DOI article:
Kornecki, Marian; Chrzanowski, Tadeusz: Sztuka w Krakowie po Stwoszu: Epilog gotyku mieszczańskiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20543#0187
wzorów rozpowszechnionych przez grafikę ulot-
ną i książkową. Bardziej oryginalna okazała się
rzeźba monumentalna, a być może najbardziej
nowatorskie było rzemiosło artystyczne, przede
wszystkim złotnictwo. Niestety większość dzieł
zaginęła124, jednak to, co się zachowało (mon-
strancja wielicka kanonika Borzymowskiego, kur
Bractwa Kurkowego', rozliczne znakomite kieli-
chy i naczynia kościelne) świadczy o bardzo wy -
sokim kunszcie, zaś przekazy archiwalne dowo-
dzą, że forma rzeźbiarska była w tej technice
bardzo rozpowszechniona 125.
Znakomitość takich reliefów, jak te, które
oglądamy na relikwiarzu na głowę św. Stanisła-
wa z 1504 r. czy na ornacie Kmity, zdają się
wskazywać na zjawisko, które charakteryzować
będzie całą sztukę polską epoki nowożytnej: „Sar-
maci” większy nacisk kładli na przedmioty zbyt-
ku, na miniatorskie cacko-, niż na jakość arty-
styczną fundowanych przez siebie dzieł malar-
stwa czy rzeźby. Wspaniały rozkwit miniator-
stwa krakowskiego gotyku płomienistego i wcze-
snego renesansu jest również tego zjawiska po-
twierdzeniem. Otwierają się jedinak tak rozległe
perspektywy, że w obecnym szkicu w pełni przed-
stawić ich nie można.
Powracając do spraw snycersko-rzeźbiarskich
oraz malarstwa, mcżna w środowisku krakow-
skim dostrzec jedynie zapowiedź tych możliwo-
ści recepcyjnych, które zaistniały w kręgu me-
cenasów, ale którym lokalni mistrzowie podołać
nie mogli. Jest to więc pewna analogia do tego,
co zaobserwowaliśmy pisząc o sztuce krakow-
skiej przed Stwc-szem — tak jak w latach sie-
demdziesiątych XV w. zaistniało miejsce na
twórczość wybitnego artysty, jednego z czołowych
przedstawicieli gotyku płomienistego, tak w la-
tach dwudziestych XVI w. otwarło się pole d_a
rozwoju rzeźby italianizującej. Snycerstwo o tra-
dycjach gotyckich, nawet wówczas gdy starało
się przejąć impulsy renesansowe, pozostało czymś
w rodzaju „ścieżki obok drogi”.
O wiele żywszy rozwój wykazało malarstwo,
rozwijając twórczo, na co zwróciliśmy uwagę
tylko bardzo skrótowo, pewne stare tematy, jak
i wprowadzając nowe. Utrzymana została tak dla
Małopolski charakterystyczna w minionej epoce
124 M. Kornecki, Goldschmiedekunst in Polen
zur Jagiellonen-Zeit [w:] Polen im Zeitalter der Jagiel-
l°nen 1386—1572, Wien 1986, s. 307 nn. (tamże obszerna
bibliografia przedmiotu).
125 J. Pagaczewski, Posąg srebrny św. Stani-
sława w kościele OO. Paulinów na Skałce w Krakowie,
Kraków 1927 (izob. też recenzja L. Lepszego i odpo-
27. Kazanie św. Jana Chrzciciela, kwatera tryptyku,
1518, Kraków, kościół Sw. Floriana (fot. I. Krieger)
przewaga malarstwa nad rzeźbą, co wyraźnie od-
różnia ten obszar od sąsiednich, gdzie — jak np.
na Śląsku — zachowana była równowaga pomię-
dzy obu gałęziami twórczości.
Osobnego i bardziej pogłębionego zarysu, niż
ten, który możemy tu przedstawić, wymagałyby
przeobrażenia ikonograficzne. Można w tej dzie-
dzinie zaobserwować szereg znamiennych cech.
Na pierwsze miejsce wysunęlibyśmy akcentowa-
nie narastania świadomości narodowej 126, co wy-
raża się rozbudowaniem ikonografii patrona pol-
skiego, a w szczególności małopolskiego — św.
wiedź autora w Boczniku Krakowskim, XXII, 1929 i
ibid., XXIII, 1932); A. Bochnak, J. Pagaczewski,
Polskie rzemiosło artystyczne wieków średnich, Kraków
1959, s. 136 nn.
126 S. K o t, Świadomość narodowa w Polsce w
XV—XVII w. (Kwartalnik Historyczny LII, 1938 i nadb.),
passim.
183
ną i książkową. Bardziej oryginalna okazała się
rzeźba monumentalna, a być może najbardziej
nowatorskie było rzemiosło artystyczne, przede
wszystkim złotnictwo. Niestety większość dzieł
zaginęła124, jednak to, co się zachowało (mon-
strancja wielicka kanonika Borzymowskiego, kur
Bractwa Kurkowego', rozliczne znakomite kieli-
chy i naczynia kościelne) świadczy o bardzo wy -
sokim kunszcie, zaś przekazy archiwalne dowo-
dzą, że forma rzeźbiarska była w tej technice
bardzo rozpowszechniona 125.
Znakomitość takich reliefów, jak te, które
oglądamy na relikwiarzu na głowę św. Stanisła-
wa z 1504 r. czy na ornacie Kmity, zdają się
wskazywać na zjawisko, które charakteryzować
będzie całą sztukę polską epoki nowożytnej: „Sar-
maci” większy nacisk kładli na przedmioty zbyt-
ku, na miniatorskie cacko-, niż na jakość arty-
styczną fundowanych przez siebie dzieł malar-
stwa czy rzeźby. Wspaniały rozkwit miniator-
stwa krakowskiego gotyku płomienistego i wcze-
snego renesansu jest również tego zjawiska po-
twierdzeniem. Otwierają się jedinak tak rozległe
perspektywy, że w obecnym szkicu w pełni przed-
stawić ich nie można.
Powracając do spraw snycersko-rzeźbiarskich
oraz malarstwa, mcżna w środowisku krakow-
skim dostrzec jedynie zapowiedź tych możliwo-
ści recepcyjnych, które zaistniały w kręgu me-
cenasów, ale którym lokalni mistrzowie podołać
nie mogli. Jest to więc pewna analogia do tego,
co zaobserwowaliśmy pisząc o sztuce krakow-
skiej przed Stwc-szem — tak jak w latach sie-
demdziesiątych XV w. zaistniało miejsce na
twórczość wybitnego artysty, jednego z czołowych
przedstawicieli gotyku płomienistego, tak w la-
tach dwudziestych XVI w. otwarło się pole d_a
rozwoju rzeźby italianizującej. Snycerstwo o tra-
dycjach gotyckich, nawet wówczas gdy starało
się przejąć impulsy renesansowe, pozostało czymś
w rodzaju „ścieżki obok drogi”.
O wiele żywszy rozwój wykazało malarstwo,
rozwijając twórczo, na co zwróciliśmy uwagę
tylko bardzo skrótowo, pewne stare tematy, jak
i wprowadzając nowe. Utrzymana została tak dla
Małopolski charakterystyczna w minionej epoce
124 M. Kornecki, Goldschmiedekunst in Polen
zur Jagiellonen-Zeit [w:] Polen im Zeitalter der Jagiel-
l°nen 1386—1572, Wien 1986, s. 307 nn. (tamże obszerna
bibliografia przedmiotu).
125 J. Pagaczewski, Posąg srebrny św. Stani-
sława w kościele OO. Paulinów na Skałce w Krakowie,
Kraków 1927 (izob. też recenzja L. Lepszego i odpo-
27. Kazanie św. Jana Chrzciciela, kwatera tryptyku,
1518, Kraków, kościół Sw. Floriana (fot. I. Krieger)
przewaga malarstwa nad rzeźbą, co wyraźnie od-
różnia ten obszar od sąsiednich, gdzie — jak np.
na Śląsku — zachowana była równowaga pomię-
dzy obu gałęziami twórczości.
Osobnego i bardziej pogłębionego zarysu, niż
ten, który możemy tu przedstawić, wymagałyby
przeobrażenia ikonograficzne. Można w tej dzie-
dzinie zaobserwować szereg znamiennych cech.
Na pierwsze miejsce wysunęlibyśmy akcentowa-
nie narastania świadomości narodowej 126, co wy-
raża się rozbudowaniem ikonografii patrona pol-
skiego, a w szczególności małopolskiego — św.
wiedź autora w Boczniku Krakowskim, XXII, 1929 i
ibid., XXIII, 1932); A. Bochnak, J. Pagaczewski,
Polskie rzemiosło artystyczne wieków średnich, Kraków
1959, s. 136 nn.
126 S. K o t, Świadomość narodowa w Polsce w
XV—XVII w. (Kwartalnik Historyczny LII, 1938 i nadb.),
passim.
183