DOI Artikel:
Bałus, Wojciech: Stanisława Wyspiańskiego "Widoki z okna pracowni na Kopiec Kościuszki": Spór o interpretację
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20614#0189
w powietrzu świeżych barw — gdy ja tu poszczę,
patrząc na kurhan w sinej mgle — za szybą.
I dnie przechodzą ciche — coraz cichsze,
chyba że myśl, jak wichr, przeleci nad sadybą,
napełni pokój szum — i naraz zgłuchnie —
a potem cisza znów — i pióro skrzypi65.
Agnieszka Morawińska próbowała interpreto-
wać ten wierszowany list jako wyraz zamyśle-
nia nad Polską („przelatujące myśli” odnosić by
się miały do wydarzeń politycznych). Czy jed-
nak nie prościej (jak to czyni Dżurkowa-Kossow-
ska) 'widzieć w nim po prostu bolesny wyraz
przymusowego zamknięcia w domu podczas cho-
roby? 66. Przeciwstawienie bycia w sercu gór
„kurhanowi — za szybą” to właśnie oddalenie
65 Wyspiański, Do Tadeusza Estreichera [w:]
Tenże, Dzieła zebrane..., 11, s. 166.
66 Dżurkowa-Kossowska, o.c., s. 124—126.
od natury. Oddalenie przyciągające ku owej szy-
bie, ku pejzażowi za nią. Ku pejzażowi, w który
fizycznie wejść nie można, a który jedynie łap-
czywie można odtwarzać, wkładając w akt twór-
czy całą tęsknotę za swobodą, mając przy tym
świadomość, że jest się zdanym na łaskę i nie-
łaskę przyrody. Że zatem namalować można je-
dynie to, co ona pokaże. I dlatego seria: bo wi-
dok nigdy nie był taki sam, bo i tęsknota nie
znikała. Stąd też napięcie emocjonalne Widoków,
które kazało mówić Kępińskiemu o dążeniu arty-
sty do „roztopienia się we Wszechbycie”. Tyle,
że nie o „hermetyczne” połączenie z kosmosem
chodziło, lecz o duchową tęsknotę: napięcie wy-
nikające z zamknięcia. Motorem studiów Wy-
spiańskiego nie były więc wydarzenia historycz-
ne, lecz głód świata, pragnienie chorego, by wyjść
poza mury mieszkania.
„WIDOKI Z OKNA PRACOWNI NA KOPIEC KOŚCIUSZKI” (LES VUES SUR LE TERTRE KOŚCIUSZKO
DE LA FENETRE DE L’ATELIER) DE STANISŁAW WYSPIAŃSKI. LA QUERELLE DTNTERPRETATION
Dans les articles recemment publies Agnieszka Mo-
rawińska et Irena Dżurkowa-Kossowska (v. notę 1, 2)
ont interprete dans des categories patriotiąues les pastels
de Stanisław Wyspiański executes en 1904—1905, et
representant La Vue du Tertre Kościuszko de la jenetre
de l’atelier de 1’artiste (ill. 2—6). „Dans les Vues sur
le Tertre Kościuszko, les etudes particulieres des chan-
gements atmospheriąues et des transformations du pay-
sage sous 1’effet d’eclairage sont soumises aux change-
ment d’humeur de 1’artiste et a ses etats d’ame; elles
projettent les idees de 1’artiste et constituent des varian-
tes d’une vision interieure du poete-peintre pour qui la
cause de 1’independance de sa patrie et de la liberte de
sa nation fut la ąuintescence de sa vie et de sa creation
artistiąue. La periode de la creation de cette serie de
paysages se situa au moment historiąue ou du fait de
la situation politiąue assez tendue en Russie, la societe
polonaise attendait l’arrivee du jour de la liberation
avec l’espoir plus intense et la memoire de la nation,
le souvenir des actes heroiąues, prenaient une teinte
tout a fait nouvelle. Impossible de preciser dans ąuelle
mesure 1’implication dans le contexte historiąue,
1’estimation d’une nouvelle situation politiąue et la
participation aux evenements modelerent la perception
de la naturę, la sensibilite et les intentions artistiąues
de Wyspiański. Neanmoins, le fait que la «conscience
historique» fut le facteur principal de 1’attitude artisti-
ąue de Wyspiański, element fondamental de sa creation
artistiąue, permet de rattacher au moins certains
domaines de signification et d’expression des Vues sur
le Tertre Kościuszko a l’idee de la liberation nationale
predominante dans ses oeuvres litteraires” (Dżurkowa-
-Kossowska, pp. 135—136).
L’hypothese enoncee par les deux auteurs n’a pas
ete documentee. Ni les paysages analyses, ni les textes
de Wyspiański cites par elles ne comprennent aucune
allusion politiąue, tandis que dans cette periode les
oeuvres dramatiąues du poete-peintre etaient empreintes
d’accents nettement polemiąues par rapport aux souve-
nirs nationaux, aux mythes et aux stereotypes patrio-
tiąues. L’interpretation des Vues sur le Tertre Kościusz-
ko dans les categories patriotiąues devient ainsi une
attribution des significations qui n’existent pas dans ces
tableaux.
Dans le present article l’auteur propose une inter-
pretation basee sur 1’analyse detaillee des pastels de
Wyspiański.
Le paysage y est montre d’un endroit tres haut
place. Le massif des collines avec l’elevation du Tertre
Kościuszko, sombre dans sa partie inferieure et paral-
lele au bord horizontal du tableau est un element le
plus accentue dans toutes les yersions. C’est vers cette
elevation que se dirigent les lignes diagonales qui partent
de 1’angle droit inferieur (en regardant du cóte du
spectateur). Elles sont rangees en deux formes paral-
leles, l’une envers l’autre: un remblai a voie ferree et
une route tantót boueuse, tantót en neige, tantot de-
foncee. Le remblai domine la route „physiąuement”, il
est tout simplement plus haut qu’elle et fait qu’elle
doit de suivre. II mene aussi le regard du spectateur
vers le Tertre.
Ni le remblai ni la route n’atteignent pourtant le
Tertre. En s’approchant de la sombre ligne bordant la
partie inferieure boisee de la Colline Sainte-Bronisława, le
remblai yisant d’habitude le Tertre tourne soit a gauche
183
patrząc na kurhan w sinej mgle — za szybą.
I dnie przechodzą ciche — coraz cichsze,
chyba że myśl, jak wichr, przeleci nad sadybą,
napełni pokój szum — i naraz zgłuchnie —
a potem cisza znów — i pióro skrzypi65.
Agnieszka Morawińska próbowała interpreto-
wać ten wierszowany list jako wyraz zamyśle-
nia nad Polską („przelatujące myśli” odnosić by
się miały do wydarzeń politycznych). Czy jed-
nak nie prościej (jak to czyni Dżurkowa-Kossow-
ska) 'widzieć w nim po prostu bolesny wyraz
przymusowego zamknięcia w domu podczas cho-
roby? 66. Przeciwstawienie bycia w sercu gór
„kurhanowi — za szybą” to właśnie oddalenie
65 Wyspiański, Do Tadeusza Estreichera [w:]
Tenże, Dzieła zebrane..., 11, s. 166.
66 Dżurkowa-Kossowska, o.c., s. 124—126.
od natury. Oddalenie przyciągające ku owej szy-
bie, ku pejzażowi za nią. Ku pejzażowi, w który
fizycznie wejść nie można, a który jedynie łap-
czywie można odtwarzać, wkładając w akt twór-
czy całą tęsknotę za swobodą, mając przy tym
świadomość, że jest się zdanym na łaskę i nie-
łaskę przyrody. Że zatem namalować można je-
dynie to, co ona pokaże. I dlatego seria: bo wi-
dok nigdy nie był taki sam, bo i tęsknota nie
znikała. Stąd też napięcie emocjonalne Widoków,
które kazało mówić Kępińskiemu o dążeniu arty-
sty do „roztopienia się we Wszechbycie”. Tyle,
że nie o „hermetyczne” połączenie z kosmosem
chodziło, lecz o duchową tęsknotę: napięcie wy-
nikające z zamknięcia. Motorem studiów Wy-
spiańskiego nie były więc wydarzenia historycz-
ne, lecz głód świata, pragnienie chorego, by wyjść
poza mury mieszkania.
„WIDOKI Z OKNA PRACOWNI NA KOPIEC KOŚCIUSZKI” (LES VUES SUR LE TERTRE KOŚCIUSZKO
DE LA FENETRE DE L’ATELIER) DE STANISŁAW WYSPIAŃSKI. LA QUERELLE DTNTERPRETATION
Dans les articles recemment publies Agnieszka Mo-
rawińska et Irena Dżurkowa-Kossowska (v. notę 1, 2)
ont interprete dans des categories patriotiąues les pastels
de Stanisław Wyspiański executes en 1904—1905, et
representant La Vue du Tertre Kościuszko de la jenetre
de l’atelier de 1’artiste (ill. 2—6). „Dans les Vues sur
le Tertre Kościuszko, les etudes particulieres des chan-
gements atmospheriąues et des transformations du pay-
sage sous 1’effet d’eclairage sont soumises aux change-
ment d’humeur de 1’artiste et a ses etats d’ame; elles
projettent les idees de 1’artiste et constituent des varian-
tes d’une vision interieure du poete-peintre pour qui la
cause de 1’independance de sa patrie et de la liberte de
sa nation fut la ąuintescence de sa vie et de sa creation
artistiąue. La periode de la creation de cette serie de
paysages se situa au moment historiąue ou du fait de
la situation politiąue assez tendue en Russie, la societe
polonaise attendait l’arrivee du jour de la liberation
avec l’espoir plus intense et la memoire de la nation,
le souvenir des actes heroiąues, prenaient une teinte
tout a fait nouvelle. Impossible de preciser dans ąuelle
mesure 1’implication dans le contexte historiąue,
1’estimation d’une nouvelle situation politiąue et la
participation aux evenements modelerent la perception
de la naturę, la sensibilite et les intentions artistiąues
de Wyspiański. Neanmoins, le fait que la «conscience
historique» fut le facteur principal de 1’attitude artisti-
ąue de Wyspiański, element fondamental de sa creation
artistiąue, permet de rattacher au moins certains
domaines de signification et d’expression des Vues sur
le Tertre Kościuszko a l’idee de la liberation nationale
predominante dans ses oeuvres litteraires” (Dżurkowa-
-Kossowska, pp. 135—136).
L’hypothese enoncee par les deux auteurs n’a pas
ete documentee. Ni les paysages analyses, ni les textes
de Wyspiański cites par elles ne comprennent aucune
allusion politiąue, tandis que dans cette periode les
oeuvres dramatiąues du poete-peintre etaient empreintes
d’accents nettement polemiąues par rapport aux souve-
nirs nationaux, aux mythes et aux stereotypes patrio-
tiąues. L’interpretation des Vues sur le Tertre Kościusz-
ko dans les categories patriotiąues devient ainsi une
attribution des significations qui n’existent pas dans ces
tableaux.
Dans le present article l’auteur propose une inter-
pretation basee sur 1’analyse detaillee des pastels de
Wyspiański.
Le paysage y est montre d’un endroit tres haut
place. Le massif des collines avec l’elevation du Tertre
Kościuszko, sombre dans sa partie inferieure et paral-
lele au bord horizontal du tableau est un element le
plus accentue dans toutes les yersions. C’est vers cette
elevation que se dirigent les lignes diagonales qui partent
de 1’angle droit inferieur (en regardant du cóte du
spectateur). Elles sont rangees en deux formes paral-
leles, l’une envers l’autre: un remblai a voie ferree et
une route tantót boueuse, tantót en neige, tantot de-
foncee. Le remblai domine la route „physiąuement”, il
est tout simplement plus haut qu’elle et fait qu’elle
doit de suivre. II mene aussi le regard du spectateur
vers le Tertre.
Ni le remblai ni la route n’atteignent pourtant le
Tertre. En s’approchant de la sombre ligne bordant la
partie inferieure boisee de la Colline Sainte-Bronisława, le
remblai yisant d’habitude le Tertre tourne soit a gauche
183