DOI Artikel:
Małkiewiczówna, Helena: O późnośredniowiecznej ikonografii i kulcie św. Zofii z trzema córkami w Małopolsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20611#0054
£ię wdowę, bądź pannę i męczennicę, a od po-
czątku w. XIII — w związku z falą bizantyni-
zacji związanej ze zdobyciem Konstantynopola w
r. 1204 w czasie IV krucjaty — Mądrość Bożą.
Bardziej na południe, na wybrzeżu marchijskim
w Fermo istniał (potwierdzony w czasach nowo-
żytnych) kult dziewicy i męczennicy (30 IV), na
Sycylii — dziewicy i męczennicy, patronki Sorti-
no (23 IX).
Do przeniesienia kultu św. Zofii na północ od
Alp doszło już w VIII wieku. Prawdopodobnie re-
likwie Zofii virgo et martyr otrzymał w darze
od papieża Hadriana I biskup strasburski Remi-
giusz (zm. 778) i przewiózł uroczyście do zało-
żonego przez siebie na wyspie Eschau w Alza-
cji kościoła klasztornego p.w. Św. Trofima 90. Już
w XI w. Eschau było miejscem pielgrzymkowym
i ośrodkiem promieniowania kultu, z tym, że już
w tym czasie Zofia virgo przekształciła się w Zo-
fię wdowę, do której relikwii dołączono szczątki
jej córek. W połowie w. XIV pochowano je w
kamiennym sarkofagu ustawionym na kolumnach
za głównym ołtarzem, a wyrazem podmiotu kul-
tu stała się zachowana późnogotycka rzeźba (rye.
28)91. W Eschau, podobnie jak w całej diecezji
strasburskiej, wspomnienie św. Zofii i jej córek
obchodzono w dniu translacji relikwii, czyli 10
maja: „Bodem etiam die S. Sophiae et filiarum
ejus Fidei, Spei et Caritatis celebratur translatio,
quae a venerabili Remigio Remensi episcopo tem-
poribus Caroli magni in Alsatiam translatae sunt,
ubi ejus orationes florebunt usque in hodiemum
diem” — zanotowano w brewiarzu strasburskim
w r. 1478 92.
W jednych diecezjach pod datą dzienną 15
maja wspominano Zofię pannę i męczennicę —
np. w arcybiskupstwach Kolonii i Moguncji oraz
diecezji Konstancja (sufragania Moguncji), w die-
cezji Freising należącej do metropolii salzburskiej,
w arcybiskupstwie Bremy i jego sufraganiach:
Hamburgu i Ratzeburgu; w innych zaś — np. w
90 F r u t a z, o.c., szp. 886; Das romanische Elsass,
Einf iihrung H. H a u g, Texte, Karten u. Grundrisse
R. W i 11, Verlag Zodiaąue 1966, s. 65. Na temat kultu
św. Zofii w Alzacji L. P f 1 e g e r, Die Kult der hl. So-
phia in Elsass (Archiv fiir elsassische Kirchengeschichte,
t. 13, 1938), s. 53—58. S. Beissel, Die Verehrung der
Heiligen und ihren Reliąuien in Deutschland his zura
Beginne des 13. Jahrhunderts (Stimmen aus Maria-Laach,
Katholisehe Blatter, XII Erganzungs.band, 47 Erganzungs-
heft, 1890), s. 283—430, oraz Tenże, Die Verehrung
der Heiligen und ihrer Reliąuien in Deutschland wa-
hrend der zweiten Halfte des Mittelalters (jw., XIV Er-
ganzungsband, 54 Erganzungsheft, 1892), s. 183—325 —■
nie wspomina o kulcie św. Zofii na terenie Niemiec.
91 P f 1 e g e r, o.c., s. 58; Das romanische Elsass...,
s. 65—66. — O rzeźbie O. S c h m i 11, Oberrheinische
23. Sw. Zofia z trzema córkami, kwatera tryptyku z
około r. 1505 z kościoła w Gosprzydowej, Muzeum Die-
cezjalne w Tarnowie (fot. J. Langda)
diecezjach Brandenburg oraz Halle, wchodzących
w obręb metropolii magdeburskiej — Zofię wdo-
wę i jej trzy córki93. Kult ich istniał także i w
Wiedniu, czego wyrazem stało się umieszczenie
przedstawiającej je rzeźby przy jednym z fila-
rów korpusu katedry p.w. Św. Szczepana (rye.
27) 94.
W Metropolii Ostrzyhomskiej, poczynając od 2.
połowy w. XIV i przez cały w. XV, czczono pod
Plastik im ausgehenden Mittelalter, Freiburg i. Br. 1924,
s. 8, Taf. 65; J. Braun, Tracht und Attribute der Hei-
ligen in der deutschen Kunst, Stuttgart 1943, szp. 673,
Abb. 368.
92 Cf AA SS Aug., I, s. 17; Grotefend, o.c., Bd.
II/il, s. 177; Pfleger, o.c., s. 56.
93 Grotefend, o.c., Bd. 1111, s. 15, 20, 46, 65, 69,
83, 115, 155; zob. też zestawienie tamże, Zweiten Ban-
des zweite Abtheilung: Ordenskalendar, Heiligenuerzeich-
nis, Nachtrage zum Glossar, Hatmover u. Leipzig 1898,
s. 171.
94 Osterreichische Kunsttopographie, Bd. XXIII: Ge-
schichte und Beschreibung des St. Stephansdomes in
Wien, Bearb. v. H. Ti et ze, Wien 1931, s. 405, 519,
Abb. 485; Braun, o.c., szp. 672.
50
czątku w. XIII — w związku z falą bizantyni-
zacji związanej ze zdobyciem Konstantynopola w
r. 1204 w czasie IV krucjaty — Mądrość Bożą.
Bardziej na południe, na wybrzeżu marchijskim
w Fermo istniał (potwierdzony w czasach nowo-
żytnych) kult dziewicy i męczennicy (30 IV), na
Sycylii — dziewicy i męczennicy, patronki Sorti-
no (23 IX).
Do przeniesienia kultu św. Zofii na północ od
Alp doszło już w VIII wieku. Prawdopodobnie re-
likwie Zofii virgo et martyr otrzymał w darze
od papieża Hadriana I biskup strasburski Remi-
giusz (zm. 778) i przewiózł uroczyście do zało-
żonego przez siebie na wyspie Eschau w Alza-
cji kościoła klasztornego p.w. Św. Trofima 90. Już
w XI w. Eschau było miejscem pielgrzymkowym
i ośrodkiem promieniowania kultu, z tym, że już
w tym czasie Zofia virgo przekształciła się w Zo-
fię wdowę, do której relikwii dołączono szczątki
jej córek. W połowie w. XIV pochowano je w
kamiennym sarkofagu ustawionym na kolumnach
za głównym ołtarzem, a wyrazem podmiotu kul-
tu stała się zachowana późnogotycka rzeźba (rye.
28)91. W Eschau, podobnie jak w całej diecezji
strasburskiej, wspomnienie św. Zofii i jej córek
obchodzono w dniu translacji relikwii, czyli 10
maja: „Bodem etiam die S. Sophiae et filiarum
ejus Fidei, Spei et Caritatis celebratur translatio,
quae a venerabili Remigio Remensi episcopo tem-
poribus Caroli magni in Alsatiam translatae sunt,
ubi ejus orationes florebunt usque in hodiemum
diem” — zanotowano w brewiarzu strasburskim
w r. 1478 92.
W jednych diecezjach pod datą dzienną 15
maja wspominano Zofię pannę i męczennicę —
np. w arcybiskupstwach Kolonii i Moguncji oraz
diecezji Konstancja (sufragania Moguncji), w die-
cezji Freising należącej do metropolii salzburskiej,
w arcybiskupstwie Bremy i jego sufraganiach:
Hamburgu i Ratzeburgu; w innych zaś — np. w
90 F r u t a z, o.c., szp. 886; Das romanische Elsass,
Einf iihrung H. H a u g, Texte, Karten u. Grundrisse
R. W i 11, Verlag Zodiaąue 1966, s. 65. Na temat kultu
św. Zofii w Alzacji L. P f 1 e g e r, Die Kult der hl. So-
phia in Elsass (Archiv fiir elsassische Kirchengeschichte,
t. 13, 1938), s. 53—58. S. Beissel, Die Verehrung der
Heiligen und ihren Reliąuien in Deutschland his zura
Beginne des 13. Jahrhunderts (Stimmen aus Maria-Laach,
Katholisehe Blatter, XII Erganzungs.band, 47 Erganzungs-
heft, 1890), s. 283—430, oraz Tenże, Die Verehrung
der Heiligen und ihrer Reliąuien in Deutschland wa-
hrend der zweiten Halfte des Mittelalters (jw., XIV Er-
ganzungsband, 54 Erganzungsheft, 1892), s. 183—325 —■
nie wspomina o kulcie św. Zofii na terenie Niemiec.
91 P f 1 e g e r, o.c., s. 58; Das romanische Elsass...,
s. 65—66. — O rzeźbie O. S c h m i 11, Oberrheinische
23. Sw. Zofia z trzema córkami, kwatera tryptyku z
około r. 1505 z kościoła w Gosprzydowej, Muzeum Die-
cezjalne w Tarnowie (fot. J. Langda)
diecezjach Brandenburg oraz Halle, wchodzących
w obręb metropolii magdeburskiej — Zofię wdo-
wę i jej trzy córki93. Kult ich istniał także i w
Wiedniu, czego wyrazem stało się umieszczenie
przedstawiającej je rzeźby przy jednym z fila-
rów korpusu katedry p.w. Św. Szczepana (rye.
27) 94.
W Metropolii Ostrzyhomskiej, poczynając od 2.
połowy w. XIV i przez cały w. XV, czczono pod
Plastik im ausgehenden Mittelalter, Freiburg i. Br. 1924,
s. 8, Taf. 65; J. Braun, Tracht und Attribute der Hei-
ligen in der deutschen Kunst, Stuttgart 1943, szp. 673,
Abb. 368.
92 Cf AA SS Aug., I, s. 17; Grotefend, o.c., Bd.
II/il, s. 177; Pfleger, o.c., s. 56.
93 Grotefend, o.c., Bd. 1111, s. 15, 20, 46, 65, 69,
83, 115, 155; zob. też zestawienie tamże, Zweiten Ban-
des zweite Abtheilung: Ordenskalendar, Heiligenuerzeich-
nis, Nachtrage zum Glossar, Hatmover u. Leipzig 1898,
s. 171.
94 Osterreichische Kunsttopographie, Bd. XXIII: Ge-
schichte und Beschreibung des St. Stephansdomes in
Wien, Bearb. v. H. Ti et ze, Wien 1931, s. 405, 519,
Abb. 485; Braun, o.c., szp. 672.
50