DOI Artikel:
Chrzanowski, Tadeusz; Kornecki, Marian: Sztuka w Krakowie po Stwoszu: Epilog gotyku mieszczańskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20543#0160
samym zresztą tomie, w którym zamieszczony był
nasz artykuł4. Recepcją sztuki Stwoszowskiej na
Spiszu5, ani dalej — w Siedmiogrodzie 6 — nie
będziemy się obecnie bardziej szczegółowo zaj-
mować, pozostawiamy również na uboczu sprawę
wpływów mistrza na Śląsk 7. Wydaje nam się, że
we wszystkich tych studiach kładziono nacisk bar-
dziej na podobieństwa, niż na różnice pomiędzy
wzorem a naśladownictwem. Oczywiście pojawi-
ły się w różnych miejscach naszego kraju i kra-
jów sąsiednich dzieła tak bliskie twórczości mi-
strza, że mu je przypisywano i dobrym tego przy-
kładem jest m. in. płaskorzeźba z św. Janem
Chrzcicielem w Cieszynie Wielkopolskim8. C;zy
jednak nie kładziono zbyt wielkiego nacisku na
przekaz ikonograficzny 9, zaniedbując recepcję te-
go, co coraz częściej określane bywa mianem
stylu mistrza? Zagadnienie bowiem, które należy
w naszym przekonaniu szczególnie ostrożnie pod-
dawać analizie, to specyficzność zarówno mćtier,
jak też specyficzność widzenia symbolicznego w
twórczości mistrza Wita. Przynależność jego do
konkretnej czasowo i topograficznie fazy stylo-
4 A. M. Olszewski, Wpływy sztuki Wita Stwo-
sza w Polsce i na Słowacji [w:] Wit Stwosz w Krakowie,
Kraków 1987, s. 62—72.
5 J. Homolka :i inni, Majster Pavol z Levoce tvor-
ca vrcholneho diela slovenskej neskorej gotiky, Brati-
slava 1961, passim; J. Homolka, Goticka plastika na
Slovensku, Bratislava 1972, passim; z polskiej literatury
maj pełniejsze opracowanie: E. Polak-Trajdos, Wię-
zi artystyczne Polski ze Spiszem i Słowacją od połowy
XV do połowy XVI wieku. Rzeźba i malarstwo, Wro-
cław 1970, passim.
6 O pobycie młodszych Stwoszów w Siedmiogrodzie
wiedziano dawno i usiłowano nawet przypisać im dzieła,
a (przede wszystkim tryptyk w Roadaę i(Rädois). Zob.: M.
Lossnitzer, Veit Stoss, Leipzig 1912, s. 199; B. D a u n,
Veit Stoss und seine Schule in Deutschland, Polen, Un-
garn und Siebenbürgen, Leipzig 1916, s. 80 nn.; D. R a-
docsay, A közipkori Magyarorszäg Faszobrai, Buda-
pest 1967, s. 95, 127 i 207. Sugestię tę przyjmuje rów-
nież V. D r ä g u t, Arta goticä in Romania, Bucureęti
1979, s. 301; tenże autor wskazuje na wpływy Stwosza
w rzeźbach Matki Boskiej z Dzieciątkiem i Jakuba Star-
szego w Muzeum Brukenthal w Siibiu (Nagyszeben) oraz
kilku dalszych, w ąpoisób zresztą mało przekonywający,
s. 296 nn. W literaturze polskiej ostrożnie wskazał na
możliwość autorstwa młodszego Stwosza figur w Roa-
daę M. Kornecki, Sztuka Siedmiogrodu [w:] R.
Brykowskii, T. Chrzanowski, M. Kornecki,
Sztuka Rumunii, Wrocław 1979, s. 122 n.
7 Najważniejszą dotychczasową literaturę na ten te-
mat ..podaje, syntetyzując równocześnie własne w tej
dziedzinie [badania: A. Z i ornecka, Wit Stosz a późno-
gotycka rzeźba na Śląsku [w:] Wit Stosz. Studia o sztuce
i recepcji, pod red. A. S. Labudy (Drace Komisji Hi-
storii Sztuki Poznańskiego Tow. .Przyjaciół Naiuk, XVI,
Warszawa—Poznań 1986), s. 125—145. Autorka wpływ
wej obraz ten często zaciemnia i trzeba dostrzec
to, co wyróżnia Stwosza w ówczesnej niemieckiej
„czołówce” gotyku płomienistego 10.
Inne poza Małopolską obszary naszego kraju,
jak też kraje sąsiednie interesują nas wyłącznie
z punktu widzenia stopnia recepcji owego „sty-
lu Stwosza”. Niewątpliwie najsilniej oddziałał on
na sztukę Spiszą, który — o czym należy pamię-
tać — był wówczas blisko związany z Koroną
rozciągającą swoje zwierzchnictwo na 13 jego
głównych miast. Natomiast już na Śląsku rozle-
głość recepcji Stwosza jest w naszym przekona-
niu ograniczona poprzez własną, lokalną styli-
stykę gotyku późnego, pozbawionego przede wszy-
stkim elementu dynamiki n. Tak więc Stwoszow-
skie są niewątpliwie płaskorzeźby ołtarza świd-
nickiego, czy ołtarza z św. Łukaszem malującym
Madonnę; czerpią bowiem bezpośrednio z prze-
kazu ikonograficznego, ale w o wiele mniejszym
stopniu z jego stylu wyrażającego się poprzez bu-
dowę formy.
W jeszcze większym stopniu uodpornione na
te wpływy były północne obszary Rzeczypospo-
Stwoisza charakteryzuje jako „-swego rodzaju wstrząs”
dla żywego, ale prowincjonalnego środowiska.
8 Sz. Detitloff, Ze studiów nad Witem Stoszem.
Ołtarz Sw. Jana Chrzciciela w Cieszynie Wielkopolskim
a rzeźba szwabska (Biuletyn HS, XIV, 1952, nr 3), s.
25—56.
9 G. Török, Die Ikonographie des Letzten Gebe-
tes Mariae (Acta Historiae Artium, XIX, 1973), s. 151—
205; autorka dowodzi, że motyw zaśnięcia z Maryją klę-
czącą bez łoża ukonstytuował się w środkowej Europie
i ważną rolę w jego kształtowaniu odegrał Wit Stwosz.
Jednak ziby.t mechanicznie przyjmowano bezpośrednie
wpływy mistrza tam, gdzi.e występował powyższy temat.
Przykładem nadmiernego .może doszukiwania się wpły-
wów Stwosza może być cenna skądinąd praca G. M ei-
nert, Jacob Beinhart, ein schlesischer Bildhauer und
Maler der Spätgotik (Jahrbuch der Preussischen Kunst-
sammlungen, LX, 1939), s. 2126.
10 Być może najciekawszą i po raz pierwszy z ze-
wnątrz dostrzegającą zagadnienie monografią twórczo-
ści snycerskiej na obszarze niemieckim jest praca: M.
Baxandall, The Limewood Sculptors o} Renaissance
Germany, New Häven, Lomdoin 1980; charakterystyka
Stwosza s. 266—1274. Podobnym spojrzeniem z zewnątrz
jest bogato ilustrowany tom: J. Bau dein, La sculp-
ture jlamboyante. Les grands imagiers d’occident (No-
nette 1983). W tym przeglądzie, obejmującym szczegól-
nie środowiska francuskie, flamandzkie i niemieckie,
brak jednak charakterystyki Stwosza, wzmiankowanego
jedynie w tekście ogólnym.
11 M. Z lat, Sztuki śląskiej drogi od gotyku [w:]
Późny gotyk. Studia nad sztuką średniowiecza i czasów
nowych, Warszawa 1965, s. 141—225; T. Chrzanow-
ski, M. Kornecki, Sztuka Śląska Opolskiego od śre-
dniowiecza do końca w. XIX, Kraków 1974, s. 100.
156
nasz artykuł4. Recepcją sztuki Stwoszowskiej na
Spiszu5, ani dalej — w Siedmiogrodzie 6 — nie
będziemy się obecnie bardziej szczegółowo zaj-
mować, pozostawiamy również na uboczu sprawę
wpływów mistrza na Śląsk 7. Wydaje nam się, że
we wszystkich tych studiach kładziono nacisk bar-
dziej na podobieństwa, niż na różnice pomiędzy
wzorem a naśladownictwem. Oczywiście pojawi-
ły się w różnych miejscach naszego kraju i kra-
jów sąsiednich dzieła tak bliskie twórczości mi-
strza, że mu je przypisywano i dobrym tego przy-
kładem jest m. in. płaskorzeźba z św. Janem
Chrzcicielem w Cieszynie Wielkopolskim8. C;zy
jednak nie kładziono zbyt wielkiego nacisku na
przekaz ikonograficzny 9, zaniedbując recepcję te-
go, co coraz częściej określane bywa mianem
stylu mistrza? Zagadnienie bowiem, które należy
w naszym przekonaniu szczególnie ostrożnie pod-
dawać analizie, to specyficzność zarówno mćtier,
jak też specyficzność widzenia symbolicznego w
twórczości mistrza Wita. Przynależność jego do
konkretnej czasowo i topograficznie fazy stylo-
4 A. M. Olszewski, Wpływy sztuki Wita Stwo-
sza w Polsce i na Słowacji [w:] Wit Stwosz w Krakowie,
Kraków 1987, s. 62—72.
5 J. Homolka :i inni, Majster Pavol z Levoce tvor-
ca vrcholneho diela slovenskej neskorej gotiky, Brati-
slava 1961, passim; J. Homolka, Goticka plastika na
Slovensku, Bratislava 1972, passim; z polskiej literatury
maj pełniejsze opracowanie: E. Polak-Trajdos, Wię-
zi artystyczne Polski ze Spiszem i Słowacją od połowy
XV do połowy XVI wieku. Rzeźba i malarstwo, Wro-
cław 1970, passim.
6 O pobycie młodszych Stwoszów w Siedmiogrodzie
wiedziano dawno i usiłowano nawet przypisać im dzieła,
a (przede wszystkim tryptyk w Roadaę i(Rädois). Zob.: M.
Lossnitzer, Veit Stoss, Leipzig 1912, s. 199; B. D a u n,
Veit Stoss und seine Schule in Deutschland, Polen, Un-
garn und Siebenbürgen, Leipzig 1916, s. 80 nn.; D. R a-
docsay, A közipkori Magyarorszäg Faszobrai, Buda-
pest 1967, s. 95, 127 i 207. Sugestię tę przyjmuje rów-
nież V. D r ä g u t, Arta goticä in Romania, Bucureęti
1979, s. 301; tenże autor wskazuje na wpływy Stwosza
w rzeźbach Matki Boskiej z Dzieciątkiem i Jakuba Star-
szego w Muzeum Brukenthal w Siibiu (Nagyszeben) oraz
kilku dalszych, w ąpoisób zresztą mało przekonywający,
s. 296 nn. W literaturze polskiej ostrożnie wskazał na
możliwość autorstwa młodszego Stwosza figur w Roa-
daę M. Kornecki, Sztuka Siedmiogrodu [w:] R.
Brykowskii, T. Chrzanowski, M. Kornecki,
Sztuka Rumunii, Wrocław 1979, s. 122 n.
7 Najważniejszą dotychczasową literaturę na ten te-
mat ..podaje, syntetyzując równocześnie własne w tej
dziedzinie [badania: A. Z i ornecka, Wit Stosz a późno-
gotycka rzeźba na Śląsku [w:] Wit Stosz. Studia o sztuce
i recepcji, pod red. A. S. Labudy (Drace Komisji Hi-
storii Sztuki Poznańskiego Tow. .Przyjaciół Naiuk, XVI,
Warszawa—Poznań 1986), s. 125—145. Autorka wpływ
wej obraz ten często zaciemnia i trzeba dostrzec
to, co wyróżnia Stwosza w ówczesnej niemieckiej
„czołówce” gotyku płomienistego 10.
Inne poza Małopolską obszary naszego kraju,
jak też kraje sąsiednie interesują nas wyłącznie
z punktu widzenia stopnia recepcji owego „sty-
lu Stwosza”. Niewątpliwie najsilniej oddziałał on
na sztukę Spiszą, który — o czym należy pamię-
tać — był wówczas blisko związany z Koroną
rozciągającą swoje zwierzchnictwo na 13 jego
głównych miast. Natomiast już na Śląsku rozle-
głość recepcji Stwosza jest w naszym przekona-
niu ograniczona poprzez własną, lokalną styli-
stykę gotyku późnego, pozbawionego przede wszy-
stkim elementu dynamiki n. Tak więc Stwoszow-
skie są niewątpliwie płaskorzeźby ołtarza świd-
nickiego, czy ołtarza z św. Łukaszem malującym
Madonnę; czerpią bowiem bezpośrednio z prze-
kazu ikonograficznego, ale w o wiele mniejszym
stopniu z jego stylu wyrażającego się poprzez bu-
dowę formy.
W jeszcze większym stopniu uodpornione na
te wpływy były północne obszary Rzeczypospo-
Stwoisza charakteryzuje jako „-swego rodzaju wstrząs”
dla żywego, ale prowincjonalnego środowiska.
8 Sz. Detitloff, Ze studiów nad Witem Stoszem.
Ołtarz Sw. Jana Chrzciciela w Cieszynie Wielkopolskim
a rzeźba szwabska (Biuletyn HS, XIV, 1952, nr 3), s.
25—56.
9 G. Török, Die Ikonographie des Letzten Gebe-
tes Mariae (Acta Historiae Artium, XIX, 1973), s. 151—
205; autorka dowodzi, że motyw zaśnięcia z Maryją klę-
czącą bez łoża ukonstytuował się w środkowej Europie
i ważną rolę w jego kształtowaniu odegrał Wit Stwosz.
Jednak ziby.t mechanicznie przyjmowano bezpośrednie
wpływy mistrza tam, gdzi.e występował powyższy temat.
Przykładem nadmiernego .może doszukiwania się wpły-
wów Stwosza może być cenna skądinąd praca G. M ei-
nert, Jacob Beinhart, ein schlesischer Bildhauer und
Maler der Spätgotik (Jahrbuch der Preussischen Kunst-
sammlungen, LX, 1939), s. 2126.
10 Być może najciekawszą i po raz pierwszy z ze-
wnątrz dostrzegającą zagadnienie monografią twórczo-
ści snycerskiej na obszarze niemieckim jest praca: M.
Baxandall, The Limewood Sculptors o} Renaissance
Germany, New Häven, Lomdoin 1980; charakterystyka
Stwosza s. 266—1274. Podobnym spojrzeniem z zewnątrz
jest bogato ilustrowany tom: J. Bau dein, La sculp-
ture jlamboyante. Les grands imagiers d’occident (No-
nette 1983). W tym przeglądzie, obejmującym szczegól-
nie środowiska francuskie, flamandzkie i niemieckie,
brak jednak charakterystyki Stwosza, wzmiankowanego
jedynie w tekście ogólnym.
11 M. Z lat, Sztuki śląskiej drogi od gotyku [w:]
Późny gotyk. Studia nad sztuką średniowiecza i czasów
nowych, Warszawa 1965, s. 141—225; T. Chrzanow-
ski, M. Kornecki, Sztuka Śląska Opolskiego od śre-
dniowiecza do końca w. XIX, Kraków 1974, s. 100.
156