DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: O podróżach artystycznych malarzy cechu krakowskiego w drugiej połowie XV i na początku XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20614#0034
swej edukacji. Konkretyzacja wniosków w tej
kwestii nie jest łatwa, albowiem analiza porów-
nawcza nie daje wyników pewnych, a ponadto
utrudnia ją powszechna wśród czynnych w Kra-
kowie malarzy praktyka kompilatorska, tzn.
skłonność do czerpania i stapiania inspiracji po-
chodzących z różnych źródeł. Przykładem może
być nie rozstrzygnięty do końca spór o źródła
stylu, a tym samym o ,,trasę” europejskich po-
dróży Mistrza Opłakiwania z Chomranic. Jego
wybitne dzieło z nowatorską techniką i techno-
logią malarską oraz wielością motywów nider-
landzkich nie mogło powstać bez znajomości kil-
ku obrazów czynnego w Tournai Mistrza z Fle-
malle (Roberta Campin)3, co nie wyklucza wę-
drówki małopolskiego malarza także na Połud-
nie, chociaż elementy włoskie wydają się w
Opłakiwaniu głębiej od niderlandzkich ukryte4.
Podobne pytania o „cele” artystycznych po-
dróży można odnieść do innych krakowskich ma-
3J. Gadomski, Związki Mistrza „Opłakiwania”
z Chomranic z twórczością Roberta Campin (Sprawo-
zdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN
w Krakowie, XV/1, 1971), s. 143—145; P. Skubiszew-
ski, Beweinung Christi [w:] J. Białostocki,
Spdtmittelalter und beginnende Neuzeit, Berlin 1972
(Propylaen Kunstgeschichte, 7), s. 204 nr 77.
4 Za wyłącznie włoskimi źródłami oddziaływań na
Opłakiwanie opowiedziały się M. O 11 o-M i c h a ł o w-
s k a, M. L. P e z z i-A s c a n i, Motywy włoskie w ma-
larstwie małopolskim XV wieku (Biuletyn Historii
Sztuki, XXXVII, 1975), s. 114—134. Próby pogodzenia
tez „włoskiej” i „niderlandzkiej”: J. Gadomski,
Związki małopolskiego malarstwa cechowego w latach
1420—1460 z malarstwem innych środowisk artysty-
cznych w Europie [w:] Sztuka i ideologia XV wieku.
Materiały sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej
Akademii Nauk, Warszawa, 1—4 grudnia 1976 r., pod
red. P. Skubiszewskiego, Warszawa 1978, s.
313—316; T e n ż e, Gotyckie malarstwo tablicowe Mało-
polski 1420—1470, Warszawa 1981, s. 104—106.
5 Związki obrazów augustiańskich z twórczością Mi-
strza Ołtarza Albrechta zauważył A. S t a n g e,
Deutsche Malerei der Gotik, 11: Osterreich und der
ostdeutsche Siedlungsraum von Danzig bis Sieben-
bilrgen in der Zeit von 1400 bis 1500, Miinchen—Berlin
1961, s. 143—144. Uzasadnienie związku obrazu z Trze-
ma Mariami z Haberschrackiem: J. Gadomski,
Z zagadnień atrybucji krakowskiego malarstwa XV w.
na przykładzie dzieł z lat 1460—1476 [w:] Symbolae hi-
storiae artium. Studia z historii sztuki Lechowi Kali-
nowskiemu dedykowane, Warszawa 1986, s. 293—298;
Tenże, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski
1460—1500, Warszawa 1988, s. 141—142. Por. Tenże,
Die drei Marien [w:] Polen im Zeitalter der Jagiello-
nen 1386—1572, Schallaburg, 8. Mai—2. Nonember 1986
larzy, działających w późniejszych latach XV i w
1. ćwierci XVI wieku.
1. Mikołaj Haberschrack, krakowski malarz
2. połowy wieku XV, z pewnością zetknął się z
twórczością wiedeńskiego Mistrza Ołtarza Al-
brechta. Dowodzi tego zespół środków ekspresji
utrwalonych w formach obrazów łączonego z Ha-
berschrackiem poliptyku augustiańskiego (około
1468) oraz fragmentu dużej kompozycji znanego
pod nazwą Trzech Marii u grobu (wszystkie w Mu-
zeum Narodowym w Krakowie) 5. Źródła manie-
ry i stosowanych przez Haberschracka motywów
znajdujemy przede wszystkim na luźnych dziś
kwaterach „małego” Ołtarza Mariackiego, wyko-
nanego dla króla Albrechta II w r. 1438 6.
Z uwagi na okres, w jakim powstały zacho-
wane dzieła Haberschracka — w Krakowie zdo-
bywał wówczas przewagę geometryczny styl dra-
perii —- istotne jest to, że malarz ten dzielił z
(katalog wystawy), Wien 1986, s. 202 nr 15. Domniema-
nie o powiązaniach krakowskiego poliptyku augustiań-
skiego z wiedeńskim ołtarzem z Schottenstift (za T.
Dobrowolskim podjął je m. in. M. Walicki, Malar-
stwo polskie. Gotyk, renesans, wczesny manieryzm,
Warszawa 1961, s. 26, 312) wydaje się nietrafne i —-
z uwagi na późniejsze powstanie obrazów austriackich:
po 1469 — obciążone anachronizmem.
6 Z nastawy tej znanych jest pięć scen: Zwiastowa-
nie Marii (dawniej w Berlinie, spalone 1945), Narodze-
nie Chrystusa (dziś w Budapeszcie), Nawiedzenie, Od-
rzucenie ofiary Joachima i Anny oraz Zwiastowanie
Joachimowi (w Wiedniu): W. Buchowiecki, Der
einstige Hochaltar der ehemaligen Karmeliterkirche auf
dem Platz ,,Am Hof” in Wien (Carmelus, 3, 1956), s.
268—270; S t a n g e, o. c., 11, s. 31, il. 49, 50; L. B a 1-
d a s s, Die Tafelmalerei [w:] Die Gotik in Niederbster-
reich. Kunst, Kultur und Geschichte eines Landes im
Spdtmittelalter, Wien 1963, s. 85, il. 12, tabl. 14; F.
R o h r i g, Albrechtsaltar, Meister des Albrecht salt ars
[w:] Kindlers Malerei Lexikon, 1, Ziirich 1964, s. 43, il.
na s. 44; A. P i g 1 e r, Katalog der Galerie Alter Mei-
ster. Museum der Bildenden Kiinste. Szepmuueszeti
Muzeum Budapest, 1, Budapest 1967, s. 423—424 nr 7391;
2, il. 334; J. V e g h, Fifteenth Century German and Bohe-
mian Paintings. Budapest Museum of Fine Arts, Eszter-
gom Christian Museum, Budapest 1967, nr 9, 10; E.
Baum, Katalog des Museums Mittelalterlicher Oster-
reichischer Kunst. Ostereichische Galerie Wien, Kata-
loge 1: Museum Mittelalterlicher Osterreichischer Kunst
in der Orangerie des Unteren Belnedere in Wien, Wien—
Miinchen 1971, s. 39—42 nr 17—19, il. 18, 19, tabl. III;
R. P e r g e r, Die Umwelt des Albrechtaltars [w:] Der
Albrechtsaltar und sein Meister, hrsg. v. F. R o h r i g,
Wien 1981, s. 18—19, tabl. 29—33.
28
kwestii nie jest łatwa, albowiem analiza porów-
nawcza nie daje wyników pewnych, a ponadto
utrudnia ją powszechna wśród czynnych w Kra-
kowie malarzy praktyka kompilatorska, tzn.
skłonność do czerpania i stapiania inspiracji po-
chodzących z różnych źródeł. Przykładem może
być nie rozstrzygnięty do końca spór o źródła
stylu, a tym samym o ,,trasę” europejskich po-
dróży Mistrza Opłakiwania z Chomranic. Jego
wybitne dzieło z nowatorską techniką i techno-
logią malarską oraz wielością motywów nider-
landzkich nie mogło powstać bez znajomości kil-
ku obrazów czynnego w Tournai Mistrza z Fle-
malle (Roberta Campin)3, co nie wyklucza wę-
drówki małopolskiego malarza także na Połud-
nie, chociaż elementy włoskie wydają się w
Opłakiwaniu głębiej od niderlandzkich ukryte4.
Podobne pytania o „cele” artystycznych po-
dróży można odnieść do innych krakowskich ma-
3J. Gadomski, Związki Mistrza „Opłakiwania”
z Chomranic z twórczością Roberta Campin (Sprawo-
zdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN
w Krakowie, XV/1, 1971), s. 143—145; P. Skubiszew-
ski, Beweinung Christi [w:] J. Białostocki,
Spdtmittelalter und beginnende Neuzeit, Berlin 1972
(Propylaen Kunstgeschichte, 7), s. 204 nr 77.
4 Za wyłącznie włoskimi źródłami oddziaływań na
Opłakiwanie opowiedziały się M. O 11 o-M i c h a ł o w-
s k a, M. L. P e z z i-A s c a n i, Motywy włoskie w ma-
larstwie małopolskim XV wieku (Biuletyn Historii
Sztuki, XXXVII, 1975), s. 114—134. Próby pogodzenia
tez „włoskiej” i „niderlandzkiej”: J. Gadomski,
Związki małopolskiego malarstwa cechowego w latach
1420—1460 z malarstwem innych środowisk artysty-
cznych w Europie [w:] Sztuka i ideologia XV wieku.
Materiały sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej
Akademii Nauk, Warszawa, 1—4 grudnia 1976 r., pod
red. P. Skubiszewskiego, Warszawa 1978, s.
313—316; T e n ż e, Gotyckie malarstwo tablicowe Mało-
polski 1420—1470, Warszawa 1981, s. 104—106.
5 Związki obrazów augustiańskich z twórczością Mi-
strza Ołtarza Albrechta zauważył A. S t a n g e,
Deutsche Malerei der Gotik, 11: Osterreich und der
ostdeutsche Siedlungsraum von Danzig bis Sieben-
bilrgen in der Zeit von 1400 bis 1500, Miinchen—Berlin
1961, s. 143—144. Uzasadnienie związku obrazu z Trze-
ma Mariami z Haberschrackiem: J. Gadomski,
Z zagadnień atrybucji krakowskiego malarstwa XV w.
na przykładzie dzieł z lat 1460—1476 [w:] Symbolae hi-
storiae artium. Studia z historii sztuki Lechowi Kali-
nowskiemu dedykowane, Warszawa 1986, s. 293—298;
Tenże, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski
1460—1500, Warszawa 1988, s. 141—142. Por. Tenże,
Die drei Marien [w:] Polen im Zeitalter der Jagiello-
nen 1386—1572, Schallaburg, 8. Mai—2. Nonember 1986
larzy, działających w późniejszych latach XV i w
1. ćwierci XVI wieku.
1. Mikołaj Haberschrack, krakowski malarz
2. połowy wieku XV, z pewnością zetknął się z
twórczością wiedeńskiego Mistrza Ołtarza Al-
brechta. Dowodzi tego zespół środków ekspresji
utrwalonych w formach obrazów łączonego z Ha-
berschrackiem poliptyku augustiańskiego (około
1468) oraz fragmentu dużej kompozycji znanego
pod nazwą Trzech Marii u grobu (wszystkie w Mu-
zeum Narodowym w Krakowie) 5. Źródła manie-
ry i stosowanych przez Haberschracka motywów
znajdujemy przede wszystkim na luźnych dziś
kwaterach „małego” Ołtarza Mariackiego, wyko-
nanego dla króla Albrechta II w r. 1438 6.
Z uwagi na okres, w jakim powstały zacho-
wane dzieła Haberschracka — w Krakowie zdo-
bywał wówczas przewagę geometryczny styl dra-
perii —- istotne jest to, że malarz ten dzielił z
(katalog wystawy), Wien 1986, s. 202 nr 15. Domniema-
nie o powiązaniach krakowskiego poliptyku augustiań-
skiego z wiedeńskim ołtarzem z Schottenstift (za T.
Dobrowolskim podjął je m. in. M. Walicki, Malar-
stwo polskie. Gotyk, renesans, wczesny manieryzm,
Warszawa 1961, s. 26, 312) wydaje się nietrafne i —-
z uwagi na późniejsze powstanie obrazów austriackich:
po 1469 — obciążone anachronizmem.
6 Z nastawy tej znanych jest pięć scen: Zwiastowa-
nie Marii (dawniej w Berlinie, spalone 1945), Narodze-
nie Chrystusa (dziś w Budapeszcie), Nawiedzenie, Od-
rzucenie ofiary Joachima i Anny oraz Zwiastowanie
Joachimowi (w Wiedniu): W. Buchowiecki, Der
einstige Hochaltar der ehemaligen Karmeliterkirche auf
dem Platz ,,Am Hof” in Wien (Carmelus, 3, 1956), s.
268—270; S t a n g e, o. c., 11, s. 31, il. 49, 50; L. B a 1-
d a s s, Die Tafelmalerei [w:] Die Gotik in Niederbster-
reich. Kunst, Kultur und Geschichte eines Landes im
Spdtmittelalter, Wien 1963, s. 85, il. 12, tabl. 14; F.
R o h r i g, Albrechtsaltar, Meister des Albrecht salt ars
[w:] Kindlers Malerei Lexikon, 1, Ziirich 1964, s. 43, il.
na s. 44; A. P i g 1 e r, Katalog der Galerie Alter Mei-
ster. Museum der Bildenden Kiinste. Szepmuueszeti
Muzeum Budapest, 1, Budapest 1967, s. 423—424 nr 7391;
2, il. 334; J. V e g h, Fifteenth Century German and Bohe-
mian Paintings. Budapest Museum of Fine Arts, Eszter-
gom Christian Museum, Budapest 1967, nr 9, 10; E.
Baum, Katalog des Museums Mittelalterlicher Oster-
reichischer Kunst. Ostereichische Galerie Wien, Kata-
loge 1: Museum Mittelalterlicher Osterreichischer Kunst
in der Orangerie des Unteren Belnedere in Wien, Wien—
Miinchen 1971, s. 39—42 nr 17—19, il. 18, 19, tabl. III;
R. P e r g e r, Die Umwelt des Albrechtaltars [w:] Der
Albrechtsaltar und sein Meister, hrsg. v. F. R o h r i g,
Wien 1981, s. 18—19, tabl. 29—33.
28