DOI Artikel:
Kalinowski, Lech: Załamane ręce apostoła w Ołtarzu mariackim Wita Stwosza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20543#0075
nad głową rąk był na tyle rozpowszechniony i
tak modny w malarstwie niderlandzkim w każ-
dej z wyróżnionych trzech odmian, że Hans Mem-
ling posłużył się nim wielokrotnie w Sądzie Osta-
tecznym (obecnie w Muzeum Narodowym w Gdań-
sku), 1479, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn 36.
Gest zsłamanych rąk był przecież szczególnie
uzasadniony w przedstawieniu potępionych. Jest
jednak rzeczą znamienną, że nie użył go Rogier
van der Weyden w Sądzie Ostatecznym znajdu-
jącym się w Beaune 37.
Z początkiem w. XVI załamane nad głową
ręce występują niekiedy tak często, np. w na-
szych Rozmyślaniach dominikańskich, że stają się
gestem pozbawionym patosu :-8.
Układ rąk apostoła w Ołtarzu Mariackim naj-
bliższy jest nietypowemu układowi załamanych
rąk niewiasty na miniaturze Jean Pucelle’a (ryc.
4). W obu przypadkach postacie mają głowę opu-
szczoną, a ręce ich skierowane są w dół, tak że
grzbiety dłoni przypadają wyżej niż splecione
palce. Między tymi dziełami trudno wykazać bez-
pośrednie więzi. Mogły więc być dostępne Stwo-
szowi inne wyobrażenia Ukrzyżowania, Zdjęcia z
krzyża lub Opłakiwania, jeśli nie inne tematy z
motywem podobnie załamanych rąk, które, za
pośrednictwem rysunku, posłużyły jako źródło po-
krewnego artystycznie pomysłu.
Dla genezy układu apostoła w głównej scenie
Ołtarza Mariackiego ważne jest jednak nie tylko
samo załamywanie rąk, ale także i przede wszy-
stkim umieszczenie go w gronie pozostałych ucze-
stników sceny Zaśnięcia Marii w taki sposób, że
razem z Matką Boską, podtrzymywaną przez in-
nego z apostołów, współtworzy on dającą się wy-
odrębnić grupę. Układ tej grupy jest spiętrzony,
porównywany trafnie przez Lossnitzera do pira-
midy, gdyż apostoł załamujący ręce znajduje się
nad Marią i towarzyszącym Jej apostołem.
Otóż analizując przedstawienia pasyjne z mo-
(Bulletin du Musee Hongrois des Beaux Arts, N° 9,
1956), s. 28—36; Philip, o.c., fig. 155 do tekstu s.
225; M. J. Friedländer, Hans Memling and Gerard
David. Comments and Notes by N. Veronee-Verhaegen,
Leyden 1971 [w:] M. J. Friedländer, Early Nether-
landish Painting, VI, Part I, fig. 14—15 do tekstu Bart
U. s. 133; Add. 260, s. 45, nr kat. 3—3 a.
30 Panofsky, o.c., II, fig. 197 do tekstu I, s.
146; M. Walicki, Hans Memling, „Sąd Ostateczny”.
Niedokończony rękopis opracował i uzupełnił J. Biało-
stocki, Warszawa 1973.
37 Dla przykładu wymieniam Sąd Ostateczny mala-
rza śląskiego, ok. 1500, w Muzeum Narodowym we Wro-
25. Maria Magdalena załamująca ręce (?), fragment Zło-
żenia do grobu, ok. 1500. Binohe, kaplica Sw. Andrzeja
(wg Didiera)
cławiiu, gdzie potępiony załamuje nad głorwą ręce uło-
żone w typie pierwszym; patrz A. Ziomecka, Ślą-
skie malarstwo gotyckie. Muzeum Narodowe we Wrocła-
wiu, Wrocław 1986, s. 73—76, nr kat. 23.
88 Rozmyślania dominikańskie, I, wydali i opraco-
wali K. Górski, W. KuraszkiewAcz, Z. Rozanow, T. Do-
brzeniecki, Wrocław 1965 (Instytut Badań Literackich
PAN, Biblioteka PAsarzów Polskich, Seria A, Nr 3), s.
175, fol. 91: Chrystus zrzucony ze schodów po ska-
zaniu na śmierć; s. 199, fol. 103 i min. XCVI: Przebicie
dłoni; is. 2<17, fol. 112: Opłakiwanie, s. 2l2i3, fol. 115: Za-
winięcie w całun.
71
tak modny w malarstwie niderlandzkim w każ-
dej z wyróżnionych trzech odmian, że Hans Mem-
ling posłużył się nim wielokrotnie w Sądzie Osta-
tecznym (obecnie w Muzeum Narodowym w Gdań-
sku), 1479, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn 36.
Gest zsłamanych rąk był przecież szczególnie
uzasadniony w przedstawieniu potępionych. Jest
jednak rzeczą znamienną, że nie użył go Rogier
van der Weyden w Sądzie Ostatecznym znajdu-
jącym się w Beaune 37.
Z początkiem w. XVI załamane nad głową
ręce występują niekiedy tak często, np. w na-
szych Rozmyślaniach dominikańskich, że stają się
gestem pozbawionym patosu :-8.
Układ rąk apostoła w Ołtarzu Mariackim naj-
bliższy jest nietypowemu układowi załamanych
rąk niewiasty na miniaturze Jean Pucelle’a (ryc.
4). W obu przypadkach postacie mają głowę opu-
szczoną, a ręce ich skierowane są w dół, tak że
grzbiety dłoni przypadają wyżej niż splecione
palce. Między tymi dziełami trudno wykazać bez-
pośrednie więzi. Mogły więc być dostępne Stwo-
szowi inne wyobrażenia Ukrzyżowania, Zdjęcia z
krzyża lub Opłakiwania, jeśli nie inne tematy z
motywem podobnie załamanych rąk, które, za
pośrednictwem rysunku, posłużyły jako źródło po-
krewnego artystycznie pomysłu.
Dla genezy układu apostoła w głównej scenie
Ołtarza Mariackiego ważne jest jednak nie tylko
samo załamywanie rąk, ale także i przede wszy-
stkim umieszczenie go w gronie pozostałych ucze-
stników sceny Zaśnięcia Marii w taki sposób, że
razem z Matką Boską, podtrzymywaną przez in-
nego z apostołów, współtworzy on dającą się wy-
odrębnić grupę. Układ tej grupy jest spiętrzony,
porównywany trafnie przez Lossnitzera do pira-
midy, gdyż apostoł załamujący ręce znajduje się
nad Marią i towarzyszącym Jej apostołem.
Otóż analizując przedstawienia pasyjne z mo-
(Bulletin du Musee Hongrois des Beaux Arts, N° 9,
1956), s. 28—36; Philip, o.c., fig. 155 do tekstu s.
225; M. J. Friedländer, Hans Memling and Gerard
David. Comments and Notes by N. Veronee-Verhaegen,
Leyden 1971 [w:] M. J. Friedländer, Early Nether-
landish Painting, VI, Part I, fig. 14—15 do tekstu Bart
U. s. 133; Add. 260, s. 45, nr kat. 3—3 a.
30 Panofsky, o.c., II, fig. 197 do tekstu I, s.
146; M. Walicki, Hans Memling, „Sąd Ostateczny”.
Niedokończony rękopis opracował i uzupełnił J. Biało-
stocki, Warszawa 1973.
37 Dla przykładu wymieniam Sąd Ostateczny mala-
rza śląskiego, ok. 1500, w Muzeum Narodowym we Wro-
25. Maria Magdalena załamująca ręce (?), fragment Zło-
żenia do grobu, ok. 1500. Binohe, kaplica Sw. Andrzeja
(wg Didiera)
cławiiu, gdzie potępiony załamuje nad głorwą ręce uło-
żone w typie pierwszym; patrz A. Ziomecka, Ślą-
skie malarstwo gotyckie. Muzeum Narodowe we Wrocła-
wiu, Wrocław 1986, s. 73—76, nr kat. 23.
88 Rozmyślania dominikańskie, I, wydali i opraco-
wali K. Górski, W. KuraszkiewAcz, Z. Rozanow, T. Do-
brzeniecki, Wrocław 1965 (Instytut Badań Literackich
PAN, Biblioteka PAsarzów Polskich, Seria A, Nr 3), s.
175, fol. 91: Chrystus zrzucony ze schodów po ska-
zaniu na śmierć; s. 199, fol. 103 i min. XCVI: Przebicie
dłoni; is. 2<17, fol. 112: Opłakiwanie, s. 2l2i3, fol. 115: Za-
winięcie w całun.
71