DOI article:
Chrzanowski, Tadeusz; Kornecki, Marian: Sztuka w Krakowie po Stwoszu: Epilog gotyku mieszczańskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20543#0164
4. Wolt Stwosz, Opłakiwanie Chrystusa, miedzioryt (wg
Kępińskiego)
poprzez Mistrza ołtarza w Mauer, po ołtarz z
Zwettl27.
Drugi podstawowy element stylu Stwosza to
wybitnie intelektualny ładunek zawarty w jego
twórczości. Uczeni, którzy od lat zastanawiali się
nad sztuką tego mistrza, coraz bardziej docho-
dzili do przekonania, że sam artysta reprezen-
tował wysoki stopień wykształcenia i to właśnie
zbliżyło go do krakowskiej elity (Kallimach, Zbi-
gniew Oleśnicki, Piotr z Bnina, czy Heydeke-Mi-
rica). Te przyjaźnie jednak nie mogłyby zadecy-
dować ani o zawartości ideowej Ołtarza Mariac-
kiego, ani o programie nagrobka Kazimierza Ja-
giellończyka. Teolog czy humanista może artyście
podpowiedzieć, czy nawet narzucić koncepcję te-
matyczną, ale aby stała się ona żywą, to jest au-
tentyczną esencją dzieła, musi ją sam artysta ro-
zumieć i poprzez to rozumienie wcielać w ma-
terię. ,,Madonny szafkowe” są przykładem na-
iwnie dosłownego odtworzenia w materii koncep-
cji teologicznej, co w istocie decyduje o ich dzi-
waczności i sztuczności. Ołtarz Mariacki z jed-
nej strony28 29, z drugiej nagrobek monarszy na
Wawelu2!) łączy rzeźbiarska i intelektualna fi-
nezja. W tym sensie poliptyk staje się jednym
z najbardziej strzelistych traktatów o wspólod-
kupieniu Maryi, jakie ..napisano” u schyłku śred-
niowiecza, a nagrobek — rozważaniem o ludzkiej,
choć królewskiej kondycji i o „narodzinach w
śmierci” 30. Natomiast wątpliwości nasze budzi
stwierdzenie Skubiszewskiego, który, zestawiw-
szy wiedeński nagrobek Fryderyka III z nagrob-
kiem Kazimierza Jagiellończyka, napisał: ,,z ana-
logii między dwiema płytami nagrobnymi tylko
z największym zastrzeżeniem można wysunąć
wnioski o możliwościach bliższej współpracy Wi-
ta Stwosza z Mikołajem z Leydy” 31. Otóż bardzo
trafnie przeprowadzona przez Skubiszewskiego
analiza różnic pomiędzy obu nagrobkami, przy
uznaniu ich generalnego podobieństwa, przema-
wia za bezpośrednią znajomością obu mistrzów,
a ponieważ Stwosz był tym młodszym, za zaczer-
pnięciem pomysłu od Mikołaja Gerhaerta32. Tu
właśnie zarysowuje się ów problem, który sta-
raliśmy się na początku przedstawić, a streszcza-
jący się w pytaniu: recepcja, ale jaka? Wierno-
rzemieślnicza, czy niewierna, bo twórcza. Dla nas
nie ulega wątpliwości, że, tworząc nagrobek kra-
kowski, Wit Stwosz przyjął model płyty Gerha-
erta, zwłaszcza że chodziło o zadokumentowanie
27 H. Schindler, Der Meister HL — Hans
Loy? Werk und Wiederentdeckung, Königsstein in T. 1981,
passim; K. Oettinger, Altdeutsche Bildschnitzer der
Ostmark, Wien 1939, s. 16 i 18, il. 81—104. Bardziej
prowincjonalnie echa tych usiłowań odnajdujemy też w
Karymtiii, mp. w ołtarzu z St. Lambrecht, zob.: K. Ga-
rza roili von Thurnlackh, Mittelalterliche Pla-
stik in Steiermark, Graz 1941, s. 88 n. il. 110.
28 M. Łodyńsk a-K osińska, „Ingenium et la-
bor”. Uwagi o cechach nowatorskich Ołtarza Mariackie-
go Wita Stwosza (Biuletyn HS., XLIII, 1981, nr 2), s.
135—150; Chrzanowski, Ołtarz Mariacki..., s. 30—
33; W. Marcinkowski, „Współodkupienie” i „Za-
ślubiny”. Przedstawienia we wnętrzu szafy krakowskie-
go retabulum Stwosza (Folia Hiistoriae Artium, XIX,
1983), s. 31—‘54.
29 P. Skubiszewski, Rzeźba nagrobna Wita
Stosza, Warszawa 1957, s. 14—56; M. Skubiszewska,
Program ikonograficzny nagrobka król a Kazimierza Ja-
giellończyka w katedrze wawelskiej, Studia do Dziejów
Wawelu, IV, 1978, s. 117—214.
30 Zapożyczone tu określenie z tytułu angielskiej wer-
sji studium: M. Skubiszewska, Death as Birth.
The Symbol on the Tomb of a King of Poland (Journal
of the British Archaeologicał Association, Third Series,
XXXVI, 1973), s. 43—51.
SI Skubiszewski, Styl Wita Stosza..., s. 60.
32 Nie utraciła Więc aktualności analiza, będąca zre-
sztą w tym zakresie rozwinięciem spostrzeżeń Losisnitze-
ra i Dauna: L. Fis c hel, Nicolaus Gerhaert und die
Bildhauer der deutschen Spätgotik, München 1944, s.
124—133; Najnowsze studium R. Recht, Etudes sur
Nicolas de Leyde et la sculpture rhenane (Revue de
l’Airt, IX, 1970), s. 15—26.
160
Kępińskiego)
poprzez Mistrza ołtarza w Mauer, po ołtarz z
Zwettl27.
Drugi podstawowy element stylu Stwosza to
wybitnie intelektualny ładunek zawarty w jego
twórczości. Uczeni, którzy od lat zastanawiali się
nad sztuką tego mistrza, coraz bardziej docho-
dzili do przekonania, że sam artysta reprezen-
tował wysoki stopień wykształcenia i to właśnie
zbliżyło go do krakowskiej elity (Kallimach, Zbi-
gniew Oleśnicki, Piotr z Bnina, czy Heydeke-Mi-
rica). Te przyjaźnie jednak nie mogłyby zadecy-
dować ani o zawartości ideowej Ołtarza Mariac-
kiego, ani o programie nagrobka Kazimierza Ja-
giellończyka. Teolog czy humanista może artyście
podpowiedzieć, czy nawet narzucić koncepcję te-
matyczną, ale aby stała się ona żywą, to jest au-
tentyczną esencją dzieła, musi ją sam artysta ro-
zumieć i poprzez to rozumienie wcielać w ma-
terię. ,,Madonny szafkowe” są przykładem na-
iwnie dosłownego odtworzenia w materii koncep-
cji teologicznej, co w istocie decyduje o ich dzi-
waczności i sztuczności. Ołtarz Mariacki z jed-
nej strony28 29, z drugiej nagrobek monarszy na
Wawelu2!) łączy rzeźbiarska i intelektualna fi-
nezja. W tym sensie poliptyk staje się jednym
z najbardziej strzelistych traktatów o wspólod-
kupieniu Maryi, jakie ..napisano” u schyłku śred-
niowiecza, a nagrobek — rozważaniem o ludzkiej,
choć królewskiej kondycji i o „narodzinach w
śmierci” 30. Natomiast wątpliwości nasze budzi
stwierdzenie Skubiszewskiego, który, zestawiw-
szy wiedeński nagrobek Fryderyka III z nagrob-
kiem Kazimierza Jagiellończyka, napisał: ,,z ana-
logii między dwiema płytami nagrobnymi tylko
z największym zastrzeżeniem można wysunąć
wnioski o możliwościach bliższej współpracy Wi-
ta Stwosza z Mikołajem z Leydy” 31. Otóż bardzo
trafnie przeprowadzona przez Skubiszewskiego
analiza różnic pomiędzy obu nagrobkami, przy
uznaniu ich generalnego podobieństwa, przema-
wia za bezpośrednią znajomością obu mistrzów,
a ponieważ Stwosz był tym młodszym, za zaczer-
pnięciem pomysłu od Mikołaja Gerhaerta32. Tu
właśnie zarysowuje się ów problem, który sta-
raliśmy się na początku przedstawić, a streszcza-
jący się w pytaniu: recepcja, ale jaka? Wierno-
rzemieślnicza, czy niewierna, bo twórcza. Dla nas
nie ulega wątpliwości, że, tworząc nagrobek kra-
kowski, Wit Stwosz przyjął model płyty Gerha-
erta, zwłaszcza że chodziło o zadokumentowanie
27 H. Schindler, Der Meister HL — Hans
Loy? Werk und Wiederentdeckung, Königsstein in T. 1981,
passim; K. Oettinger, Altdeutsche Bildschnitzer der
Ostmark, Wien 1939, s. 16 i 18, il. 81—104. Bardziej
prowincjonalnie echa tych usiłowań odnajdujemy też w
Karymtiii, mp. w ołtarzu z St. Lambrecht, zob.: K. Ga-
rza roili von Thurnlackh, Mittelalterliche Pla-
stik in Steiermark, Graz 1941, s. 88 n. il. 110.
28 M. Łodyńsk a-K osińska, „Ingenium et la-
bor”. Uwagi o cechach nowatorskich Ołtarza Mariackie-
go Wita Stwosza (Biuletyn HS., XLIII, 1981, nr 2), s.
135—150; Chrzanowski, Ołtarz Mariacki..., s. 30—
33; W. Marcinkowski, „Współodkupienie” i „Za-
ślubiny”. Przedstawienia we wnętrzu szafy krakowskie-
go retabulum Stwosza (Folia Hiistoriae Artium, XIX,
1983), s. 31—‘54.
29 P. Skubiszewski, Rzeźba nagrobna Wita
Stosza, Warszawa 1957, s. 14—56; M. Skubiszewska,
Program ikonograficzny nagrobka król a Kazimierza Ja-
giellończyka w katedrze wawelskiej, Studia do Dziejów
Wawelu, IV, 1978, s. 117—214.
30 Zapożyczone tu określenie z tytułu angielskiej wer-
sji studium: M. Skubiszewska, Death as Birth.
The Symbol on the Tomb of a King of Poland (Journal
of the British Archaeologicał Association, Third Series,
XXXVI, 1973), s. 43—51.
SI Skubiszewski, Styl Wita Stosza..., s. 60.
32 Nie utraciła Więc aktualności analiza, będąca zre-
sztą w tym zakresie rozwinięciem spostrzeżeń Losisnitze-
ra i Dauna: L. Fis c hel, Nicolaus Gerhaert und die
Bildhauer der deutschen Spätgotik, München 1944, s.
124—133; Najnowsze studium R. Recht, Etudes sur
Nicolas de Leyde et la sculpture rhenane (Revue de
l’Airt, IX, 1970), s. 15—26.
160