DOI Artikel:
Małkiewiczówna, Helena: O późnośredniowiecznej ikonografii i kulcie św. Zofii z trzema córkami w Małopolsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20611#0050
20. Sw. Zofia z trzema córkami, rzeźba spiska z końca
w. XV, Słowacka Galeria Narodowa w Bratysławie
. . (wg Yaciulika; rapr. A. Rzepecki)
fialnych (w Biskupicach, Czudeu, Dylągowaj, Ho-
czwi, Limanowej, Makowie oraz w Ostrzycy na
terenie Diecezji Chełmskiej), filialnych (Grybów,
Krosno) czy szpitalnych (Brzozów, Nowe Brzesko,
Tarnów), kilku kaplic przykościelnych (Kraków:
katedra na Wawelu, kościół p.w. Św. Krzyża, Mo-
giła) i wielu altarii. Jej przedstawienia mieszczą
się lub mieściły na nastawach ołtarzowych po-
chodzących niejednokrotnie z kościołów dedyko-
wanych Wszystkim Świętym (Łososina ■— ryc.
19; Szerzyny —• ryc. 12; Wola Rafałowislka; nie
zachowane w Ptaszkowej czy Waksmundzie). Cha-
66 Provineia_ strigoniensis obejmowała w późnym śre-
dniowieczu diecezje - Eger (Agria), Gyor (Janurinum),
Pecs (Quinqueecclesiae), Vae, (Vacią),. Veszprem (Ve;pri-
mium), Nitra (Nitria), por. P. Rado, Libri liturgici ma-
nuscripti bibliothecarum Hungariae et limitropharum
regionum, Budapest 1973, s. 15. Zob. też J-. Kłoczow-
s k i, Europa słowiańska w XIV—XV wiekuj Warszawa
1984, s. 132 i mapa: Prowincje kościelne i biskupstwa w
XIV—XV wieku.
67 Wszystkie te przykłady wymienia G1 a t z, o.e.,
rakterystyczne jest nadto wznoszenie ku jej czci
wielu kaplic wolno stojących (Kraków: Skałka,
Bobowa, Czarnków, Lubcza, Lutcza, Nowy Kor-
czyn, Siewierz, Sułkowice, Szkła nów), zwykle
drewnianych, kilku cmentarnych lub stojących
na uboczu. Na przełomie w. XVI/XVII w więk-
szości były (lub uchodziły za) niekonsekrowane,
opuszczone, pozbawione uposażenia — co dowo-
dzić .może, że czas ich budowy był już wtedy od-
legły, a powód wyboru tego właśnie patrcei-
nium — zapomniany.
Na terenie Królestwa Węgier znane mi prze-
jawy kultu św. Zofii z trzema córkami skupiły
się głównie na Górnych Węgrzech, a w ramach
podziałów kościelno-administracyjnych — na ob-
szarze Metropolii Ostrzyho-mskiej66. Na Spiszu
istniała w średniowieczu wieś zwana od patroei-
nium miejscowego kościoła wsią św. Zofii; przy
kościołach w Ruskiinovcach (należały do Króle-
stwa Polski od r. 1412) oraz w Spiskim PIruśo<vie
kaplice pod tym wezwaniem; w kościołach w
Iirabusicach i Wielkiej koło Popradu (należała do
Królestwa Polski od r. 1412) notowano w r. 1700
jej ołtarze67. Z części środkowej nastawy ołta-
rzowej jednego z kościołów spiskich pochodzi
wspomniana wyżej rzeźba (ryc. 20). Przedstawie-
nie św. Zofii widnieje na „predelli” ołtarza św.
Katarzyny w kościele p.w. Sw. Jakuba w Lewo-
czy oraz kwaterze retabulum, jednego z kościo-
łów w Spiskiej Kapitule (ryc. 9). W kcściele p.w.
Św. Idziego w Bardiowie wizerunek świętej wy-
stępuje na jednej z kwater awersu prawego skrzy-
dła tryptyku św. Anny (Apolonii) z około lat
1500—1510 oraz na awersie prawego, zewnętrz-
nego skrzydła silnie przemalowanego retabulum
Piety6S. Z kościoła w Bizinovie lub Radaćovie
(obydwie miejscowości w pobliżu Preszowa) po-
chodzi wymieniony wyżej tryptyk69. W Koszy-
cach w obecnej katedrze p.w. Sw. Elżbiety przed-
stawienie św. Zofii występuje na tryptyku Zaśnię-
cia NPMarii, nadto w tamtejszym muzeum na
skrzydle ołtarzowym z około lat 1520—1530 70.
Na terenie Liptowa, w miejscowości Rużorn-
berok już w r. 1397 i 1399 wzmiankowano zamek
św. Zofii („castellum S. Sophiae”), wzniesiony
s. 116. Według Supis pamiatok na Slorensku, t. 3, Bra-
tislava 1969, s. 178 — kaplica w Spiskim Hrusovie da-
towana na w. XVIII.
08 Radocsay, A kózepkori [...] tablakepei, s. 272,
275; Supis..., t. 1, Brat.islava 1967, s. 98.
69 Według 800 Jahre Franz von Assisi..., l.c., oraz
The Hungarian National Gallery..., l.c. — z Bzinova;
według Glatz. c.c., s. 116, oraz Supis..., t. 2, Bratislava
1969, s. 6 — z Radaćova.
10 Radocsay, A kózepkori [...] tablakepei, s. 336.
46
w. XV, Słowacka Galeria Narodowa w Bratysławie
. . (wg Yaciulika; rapr. A. Rzepecki)
fialnych (w Biskupicach, Czudeu, Dylągowaj, Ho-
czwi, Limanowej, Makowie oraz w Ostrzycy na
terenie Diecezji Chełmskiej), filialnych (Grybów,
Krosno) czy szpitalnych (Brzozów, Nowe Brzesko,
Tarnów), kilku kaplic przykościelnych (Kraków:
katedra na Wawelu, kościół p.w. Św. Krzyża, Mo-
giła) i wielu altarii. Jej przedstawienia mieszczą
się lub mieściły na nastawach ołtarzowych po-
chodzących niejednokrotnie z kościołów dedyko-
wanych Wszystkim Świętym (Łososina ■— ryc.
19; Szerzyny —• ryc. 12; Wola Rafałowislka; nie
zachowane w Ptaszkowej czy Waksmundzie). Cha-
66 Provineia_ strigoniensis obejmowała w późnym śre-
dniowieczu diecezje - Eger (Agria), Gyor (Janurinum),
Pecs (Quinqueecclesiae), Vae, (Vacią),. Veszprem (Ve;pri-
mium), Nitra (Nitria), por. P. Rado, Libri liturgici ma-
nuscripti bibliothecarum Hungariae et limitropharum
regionum, Budapest 1973, s. 15. Zob. też J-. Kłoczow-
s k i, Europa słowiańska w XIV—XV wiekuj Warszawa
1984, s. 132 i mapa: Prowincje kościelne i biskupstwa w
XIV—XV wieku.
67 Wszystkie te przykłady wymienia G1 a t z, o.e.,
rakterystyczne jest nadto wznoszenie ku jej czci
wielu kaplic wolno stojących (Kraków: Skałka,
Bobowa, Czarnków, Lubcza, Lutcza, Nowy Kor-
czyn, Siewierz, Sułkowice, Szkła nów), zwykle
drewnianych, kilku cmentarnych lub stojących
na uboczu. Na przełomie w. XVI/XVII w więk-
szości były (lub uchodziły za) niekonsekrowane,
opuszczone, pozbawione uposażenia — co dowo-
dzić .może, że czas ich budowy był już wtedy od-
legły, a powód wyboru tego właśnie patrcei-
nium — zapomniany.
Na terenie Królestwa Węgier znane mi prze-
jawy kultu św. Zofii z trzema córkami skupiły
się głównie na Górnych Węgrzech, a w ramach
podziałów kościelno-administracyjnych — na ob-
szarze Metropolii Ostrzyho-mskiej66. Na Spiszu
istniała w średniowieczu wieś zwana od patroei-
nium miejscowego kościoła wsią św. Zofii; przy
kościołach w Ruskiinovcach (należały do Króle-
stwa Polski od r. 1412) oraz w Spiskim PIruśo<vie
kaplice pod tym wezwaniem; w kościołach w
Iirabusicach i Wielkiej koło Popradu (należała do
Królestwa Polski od r. 1412) notowano w r. 1700
jej ołtarze67. Z części środkowej nastawy ołta-
rzowej jednego z kościołów spiskich pochodzi
wspomniana wyżej rzeźba (ryc. 20). Przedstawie-
nie św. Zofii widnieje na „predelli” ołtarza św.
Katarzyny w kościele p.w. Sw. Jakuba w Lewo-
czy oraz kwaterze retabulum, jednego z kościo-
łów w Spiskiej Kapitule (ryc. 9). W kcściele p.w.
Św. Idziego w Bardiowie wizerunek świętej wy-
stępuje na jednej z kwater awersu prawego skrzy-
dła tryptyku św. Anny (Apolonii) z około lat
1500—1510 oraz na awersie prawego, zewnętrz-
nego skrzydła silnie przemalowanego retabulum
Piety6S. Z kościoła w Bizinovie lub Radaćovie
(obydwie miejscowości w pobliżu Preszowa) po-
chodzi wymieniony wyżej tryptyk69. W Koszy-
cach w obecnej katedrze p.w. Sw. Elżbiety przed-
stawienie św. Zofii występuje na tryptyku Zaśnię-
cia NPMarii, nadto w tamtejszym muzeum na
skrzydle ołtarzowym z około lat 1520—1530 70.
Na terenie Liptowa, w miejscowości Rużorn-
berok już w r. 1397 i 1399 wzmiankowano zamek
św. Zofii („castellum S. Sophiae”), wzniesiony
s. 116. Według Supis pamiatok na Slorensku, t. 3, Bra-
tislava 1969, s. 178 — kaplica w Spiskim Hrusovie da-
towana na w. XVIII.
08 Radocsay, A kózepkori [...] tablakepei, s. 272,
275; Supis..., t. 1, Brat.islava 1967, s. 98.
69 Według 800 Jahre Franz von Assisi..., l.c., oraz
The Hungarian National Gallery..., l.c. — z Bzinova;
według Glatz. c.c., s. 116, oraz Supis..., t. 2, Bratislava
1969, s. 6 — z Radaćova.
10 Radocsay, A kózepkori [...] tablakepei, s. 336.
46