DOI Artikel:
Karłowska-Kamzowa, Alicja: Wyobrażenie śmierci w twórczości Wita Stwosza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20543#0150
1. Grupa środkowa centralne: kompozycji Ołtarza Ma-
riackiego w Krakowie (wszystkie reprodukcje wykonał
R. A. Rau)
3 Ten problem posiada bogatą literaturę przedmio-
tu. Por. min. Lexikon der christlichen Ikonographie,
red. E. Kirschbaum, Wien 1988 — hasła: Tod,
Totenbild, Totentanz, Ars Moriendi, Scala Salutis. W.
R o t z 1 e r, Die Begegnung der drei Lebenden und der
drei Toten, Wantethur 1961; H. Rosenfeld, Die mit-
telalterische Totentanz, Entstehung, Entwicklung, Be-
deutung, Köln 1968; A. Labuda, La predelle de Phi-
lippe Bischof de l’eglise Notre Dame ä Gdańsk. Pro-
blemes de iconographie de la mort au Bas Moyen Age,
les relations artistiąues entre la Pologne, la France,
la Flandre et la Basse Rhenanie du XIIIe au XVe siecle,
Poznań 1981, s. 67—78, 11. 26—34. W środkowo-wschod-
niej Europie najczęściej przedstawiano Ars Moriendi i
Scala Salutis. W Polsce, poza Gdańskiem, znane jedy-
nie z .nielicznych przykładów Ars Moriendi d Scala
Salutis zachowanych w malowidłach ściennych (Pelplin,
Koprzywnica, Kraków) i rękopisach iluminowanych
(Kraków). Najdalej znanym mi na wschód Europy wy-
suniętym przykładem Tańca śmierci są malowidła z
kruchty kościoła NMP w Berlinie.
4 H. Jacob, Idealism and Realism. A Study of
Sepulchral Symbolism, London 1954, s. 233. Autor wska-
wysep Apeniński. Przedstawienia pogrzebu i mo-
dlitw nad trumną umieszczano nawet w ilumino-
wanych rękopisach służących osobom świeckim.
Popularne były przedstawienia Trzech Żywych
i Trzech Zmarłych. Wyobrażenia zwłok pojawiły
się w malarstwie tablicowym, m.in. w epita-
fiach 3.
Monumentalną realizację przyniosła rzeźba na-
grobna. ,,Brzydotę spustoszenia”, jakie śmierć
czyniła w ciele człowieka, ukazywano z całą mo-
cą realizmu. W dolnej partii nagrobków doczes-
ne szczątki możnych tego świata niszczyły ropu-
chy i padalce. Te przedstawienia, tworzone w
marmurze lub w piaskowcu, wydobywały na świa-
tło dzienne to, co powierzano ziemi, zamurowywa-
nym niszom krypt grobowych lub sarkofagom.
Prawda o nicości materii była tym ekspreSyjniej-
sza, że na płytach wierzchnich ukazywano w stro-
jach pontyfikalnych lub koronacyjnych duchow-
nych i świeckich władców tego świata z insygnia-
mi, tarczami herbowymi. Eschatologiczny sens
tych pomników grobowych wyjaśniono w obfitej
literaturze przedmiotu 4 — dla naszych rozważań
istotne jest uznanie drastyczności kontrastu wi-
zualnego za efekt tworzony świadomie, szczegól-
nie potęgowany. Najstarsze kompozycje powstały
w XIV wieku, rozpowszechniły się w XV stule-
ciu głównie na terenie Francji, Anglii, Niderlan-
dów i Niemiec. Jeżeli przyjmiemy powszechne
wśród badaczy przekonanie o wędrówce Wita
Stwosza do Niderlandów i bytności w Strasbur-
gu — to można przyjąć, że mógł znać tego rodza-
ju nagrobkis. Śmierć w różnych ujęciach wyobra-
zuje, że ukazywana w dekoracjach nagrobków wędrów-
ka dusizy ma swój odpowiednik w obrazach śmierci i
Wniebowzięcia NMP, które w tego rodzaju dziełach
ukazywano (s. 234, 235). Wyobrażenie śmierci prezento-
wało także indywidualny dramat zmarłego, a nie było
tylko rodzajem moralizatorskiej przestrogi dla żywych.
K. Cohen, Metamorphosis of a Death Symbol. The
Transi Tomb in the Late Middle Ages and the Renais-
sance i(CaMforniia Studdes in the History of Art, 15), Ber-
keley—Los Angeles—London 1973, s. 4 i n. Autor szcze-
gółowo wyjaśniła genezę tych dzieł i ich znaczenie tre-
ściowe. Strony 189—194 zawierają Bstę znanych tego
rodzaju obiektów. Najstarsze pochodzą z lat dziewięćdzie-
siątych XIV i pierwszej ćwierci XV wieku: 9 z Francji,
2 z Niderlandów, 1 ze Szwajcarii. Dodać do nich moż-
na fresk Masiaooia z kościoła Santa Maria Novella z
Florencji, zawierający również przedstawienie zmarłych
fundatorów; datowany jest na lata około 1425.
5 Cohen, o.c., s. 191 —• przed rokiem 1477. W Ni-
derlandach istniały 2 obiekty w Bruges i 1 w Lejdzie,
w Niemczech w Trewirze i Augsburgu.
W wymienionych wyżej opracowaniach zachodnich
pomija się dzieła czeskie. Wyobrażenie fundatora klę-
li 46
riackiego w Krakowie (wszystkie reprodukcje wykonał
R. A. Rau)
3 Ten problem posiada bogatą literaturę przedmio-
tu. Por. min. Lexikon der christlichen Ikonographie,
red. E. Kirschbaum, Wien 1988 — hasła: Tod,
Totenbild, Totentanz, Ars Moriendi, Scala Salutis. W.
R o t z 1 e r, Die Begegnung der drei Lebenden und der
drei Toten, Wantethur 1961; H. Rosenfeld, Die mit-
telalterische Totentanz, Entstehung, Entwicklung, Be-
deutung, Köln 1968; A. Labuda, La predelle de Phi-
lippe Bischof de l’eglise Notre Dame ä Gdańsk. Pro-
blemes de iconographie de la mort au Bas Moyen Age,
les relations artistiąues entre la Pologne, la France,
la Flandre et la Basse Rhenanie du XIIIe au XVe siecle,
Poznań 1981, s. 67—78, 11. 26—34. W środkowo-wschod-
niej Europie najczęściej przedstawiano Ars Moriendi i
Scala Salutis. W Polsce, poza Gdańskiem, znane jedy-
nie z .nielicznych przykładów Ars Moriendi d Scala
Salutis zachowanych w malowidłach ściennych (Pelplin,
Koprzywnica, Kraków) i rękopisach iluminowanych
(Kraków). Najdalej znanym mi na wschód Europy wy-
suniętym przykładem Tańca śmierci są malowidła z
kruchty kościoła NMP w Berlinie.
4 H. Jacob, Idealism and Realism. A Study of
Sepulchral Symbolism, London 1954, s. 233. Autor wska-
wysep Apeniński. Przedstawienia pogrzebu i mo-
dlitw nad trumną umieszczano nawet w ilumino-
wanych rękopisach służących osobom świeckim.
Popularne były przedstawienia Trzech Żywych
i Trzech Zmarłych. Wyobrażenia zwłok pojawiły
się w malarstwie tablicowym, m.in. w epita-
fiach 3.
Monumentalną realizację przyniosła rzeźba na-
grobna. ,,Brzydotę spustoszenia”, jakie śmierć
czyniła w ciele człowieka, ukazywano z całą mo-
cą realizmu. W dolnej partii nagrobków doczes-
ne szczątki możnych tego świata niszczyły ropu-
chy i padalce. Te przedstawienia, tworzone w
marmurze lub w piaskowcu, wydobywały na świa-
tło dzienne to, co powierzano ziemi, zamurowywa-
nym niszom krypt grobowych lub sarkofagom.
Prawda o nicości materii była tym ekspreSyjniej-
sza, że na płytach wierzchnich ukazywano w stro-
jach pontyfikalnych lub koronacyjnych duchow-
nych i świeckich władców tego świata z insygnia-
mi, tarczami herbowymi. Eschatologiczny sens
tych pomników grobowych wyjaśniono w obfitej
literaturze przedmiotu 4 — dla naszych rozważań
istotne jest uznanie drastyczności kontrastu wi-
zualnego za efekt tworzony świadomie, szczegól-
nie potęgowany. Najstarsze kompozycje powstały
w XIV wieku, rozpowszechniły się w XV stule-
ciu głównie na terenie Francji, Anglii, Niderlan-
dów i Niemiec. Jeżeli przyjmiemy powszechne
wśród badaczy przekonanie o wędrówce Wita
Stwosza do Niderlandów i bytności w Strasbur-
gu — to można przyjąć, że mógł znać tego rodza-
ju nagrobkis. Śmierć w różnych ujęciach wyobra-
zuje, że ukazywana w dekoracjach nagrobków wędrów-
ka dusizy ma swój odpowiednik w obrazach śmierci i
Wniebowzięcia NMP, które w tego rodzaju dziełach
ukazywano (s. 234, 235). Wyobrażenie śmierci prezento-
wało także indywidualny dramat zmarłego, a nie było
tylko rodzajem moralizatorskiej przestrogi dla żywych.
K. Cohen, Metamorphosis of a Death Symbol. The
Transi Tomb in the Late Middle Ages and the Renais-
sance i(CaMforniia Studdes in the History of Art, 15), Ber-
keley—Los Angeles—London 1973, s. 4 i n. Autor szcze-
gółowo wyjaśniła genezę tych dzieł i ich znaczenie tre-
ściowe. Strony 189—194 zawierają Bstę znanych tego
rodzaju obiektów. Najstarsze pochodzą z lat dziewięćdzie-
siątych XIV i pierwszej ćwierci XV wieku: 9 z Francji,
2 z Niderlandów, 1 ze Szwajcarii. Dodać do nich moż-
na fresk Masiaooia z kościoła Santa Maria Novella z
Florencji, zawierający również przedstawienie zmarłych
fundatorów; datowany jest na lata około 1425.
5 Cohen, o.c., s. 191 —• przed rokiem 1477. W Ni-
derlandach istniały 2 obiekty w Bruges i 1 w Lejdzie,
w Niemczech w Trewirze i Augsburgu.
W wymienionych wyżej opracowaniach zachodnich
pomija się dzieła czeskie. Wyobrażenie fundatora klę-
li 46