DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Zagadnienie kształtowania wyobraźni średniowiecznego artysty na podstawie drôlerie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20614#0020
planeta Mars (ryc. 10) 19. Ponieważ trzyma on
w ręce bicz, atrybut gwiazdozbioru Woźnica, na-
leży przypuszczać, że jest to paranatellon jedne-
go z dekanów takiego znaku zodiaku, którym
jednocześnie rządzi planeta Mars i pojawia się
gwiazdozbiór Woźnica, a więc: pierwszego deka-
na Barana, trzeciego dekana Lwa, drugiego de-
kana Koziorożca 20.
Powszechnie znane jest wyobrażenie lisa
w infule biskupiej, z pastorałem w łapie. Lis to
środkowa gwiazda w dyszlu wozu gwiazdozbio-
ru Woźnica. Insygnia biskupie wskazują, że rzą-
dzi nią planeta Merkury (ryc. 11), a więc jest to
przedstawienie pierwszego dekana Bliźniąt 21. Po-
dobnie małpa jako uczony w birecie, która w
Pontyfikale z Metz siedzi przed pulpitem z ksią-
żką, to gwiazdozbiór o tej samej nazwie (ryc. 12).
Małpa jako paranatellon trzeciego dekana Kozio-
rożca rządzona jest przez planetę Merkury, co
zostało uwidocznione przez nadanie jej wyglądu
uczonego 22.
Wśród przedstawień, które miały wywoływać
■— jak pisze Schmidt ■— ,,pouczający i wyzwala-
jący humor” znajdowały się i takie, które współ-
czesny nam widz określa jako nieprzyzwoite i ob-
sceniczne 23. Takim zwierzęciem miała być, zda-
niem Horsta Waldemara Jansona, małpa — tur-
pissima bestia 24.
W średniowiecznych rękopisach iluminowa-
nych szczególnie często pojawiają się bezogonia-
ste małpy, które wypinają swoje siedzenia. W
Brewiarzu Margarety de Bar i Pontyfikale Re-
nauda de Bar z Metz obok wypinającej się mał-
py stoi człowiek, który kijem bije ją po siedze-
niu (ryc. 13) 25. W Godzinkach łacińsko-francus-
kich małpa siedzi tyłem na koźle, którego róg
tkwi w jej odbycie 26.
W średniowieczu wszystkie przedstawiane
zwierzęta miały charakter ambiwalentny, co wy-
nikało ze związków gwiazdozbiorów ze znakami
Zodiaku, z których każdy miał tyleż cech pozy-
tywnych, co negatywnych. W Egipcie pawiana
łączono z Księżycem, zwłaszcza z nowiem, stąd
zapewne Solinus w dyspucie o małpie napisał,
że cieszy się ona, kiedy Księżyc jest w pełni27.
19 New Haven, Yale MS, k. 282v. Patrz tabele.
20 F. S a x 1, Verzeichnis astrologischer und my-
thologischer illustrierter Handschriften des lateinischen
Mittelalters, II: Die Handschriften der National-Biblio -
thek in Wien, Heidelberg 1927, s. 189; Boli, o. c., s.
108—109; Gundel, o. c., s. 81.
21 Boli, o. c., s. 406, p. 4; Gundel, o. c., s. 81.
22 Patrz tabele. Boli, o. c., s. 218; Gundel, o.
c., s. 81.
12. Małpa w birecie, siedzi przed pulpitem z książką
(Małpa, 3 dekan Lwa, 3 dekan Koziorożca, którymi
rządzi Merkury), Pontyfikat Renauda de Bar, Cam-
bridge 298, k. 76v (wg Randall)
13. Człowiek, który bije małpę harapem (Małpa), Bre-
wiarz Margarety de Bar, Londyn Y.T. 8, k. 297v (wg
Randall)
O gwiazdozbiorze Małpa, który stanowi para-
natellon znaku Koziorożca, Albumasar mówi, że
jest to wstrętne zwierzę o głowie psa, noszące
perską nazwę Saksar 28. W drugim i trzecim de-
kanie Koziorożca, w ilustrowanym egzemplarzu
Albumasara widzimy dolną połowę małpy o wy-
piętym siedzeniu, a w Lapidarium króla Alfon-
sa X odnajdujemy opis drugiego dekana Kozio-
23 S c h m i d t, o. c., s. 9.
24 H. W. J a n s o n, Apes and Ape Lorę in the
Middle Ages and the Renaissance, London 1952, s. 14.
25 Cambridge 298, k. 76v. Londyn Y. T. 8, k. 297v.
Patrz tabele.
26 Londyn, Stowe 17, k. 214r. Patrz tabele.
27 O. Keller, Thiere des classischen Alterthums,
Innsbruck 1887, s. 8; Janson, o.c., s. 14.
28 D y r o f f, o. c., s. 529.
14
w ręce bicz, atrybut gwiazdozbioru Woźnica, na-
leży przypuszczać, że jest to paranatellon jedne-
go z dekanów takiego znaku zodiaku, którym
jednocześnie rządzi planeta Mars i pojawia się
gwiazdozbiór Woźnica, a więc: pierwszego deka-
na Barana, trzeciego dekana Lwa, drugiego de-
kana Koziorożca 20.
Powszechnie znane jest wyobrażenie lisa
w infule biskupiej, z pastorałem w łapie. Lis to
środkowa gwiazda w dyszlu wozu gwiazdozbio-
ru Woźnica. Insygnia biskupie wskazują, że rzą-
dzi nią planeta Merkury (ryc. 11), a więc jest to
przedstawienie pierwszego dekana Bliźniąt 21. Po-
dobnie małpa jako uczony w birecie, która w
Pontyfikale z Metz siedzi przed pulpitem z ksią-
żką, to gwiazdozbiór o tej samej nazwie (ryc. 12).
Małpa jako paranatellon trzeciego dekana Kozio-
rożca rządzona jest przez planetę Merkury, co
zostało uwidocznione przez nadanie jej wyglądu
uczonego 22.
Wśród przedstawień, które miały wywoływać
■— jak pisze Schmidt ■— ,,pouczający i wyzwala-
jący humor” znajdowały się i takie, które współ-
czesny nam widz określa jako nieprzyzwoite i ob-
sceniczne 23. Takim zwierzęciem miała być, zda-
niem Horsta Waldemara Jansona, małpa — tur-
pissima bestia 24.
W średniowiecznych rękopisach iluminowa-
nych szczególnie często pojawiają się bezogonia-
ste małpy, które wypinają swoje siedzenia. W
Brewiarzu Margarety de Bar i Pontyfikale Re-
nauda de Bar z Metz obok wypinającej się mał-
py stoi człowiek, który kijem bije ją po siedze-
niu (ryc. 13) 25. W Godzinkach łacińsko-francus-
kich małpa siedzi tyłem na koźle, którego róg
tkwi w jej odbycie 26.
W średniowieczu wszystkie przedstawiane
zwierzęta miały charakter ambiwalentny, co wy-
nikało ze związków gwiazdozbiorów ze znakami
Zodiaku, z których każdy miał tyleż cech pozy-
tywnych, co negatywnych. W Egipcie pawiana
łączono z Księżycem, zwłaszcza z nowiem, stąd
zapewne Solinus w dyspucie o małpie napisał,
że cieszy się ona, kiedy Księżyc jest w pełni27.
19 New Haven, Yale MS, k. 282v. Patrz tabele.
20 F. S a x 1, Verzeichnis astrologischer und my-
thologischer illustrierter Handschriften des lateinischen
Mittelalters, II: Die Handschriften der National-Biblio -
thek in Wien, Heidelberg 1927, s. 189; Boli, o. c., s.
108—109; Gundel, o. c., s. 81.
21 Boli, o. c., s. 406, p. 4; Gundel, o. c., s. 81.
22 Patrz tabele. Boli, o. c., s. 218; Gundel, o.
c., s. 81.
12. Małpa w birecie, siedzi przed pulpitem z książką
(Małpa, 3 dekan Lwa, 3 dekan Koziorożca, którymi
rządzi Merkury), Pontyfikat Renauda de Bar, Cam-
bridge 298, k. 76v (wg Randall)
13. Człowiek, który bije małpę harapem (Małpa), Bre-
wiarz Margarety de Bar, Londyn Y.T. 8, k. 297v (wg
Randall)
O gwiazdozbiorze Małpa, który stanowi para-
natellon znaku Koziorożca, Albumasar mówi, że
jest to wstrętne zwierzę o głowie psa, noszące
perską nazwę Saksar 28. W drugim i trzecim de-
kanie Koziorożca, w ilustrowanym egzemplarzu
Albumasara widzimy dolną połowę małpy o wy-
piętym siedzeniu, a w Lapidarium króla Alfon-
sa X odnajdujemy opis drugiego dekana Kozio-
23 S c h m i d t, o. c., s. 9.
24 H. W. J a n s o n, Apes and Ape Lorę in the
Middle Ages and the Renaissance, London 1952, s. 14.
25 Cambridge 298, k. 76v. Londyn Y. T. 8, k. 297v.
Patrz tabele.
26 Londyn, Stowe 17, k. 214r. Patrz tabele.
27 O. Keller, Thiere des classischen Alterthums,
Innsbruck 1887, s. 8; Janson, o.c., s. 14.
28 D y r o f f, o. c., s. 529.
14