DOI Artikel:
Kałamajska-Saeed, Maria: Geneza artystyczna obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20611#0081
Rf sPKxtr m-MfUTAT£M anciu.* srwt. kx hoc iutam mp.
OirtNI OMNI! SENŁHA7 lo£s Lvr
10. Madonna, ryt. Hieronim Wierix wg Martina de Vos
(repr. G. Kumorowicz)
rytarzu XX Karmelitów Bosych przy Bibliote-
ce. Drugi N. Maryi P. w kaplicy Ostro-Bram-
skiej” 1G. Własnej inwencji autora przypisać należy
sugestię o pochodzeniu malarza z Kijowa, która
była najwyraźniej kioiniselkwencją przekonania o
greckowscbodinim charakterze obrazu Salwatora.
Kolejnym autorem, który podjął kwestię łą-
cznego traktowania obu obrazów, był o. Edward
Nowakowski ((.ksiądz Wacław z Sulgostowa). Pomi-
jając sugestię o ruskim pochodzeniu malarza,
zwrócił natomiast uwagę na podobieństwo pary ob-
16 Cytowany przekaz źródłowy odnalazł i opubliko-
wał ks. T. Sieczka, Kult obrazu N. Maryi Panny
Ostrobramskiej w dziejowym rozwoju, Wilno 1934, s. 93,
przyp. l.
17 Nowakowski, o.c., s. 17.
18 M. S kr ud lik, W sprawie twórcy obrazu N. Ma-
rVi P. Ostrobramskiej, Wilno 1924; tenże, Historia
obrazu i kultu Najśw. Maryi P. Ostrobramskiej, Wilno
1927; tenże, Najśw. Maria Panna Ostrobramska [w:]
Królowa Korony Polskiej, Lwów 1930, s. 227—241; ten-
że, Madonna Pośredniczka z kościoła Bożego Ciała w
Krakowie (Kurier Literacko-Naukowy, 1930, nr 42); ten-
razów ostrobramskich (ryc. 2, 3) z analogicznymi
przedstawieniami Chrystusa i Marli w krakow-
skim 'kościele Bożego Ciała 16 17 18 (ryc. 4, 5). Wypro-
wadził Stąd wniosek, iż ich odpowiedniki wileń-
skie wykonał malarz sprowadzony z Krakowa.
Szerzej rozwinął tein wątek Mieczysław Skrudlik,
który, przeprowadzając analizę porównawczą i
ikonograficzną, rozważał też kwestię autorstwa 78.
W tej ostatniej' sprawie był początkowo zdania,
że obraz Matki Bodkdej Ostrobramskiej jest dzie-
łem krakowskiego malarza Łukasza, (który w 1624
r. namalował 'obrazy Marii! i Salwatora dla koś-
cioła Bożego Ciała 19. Powracając później do tego
saimego tematu, formułował swą opinię ostrożniej,
określając wileńską Madonnę jako obraz z pier-
wszych dziesiątków lat XVII w., dzieło polskiego
malarza cechowego, którym mógł — lecz nie mu-
siał być —- krakowianin Łukasz. Obraz, wileńskie-
go' Salwatora uznał ostatecznie za wiemy odpo-
wiednik krakowskiego20, pochodzący jednak z
pierwszej połowy XIX w. Omawiając typ ikono-
graficzny pary Salwator — Maria, doszedł osta-
tecznie do wniosku, że jest to zredukowana wer-
sja tematu Deesis, zatem Maria przedstawiona tu
została jako Pośredniczka. W konkluzji rozważań
nad genezą 'artystyczną obrazu — po początko-
wym wywodzeniu go z malarstwa włoskiego, ści-
ślej z twórczości G. B. Salviego zw. Sassoferra-
to — zwrócił uwagę na wyraźną obecność pier-
wiastka niderlandzkiego 21.
W czterdzieści łat później do sprawy autorstwa
obrazu powrócił Władysław Tomkiewicz, który
przyjmując ustalenia M. Skrudlika poszedł jed-
nak dalej. Wileńskie obrazy Salwatora i Marii
przypisał krakowskiemu malarzowi Łukaszowi Po-
rębskiemu, określając czas powstania na rok 1619,
moment :zaś sprowadzenia ich -do Wilna na r. 1625,
kiedy krakowscy kanonicy laterańscy objęli ko-
ściół ŚS. Piotra i Pawła na Antokolu 22.
Z tezami tymi trudno się zgodzić, ponieważ
zarówno' w warstwie faktograficznej, jak i w wy-
wodzie genezy artystycznej wyprowadzone zo-
stały, jak sądzę, z fałszywych założeń 23. Za nie-
ż e, Mistrz Łukasz z Krakowa (Dawna Sztuka, t. II, 1939);
tenże, Cudowny obraz Najśw. Maryi Panny Ostro-
bramskiej. Historia, ikonografia, cześć, bezdroża kultu
i fałszywe nabożeństwa, Wilno 1938.
19 Skrudlik, 1924, s. 19.
20 Skrudlik, 1938, s. 51.
21 Ibidem.
22 W. Tomkiewicz, Gdzie i kiedy powstał obraz
Madonny Ostrobramskiej (Wiadomości Kościelne Archi-
diecezji w Białymstoku, t. III, 1977, nr 4), s. 39—57.
28 W. Tomkiewicz przyjął atrybucję F. Stolota, który
krakowskie obrazy Salwatora i Marii uznał za dzieło
77
OirtNI OMNI! SENŁHA7 lo£s Lvr
10. Madonna, ryt. Hieronim Wierix wg Martina de Vos
(repr. G. Kumorowicz)
rytarzu XX Karmelitów Bosych przy Bibliote-
ce. Drugi N. Maryi P. w kaplicy Ostro-Bram-
skiej” 1G. Własnej inwencji autora przypisać należy
sugestię o pochodzeniu malarza z Kijowa, która
była najwyraźniej kioiniselkwencją przekonania o
greckowscbodinim charakterze obrazu Salwatora.
Kolejnym autorem, który podjął kwestię łą-
cznego traktowania obu obrazów, był o. Edward
Nowakowski ((.ksiądz Wacław z Sulgostowa). Pomi-
jając sugestię o ruskim pochodzeniu malarza,
zwrócił natomiast uwagę na podobieństwo pary ob-
16 Cytowany przekaz źródłowy odnalazł i opubliko-
wał ks. T. Sieczka, Kult obrazu N. Maryi Panny
Ostrobramskiej w dziejowym rozwoju, Wilno 1934, s. 93,
przyp. l.
17 Nowakowski, o.c., s. 17.
18 M. S kr ud lik, W sprawie twórcy obrazu N. Ma-
rVi P. Ostrobramskiej, Wilno 1924; tenże, Historia
obrazu i kultu Najśw. Maryi P. Ostrobramskiej, Wilno
1927; tenże, Najśw. Maria Panna Ostrobramska [w:]
Królowa Korony Polskiej, Lwów 1930, s. 227—241; ten-
że, Madonna Pośredniczka z kościoła Bożego Ciała w
Krakowie (Kurier Literacko-Naukowy, 1930, nr 42); ten-
razów ostrobramskich (ryc. 2, 3) z analogicznymi
przedstawieniami Chrystusa i Marli w krakow-
skim 'kościele Bożego Ciała 16 17 18 (ryc. 4, 5). Wypro-
wadził Stąd wniosek, iż ich odpowiedniki wileń-
skie wykonał malarz sprowadzony z Krakowa.
Szerzej rozwinął tein wątek Mieczysław Skrudlik,
który, przeprowadzając analizę porównawczą i
ikonograficzną, rozważał też kwestię autorstwa 78.
W tej ostatniej' sprawie był początkowo zdania,
że obraz Matki Bodkdej Ostrobramskiej jest dzie-
łem krakowskiego malarza Łukasza, (który w 1624
r. namalował 'obrazy Marii! i Salwatora dla koś-
cioła Bożego Ciała 19. Powracając później do tego
saimego tematu, formułował swą opinię ostrożniej,
określając wileńską Madonnę jako obraz z pier-
wszych dziesiątków lat XVII w., dzieło polskiego
malarza cechowego, którym mógł — lecz nie mu-
siał być —- krakowianin Łukasz. Obraz, wileńskie-
go' Salwatora uznał ostatecznie za wiemy odpo-
wiednik krakowskiego20, pochodzący jednak z
pierwszej połowy XIX w. Omawiając typ ikono-
graficzny pary Salwator — Maria, doszedł osta-
tecznie do wniosku, że jest to zredukowana wer-
sja tematu Deesis, zatem Maria przedstawiona tu
została jako Pośredniczka. W konkluzji rozważań
nad genezą 'artystyczną obrazu — po początko-
wym wywodzeniu go z malarstwa włoskiego, ści-
ślej z twórczości G. B. Salviego zw. Sassoferra-
to — zwrócił uwagę na wyraźną obecność pier-
wiastka niderlandzkiego 21.
W czterdzieści łat później do sprawy autorstwa
obrazu powrócił Władysław Tomkiewicz, który
przyjmując ustalenia M. Skrudlika poszedł jed-
nak dalej. Wileńskie obrazy Salwatora i Marii
przypisał krakowskiemu malarzowi Łukaszowi Po-
rębskiemu, określając czas powstania na rok 1619,
moment :zaś sprowadzenia ich -do Wilna na r. 1625,
kiedy krakowscy kanonicy laterańscy objęli ko-
ściół ŚS. Piotra i Pawła na Antokolu 22.
Z tezami tymi trudno się zgodzić, ponieważ
zarówno' w warstwie faktograficznej, jak i w wy-
wodzie genezy artystycznej wyprowadzone zo-
stały, jak sądzę, z fałszywych założeń 23. Za nie-
ż e, Mistrz Łukasz z Krakowa (Dawna Sztuka, t. II, 1939);
tenże, Cudowny obraz Najśw. Maryi Panny Ostro-
bramskiej. Historia, ikonografia, cześć, bezdroża kultu
i fałszywe nabożeństwa, Wilno 1938.
19 Skrudlik, 1924, s. 19.
20 Skrudlik, 1938, s. 51.
21 Ibidem.
22 W. Tomkiewicz, Gdzie i kiedy powstał obraz
Madonny Ostrobramskiej (Wiadomości Kościelne Archi-
diecezji w Białymstoku, t. III, 1977, nr 4), s. 39—57.
28 W. Tomkiewicz przyjął atrybucję F. Stolota, który
krakowskie obrazy Salwatora i Marii uznał za dzieło
77