DOI article:
Smorąg Różycka, Małgorzata: Miniatury "Ewangeliarza Ławryszewskiego": Zagadnienie stylu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0034
wiele analogii w przytoczonych mozaikach. Dodaj-
my, że zygzakowaty brzeg szaty, opadający wzdłuż
ciała lub układający się wokół głowy, jest szczególnie
charakterystycznym rysem stylu Komnenów, prze-
trwałym w wielu XIII-wiecznych dziełach47.
* * *
Postać setnika w Ewangeliarzu bliska jest tradycji
malarstwa antycznego i może być porównana z mi-
niaturami Zwoju Jozuego (Rzym, Palat gr. 431)
z X wieku48. Podobnie piękna sylwetka archanioła
Michała zawiera w sobie echo tradycji malarstwa
X wieku.
Pośród wyodrębnionych typów twarzy najbliższe
greckim wzorom wydają się twarze archanioła Mi-
chała i Jana Ewangelisty z charakterystycznym dłu-
gim i wąskim nosem, lekko zakrzywionym na końcu.
Pozostałe twarze, o krótkim i szerokim nosie (grupa
Łukasza Ewangelisty), lub ukazane z profilu, o nosie
lekko zadartym (młodzieniec w Przypowieści o jedno-
rożcu), przypuszczalnie należy łączyć z kręgiem sztuki
ruskiej lub ewentualnie romańskiej.
* * *
Miniatury Ewangeliarza Ławry szewskiego charak-
teryzuje wiele rysów typowych dla malarstwa okresu
Komnenów oraz XIII wieku, nie wykazują natomiast
cech właściwych malarstwu epoki Paleologów, przy-
padającej na XIV i pierwszą połowę XV wieku.
Zarówno różnorodność tematyczna, jak i sposób
rozmieszczenia miniatur, a także technika ich wyko-
nania świadczą, że malarze ci korzystali z różnych
wzorów, co potwierdziła analiza stylistyczna. Naj-
wierniejsi wzorom bizantyńskim byli malarze minia-
tur Jana Ewangelisty oraz Józefa z Arymatei i setnika.
Zachowali oni bliski tej sztuce typ twarzy, układ
postaci i ich modelunek. Malarze grup Ewangelistów
Mateusza i Łukasza także sięgali po wzory bizantyńs-
kie, ale raczej prowincjonalne49. Nadali im też inne
walory stylistyczne, co kieruje nasze rozważania ku
ruskim kręgom sztuki bizantyńskiej.
47 Por. O. Demus, San Marco in Venice, 1, London 1984,
s. 53.
48 Obszernie omawia miniatury tego okresu K Weitzmann,
Die byzatinischen Buchmalerei des IX und X Jahrhunderts, Berlin
1935; Łazariew, o. c., il. 98-100.
49 A. Weyl Carr, Byzantine Illumination 1150-1250. A Study
of a Provincial Tradition. The University of Chicago Press, Chicago
and London 1987, omawia liczną grupę bizantyńskich rękopisów
powstałych w ośrodkach prowincjonalnych. Praca opatrzona jest
obszerną bibliografią, pełnym opisem wszystkich manuskryptów
oraz wieloma ilustracjami.
50 Cerkiew Archanioła Michała w Kijowie (około 1108) oraz
MINIATURY
EWANGELIARZA ŁAWRYSZEWSKIEGO
A ŚRODOWISKA ARTYSTYCZNE NA RUSI
Po przyjęciu chrztu w 988 roku Ruś znalazła się
w obrębie kultury Bizancjum. Sztuka ruska, zwraca-
jąc się ku tradycji bizantyńskiej, bezpośrednio czerpa-
ła z jej wzorów pochodzących przede wszystkim
z Konstantynopola i Bałkanów50. Jednocześnie liczne
związki łączyły ją z Europą Zachodnią51. Tę złożo-
ność wpływów odzwierciedlają zachowane dzieła
sztuki ruskiej.
Liczne pokrewieństwa łączą miniatury grup Ewan-
gelistów Mateusza i Łukasza z freskami soboru Prze-
mienienia klasztoru Mirożskiego pod Pskowem, po-
wstałymi po połowie XII wieku52. Wspólny obu
"V
24. Napominanie w świątyni, fragment ryc. 6
sobór Św. Dymitra we Włodzimierzu (1195) zdobione były przez
konstantynopolitańskich malarzy, zob. Łazariew, o. c., s. 109 n.
Z kolei z kręgiem sztuki bałkańskiej łączone są freski w cerkwi Św.
Cyryla w Kijowie (około 1170); zob. N. B. Salko, Żywopis driew-
niej Rusi XI-naczala XIII wieków, Leningrad 1982, s. 109, il. 83-93.
51 Nowogród utrzymywał kontakty handlowe z miastami
Skandynawii, a w Europie Zachodniej — z Kolonią, Lubeką
i Hamburgiem. Natomiast z Kijowa przez obszar południowej
Rusi i dalej poprzez Kraków i Pragę prowadziły szlaki handlowe
do miast w dorzeczu Dunaju i Menu; por. Łazariew, o. c., s. 109.
52 M.I. Sobolewa, Stienopisi Spaso-Prieobrażenskowo Mi-
rożskowo monastyria w Pskowie [w:] Driewnierusskoje iskusstwo.
30
my, że zygzakowaty brzeg szaty, opadający wzdłuż
ciała lub układający się wokół głowy, jest szczególnie
charakterystycznym rysem stylu Komnenów, prze-
trwałym w wielu XIII-wiecznych dziełach47.
* * *
Postać setnika w Ewangeliarzu bliska jest tradycji
malarstwa antycznego i może być porównana z mi-
niaturami Zwoju Jozuego (Rzym, Palat gr. 431)
z X wieku48. Podobnie piękna sylwetka archanioła
Michała zawiera w sobie echo tradycji malarstwa
X wieku.
Pośród wyodrębnionych typów twarzy najbliższe
greckim wzorom wydają się twarze archanioła Mi-
chała i Jana Ewangelisty z charakterystycznym dłu-
gim i wąskim nosem, lekko zakrzywionym na końcu.
Pozostałe twarze, o krótkim i szerokim nosie (grupa
Łukasza Ewangelisty), lub ukazane z profilu, o nosie
lekko zadartym (młodzieniec w Przypowieści o jedno-
rożcu), przypuszczalnie należy łączyć z kręgiem sztuki
ruskiej lub ewentualnie romańskiej.
* * *
Miniatury Ewangeliarza Ławry szewskiego charak-
teryzuje wiele rysów typowych dla malarstwa okresu
Komnenów oraz XIII wieku, nie wykazują natomiast
cech właściwych malarstwu epoki Paleologów, przy-
padającej na XIV i pierwszą połowę XV wieku.
Zarówno różnorodność tematyczna, jak i sposób
rozmieszczenia miniatur, a także technika ich wyko-
nania świadczą, że malarze ci korzystali z różnych
wzorów, co potwierdziła analiza stylistyczna. Naj-
wierniejsi wzorom bizantyńskim byli malarze minia-
tur Jana Ewangelisty oraz Józefa z Arymatei i setnika.
Zachowali oni bliski tej sztuce typ twarzy, układ
postaci i ich modelunek. Malarze grup Ewangelistów
Mateusza i Łukasza także sięgali po wzory bizantyńs-
kie, ale raczej prowincjonalne49. Nadali im też inne
walory stylistyczne, co kieruje nasze rozważania ku
ruskim kręgom sztuki bizantyńskiej.
47 Por. O. Demus, San Marco in Venice, 1, London 1984,
s. 53.
48 Obszernie omawia miniatury tego okresu K Weitzmann,
Die byzatinischen Buchmalerei des IX und X Jahrhunderts, Berlin
1935; Łazariew, o. c., il. 98-100.
49 A. Weyl Carr, Byzantine Illumination 1150-1250. A Study
of a Provincial Tradition. The University of Chicago Press, Chicago
and London 1987, omawia liczną grupę bizantyńskich rękopisów
powstałych w ośrodkach prowincjonalnych. Praca opatrzona jest
obszerną bibliografią, pełnym opisem wszystkich manuskryptów
oraz wieloma ilustracjami.
50 Cerkiew Archanioła Michała w Kijowie (około 1108) oraz
MINIATURY
EWANGELIARZA ŁAWRYSZEWSKIEGO
A ŚRODOWISKA ARTYSTYCZNE NA RUSI
Po przyjęciu chrztu w 988 roku Ruś znalazła się
w obrębie kultury Bizancjum. Sztuka ruska, zwraca-
jąc się ku tradycji bizantyńskiej, bezpośrednio czerpa-
ła z jej wzorów pochodzących przede wszystkim
z Konstantynopola i Bałkanów50. Jednocześnie liczne
związki łączyły ją z Europą Zachodnią51. Tę złożo-
ność wpływów odzwierciedlają zachowane dzieła
sztuki ruskiej.
Liczne pokrewieństwa łączą miniatury grup Ewan-
gelistów Mateusza i Łukasza z freskami soboru Prze-
mienienia klasztoru Mirożskiego pod Pskowem, po-
wstałymi po połowie XII wieku52. Wspólny obu
"V
24. Napominanie w świątyni, fragment ryc. 6
sobór Św. Dymitra we Włodzimierzu (1195) zdobione były przez
konstantynopolitańskich malarzy, zob. Łazariew, o. c., s. 109 n.
Z kolei z kręgiem sztuki bałkańskiej łączone są freski w cerkwi Św.
Cyryla w Kijowie (około 1170); zob. N. B. Salko, Żywopis driew-
niej Rusi XI-naczala XIII wieków, Leningrad 1982, s. 109, il. 83-93.
51 Nowogród utrzymywał kontakty handlowe z miastami
Skandynawii, a w Europie Zachodniej — z Kolonią, Lubeką
i Hamburgiem. Natomiast z Kijowa przez obszar południowej
Rusi i dalej poprzez Kraków i Pragę prowadziły szlaki handlowe
do miast w dorzeczu Dunaju i Menu; por. Łazariew, o. c., s. 109.
52 M.I. Sobolewa, Stienopisi Spaso-Prieobrażenskowo Mi-
rożskowo monastyria w Pskowie [w:] Driewnierusskoje iskusstwo.
30