DOI Artikel:
Kalinowski, Lech: Załamane ręce apostoła w Ołtarzu mariackim Wita Stwosza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20543#0069
Nawiązując do wywodów Barascha i rozwija-
jąc jego analizę, trzeba stwierdzić, że gest zała-
manych rąk był właściwy nie tylko Opłaki-
waniu Chrystusa, gdyż pojawia się on również w
Ukrzyżowaniach, Zdjęciach z krzyża i Złożeniach
do grobu, a spotkać go można także w scenie
Rzezi Niewiniątek i w Sądzie Ostatecznym —
jako patetyczny znak obrazowy boleści i żalu
towarzyszy on męczeńskiej śmierci Chrystusa i
nowonarodzonych dzieciątek i wyraża rozpacz po-
tępionych. Natomiast w scenie Zaśnięcia Marii
jest czymś nietypowym, niespotykanym, zaska-
kującym. Temat bowiem ten, w swej treści bole-
sny dla apostołów, pozbawiony jest cech okrucień-
stwa wywołującego rozpacz i gwałtowną reakcję
uczuciową prowadzącą do załamywania nad gło-
wą rąk. Przejmując taki gest i wprowadzając go
do wątku ikonograficznego środkowej części Ołta-
rza Mariackiego przypisał mu Stwosz ważną rolę
kompozycyjną i nadał właściwą swemu stylowi
wymowę artystyczną. Najlepiej świadczy o tym
porównanie z wcześniejszymi realizacjami moty-
wu.
Jeśli pominąć sztukę wczesnochrześcijańską i
wczesnośredniowieczną, przyjmuje się, że w sztu-
ce na północ od Alp załamane nad głową na znak
żalu ręce pojawiły się po raz pierwszy w XIV w.
i to od razu w ujęciu mistrzowskim 14. Na minia-
turze przedstawiającej Opłakiwanie Chrystusa w
Godzinkach Jeanne d’Evreux, wykonanych przez
Jeana Puoelle’a w latach 1325—1328, a przecho-
wywanych obecnie w The Cloisters, na drugim
planie, za złożonym na sarkofagu ciałem Chry-
stusa, stoją trzy Marie w zarzuconych na głowę
chustach. Niewiasta, znajdująca się po prawej
stronie od patrzącego, odwrócona jest tyłem, na-
tomiast środkowa nad pochyloną ku Chrystusowi
głową wznosi załamane ręce (ryc. 6). Lekkie pod-
14 Ibid., s. 82, autor stwierdza, że załamanie rąk
i splecenie dłoni było znane już sztuce karolińskiej, jed-
nakże na s. 15 swojej pracy, dokąd lodisyła czytelnika,
braik na to dowodu. Natomiast H. Maguire, Sorrow
in Middle Byzantine Art (Dumbarton Oaks Papers, 33,
1979, s. 125—171, tu s. 153—,156) wymienia dwa pokre-
wne układem przykłady w sztuce wczesnochrześcijań-
skiej. W scenie śmierci i pogrzebu Jakuba w Genesis
Wiedeńskiej (Wiedeń, Natio.nalibilbliothek, theol. gr. 31,
fol. 24v; tamże, fig. 54) jedna z niewiast unosi w górę
'rtoe, ale ich nie załamuje. Na tronie zaś Maksymiana
w Rawennie (tamże, f,ig. 3 do tekstu s. 129) Jakub,
któremu hracia Józefa przynoszą jego skrwawioną sza-
tę, złożył ręce na czubku swojej głowy, co Maguire skłorn-
ny jest tłumaczyć albo jako rwanie włosów, albo po-
sypywanie głowy popiołem.
16. Opłakiwanie Chrystusa, tablica wotywna opata Zyg-
munta Jöbistla z JobSitibeirgu, ok. 1490. St. Leonhard (wg
Benescha)
15. Ukrzyżowanie, fragment retabulum ze Znojma, 1440 —
1450. Wiedeń, Dolny Belweder, Muzeum Sreiniowiecz-
nej Sztuki Austriackiej (wg Baum)
s _
Folia Historiae Artium XXV
65
jąc jego analizę, trzeba stwierdzić, że gest zała-
manych rąk był właściwy nie tylko Opłaki-
waniu Chrystusa, gdyż pojawia się on również w
Ukrzyżowaniach, Zdjęciach z krzyża i Złożeniach
do grobu, a spotkać go można także w scenie
Rzezi Niewiniątek i w Sądzie Ostatecznym —
jako patetyczny znak obrazowy boleści i żalu
towarzyszy on męczeńskiej śmierci Chrystusa i
nowonarodzonych dzieciątek i wyraża rozpacz po-
tępionych. Natomiast w scenie Zaśnięcia Marii
jest czymś nietypowym, niespotykanym, zaska-
kującym. Temat bowiem ten, w swej treści bole-
sny dla apostołów, pozbawiony jest cech okrucień-
stwa wywołującego rozpacz i gwałtowną reakcję
uczuciową prowadzącą do załamywania nad gło-
wą rąk. Przejmując taki gest i wprowadzając go
do wątku ikonograficznego środkowej części Ołta-
rza Mariackiego przypisał mu Stwosz ważną rolę
kompozycyjną i nadał właściwą swemu stylowi
wymowę artystyczną. Najlepiej świadczy o tym
porównanie z wcześniejszymi realizacjami moty-
wu.
Jeśli pominąć sztukę wczesnochrześcijańską i
wczesnośredniowieczną, przyjmuje się, że w sztu-
ce na północ od Alp załamane nad głową na znak
żalu ręce pojawiły się po raz pierwszy w XIV w.
i to od razu w ujęciu mistrzowskim 14. Na minia-
turze przedstawiającej Opłakiwanie Chrystusa w
Godzinkach Jeanne d’Evreux, wykonanych przez
Jeana Puoelle’a w latach 1325—1328, a przecho-
wywanych obecnie w The Cloisters, na drugim
planie, za złożonym na sarkofagu ciałem Chry-
stusa, stoją trzy Marie w zarzuconych na głowę
chustach. Niewiasta, znajdująca się po prawej
stronie od patrzącego, odwrócona jest tyłem, na-
tomiast środkowa nad pochyloną ku Chrystusowi
głową wznosi załamane ręce (ryc. 6). Lekkie pod-
14 Ibid., s. 82, autor stwierdza, że załamanie rąk
i splecenie dłoni było znane już sztuce karolińskiej, jed-
nakże na s. 15 swojej pracy, dokąd lodisyła czytelnika,
braik na to dowodu. Natomiast H. Maguire, Sorrow
in Middle Byzantine Art (Dumbarton Oaks Papers, 33,
1979, s. 125—171, tu s. 153—,156) wymienia dwa pokre-
wne układem przykłady w sztuce wczesnochrześcijań-
skiej. W scenie śmierci i pogrzebu Jakuba w Genesis
Wiedeńskiej (Wiedeń, Natio.nalibilbliothek, theol. gr. 31,
fol. 24v; tamże, fig. 54) jedna z niewiast unosi w górę
'rtoe, ale ich nie załamuje. Na tronie zaś Maksymiana
w Rawennie (tamże, f,ig. 3 do tekstu s. 129) Jakub,
któremu hracia Józefa przynoszą jego skrwawioną sza-
tę, złożył ręce na czubku swojej głowy, co Maguire skłorn-
ny jest tłumaczyć albo jako rwanie włosów, albo po-
sypywanie głowy popiołem.
16. Opłakiwanie Chrystusa, tablica wotywna opata Zyg-
munta Jöbistla z JobSitibeirgu, ok. 1490. St. Leonhard (wg
Benescha)
15. Ukrzyżowanie, fragment retabulum ze Znojma, 1440 —
1450. Wiedeń, Dolny Belweder, Muzeum Sreiniowiecz-
nej Sztuki Austriackiej (wg Baum)
s _
Folia Historiae Artium XXV
65