejszą częściową ekspozycję w wawelskiej pra-
cowni. Na to, że spośród proponowanych przez
Profesora tematów wybrałem ten właśnie, wpły-
nęła jednak okoliczność raczej wyjątkowa: de-
montaż zawartości retabulum, w którym uczestni-
czyłem jako student I roku historii sztuki z koń-
cem sierpnia 1939 dzięki zaufaniu kierującego
pracami zabezpieczającymi Prof. Adama Bochna-
ka. Tych kilka nocy spędzonych w bezpośrednim
kontakcie z rozmontowywanym dziełem i posz-
czególnymi jego fragmentami — od głównych fi-
gur aż po najdrobniejsze elementy dekoracyjne —
uprzytomniły mi całą jego strukturalną i este-
tyczną złożoność, potęgując zarazem dramatycz-
ną wymowę powierzanej niepewnym wojennym
losom całości. Później, w latach okupacji, szu-
kałem jakiejś formy — literackiej raczej — utrwa-
lenia tego przeżycia; napisałem też nie pozosta-
jące bez związku z problematyką artystyczną
'mariackiego retabulum obszerne studium teore-
tyczne o kategoriach monumentalności, dekora-
cyjności i tematycznośoi, które spotkało się z ży-
czliwym zainteresowaniem przebywającego wów-
czas na jednej z podkrakowskich wsi Prof. Ro-
mana Ingardena.
Tyle, jeśli idzie o genezę pracy. Paru słów
Wyjaśnienia wymaga jeszcze zachowany tu w za-
sadzie jej tytuł: Tryptyk Zaśnięcia Marii Pan-
ny jako zagadnienie stylu. Określając analizo-
wane przeze mnie dzieło miałem do wyboru albo
nazwę potoczną Ołtarz Mariacki, uzupełnioną na-
zwiskiem jego twórcy, albo łaciński termin: re-
tabulum. Ten ostatni wydał mi się zbyt specjali-
styczny (podobnie jak stosowany dziś polski jego
odpowiednik — nastawa). Określenie natomiast
Ołtarz Mariacki kłóciło się z istotnym dla mnie
rozróżnieniem między mensą ołtarzową, miejscem
sprawowanej na niej ofiary, a więc ołtarzem w
sensie liturgicznym a nastawą stanowiącą dla
niej jedynie tło, które pojawiło się dość późno,
wyłącznie na obszarach obrządku łacińskiego. Nie
chciałem też wprowadzać do tytułu pracy nazwi-
ska twórcy dzieła (nie pojawia się ono ani razu
również i w tekście pracy) nie dlatego, żebym
był zwolennikiem (wówczas czy kiedykolwiek),
„historii sztuki bez nazwisk”, przeciwnie, uwa-
żałem zawsze, że każde dzieło jest czyimś, jed-
nostkowym bądź zbiorowym, adresowanym do
kogoś przesłaniem; pragnąłem się jednak sku-
pić na samym właśnie przesłaniu i jego „stylu”,
nie wchodząc w złożony świat niepospolitej indy-
widualności autora. W tej sytuacji pozostałem
przy tradycyjnym określeniu mariackiego retabu-
lum — tryptyk. Stosował je Sokołowski, pisząc
o „najstarszych naszych tryptykach z ołtarzem
Maryackim na czele”, stosowano i później, pomi-
mo że mariackie retabulum z dodatkową parą
nieruchomych skrzydeł jest właściwie wedle przy-
jętej dziś terminologii pentaptykiem, tak też zo-
stało określone w Katalogu zabytków sztuki w
Polsce (t. IV, cz. II, Warszawa 1971.) Zachowa-
łem je w tytule i teraz, jako że posługuję się
nim w samym tekście, a tryptykowa forma dzie-
ła stanowiła punkt wyjścia całej mojej analizy.
Pracę podzieliłem na trzy części zatytułowa-
ne: Struktura, Obrazowanie, Styl. W części pier-
wszej starałem się spojrzeć na strukturę mariac-
kiego retabulum od dwu niejako stron: sprzętu
37
PL ISSN 0071-6723
MIECZYSŁAW PORĘBSKI
TRYPTYK ZAŚNIĘCIA MARII PANNY Z KOŚCIOŁA MARIACKIEGO W KRAKOWIE.
STRUKTURA I OBRAZOWANIE
OD AUTORA
Zachęcony przez Prof. Lecha Kalinowskiego
zdecydowałem się na częściową publikację — po
36 latach — pracy magisterskiej pisanej pod kie-
runkiem Prof. Wojsława Mole i przyjętej w r.
1951. Pisanej w warunkach dość niezwykłych, bo
in absentia analizowanego dzieła, które wówczas
w swej całości dostępne nie było ze względu na
przedłużające się zabiegi konserwatorskie i póź-
niejszą częściową ekspozycję w wawelskiej pra-
cowni. Na to, że spośród proponowanych przez
Profesora tematów wybrałem ten właśnie, wpły-
nęła jednak okoliczność raczej wyjątkowa: de-
montaż zawartości retabulum, w którym uczestni-
czyłem jako student I roku historii sztuki z koń-
cem sierpnia 1939 dzięki zaufaniu kierującego
pracami zabezpieczającymi Prof. Adama Bochna-
ka. Tych kilka nocy spędzonych w bezpośrednim
kontakcie z rozmontowywanym dziełem i posz-
czególnymi jego fragmentami — od głównych fi-
gur aż po najdrobniejsze elementy dekoracyjne —
uprzytomniły mi całą jego strukturalną i este-
tyczną złożoność, potęgując zarazem dramatycz-
ną wymowę powierzanej niepewnym wojennym
losom całości. Później, w latach okupacji, szu-
kałem jakiejś formy — literackiej raczej — utrwa-
lenia tego przeżycia; napisałem też nie pozosta-
jące bez związku z problematyką artystyczną
'mariackiego retabulum obszerne studium teore-
tyczne o kategoriach monumentalności, dekora-
cyjności i tematycznośoi, które spotkało się z ży-
czliwym zainteresowaniem przebywającego wów-
czas na jednej z podkrakowskich wsi Prof. Ro-
mana Ingardena.
Tyle, jeśli idzie o genezę pracy. Paru słów
Wyjaśnienia wymaga jeszcze zachowany tu w za-
sadzie jej tytuł: Tryptyk Zaśnięcia Marii Pan-
ny jako zagadnienie stylu. Określając analizo-
wane przeze mnie dzieło miałem do wyboru albo
nazwę potoczną Ołtarz Mariacki, uzupełnioną na-
zwiskiem jego twórcy, albo łaciński termin: re-
tabulum. Ten ostatni wydał mi się zbyt specjali-
styczny (podobnie jak stosowany dziś polski jego
odpowiednik — nastawa). Określenie natomiast
Ołtarz Mariacki kłóciło się z istotnym dla mnie
rozróżnieniem między mensą ołtarzową, miejscem
sprawowanej na niej ofiary, a więc ołtarzem w
sensie liturgicznym a nastawą stanowiącą dla
niej jedynie tło, które pojawiło się dość późno,
wyłącznie na obszarach obrządku łacińskiego. Nie
chciałem też wprowadzać do tytułu pracy nazwi-
ska twórcy dzieła (nie pojawia się ono ani razu
również i w tekście pracy) nie dlatego, żebym
był zwolennikiem (wówczas czy kiedykolwiek),
„historii sztuki bez nazwisk”, przeciwnie, uwa-
żałem zawsze, że każde dzieło jest czyimś, jed-
nostkowym bądź zbiorowym, adresowanym do
kogoś przesłaniem; pragnąłem się jednak sku-
pić na samym właśnie przesłaniu i jego „stylu”,
nie wchodząc w złożony świat niepospolitej indy-
widualności autora. W tej sytuacji pozostałem
przy tradycyjnym określeniu mariackiego retabu-
lum — tryptyk. Stosował je Sokołowski, pisząc
o „najstarszych naszych tryptykach z ołtarzem
Maryackim na czele”, stosowano i później, pomi-
mo że mariackie retabulum z dodatkową parą
nieruchomych skrzydeł jest właściwie wedle przy-
jętej dziś terminologii pentaptykiem, tak też zo-
stało określone w Katalogu zabytków sztuki w
Polsce (t. IV, cz. II, Warszawa 1971.) Zachowa-
łem je w tytule i teraz, jako że posługuję się
nim w samym tekście, a tryptykowa forma dzie-
ła stanowiła punkt wyjścia całej mojej analizy.
Pracę podzieliłem na trzy części zatytułowa-
ne: Struktura, Obrazowanie, Styl. W części pier-
wszej starałem się spojrzeć na strukturę mariac-
kiego retabulum od dwu niejako stron: sprzętu
37