DOI Artikel:
Walczak, Marek: Działalność fundacyjna biskupa krakowskiego, kardynała Zbigniewa Oleśnickiego (część II)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20615#0069
fialnym w Piotrawinie (ryc. 3) zastosowano skle-
pienie sieciowe tzw. jednorodne (hipotetycznie
można je przyjąć i dla krużganków franciszkań-
skich w Krakowie; ryc. 4). W katedrze krakow-
skiej wprowadzono natomiast o wiele bardziej
skomplikowany układ przecinających się żeber
(ryc. 5). Geneza wspomnianych sklepień jest róż-
no-rodna.
Sklepienia sieciowe, w odmianie zwanej w li-
teraturze polskiej jednorodną, rozpowszechniły
się w Europie dopiero w drugiej połowie XV wie-
ku 3. Wcześniej zyskały popularność w Czechach,
gdzie za wzór do naśladowania służyło sklepie-
nie praskiej kaplicy zamkowej Wszystkich Świę-
tych na Hradczanach, założone przez warsztat
Piotra Parlera w lataeh 1370—1387 4. Taki sam
sposób przykrycia wnętrza zastosowano, jeszcze
przed końcem tego stulecia, w prezbiterium pras-
kiego kościoła Św. Marcina ,,w murze” 5 i, oko-
ło roku 1400, w prezbiterium kościoła w Such-
dole, w południowych Czechach6. Nieco później
sieć jednorodna pojawiła się w północnej kruch-
cie kościoła Św. Wita w Czeskim Krumłowie
(wznoszonego w latach 1407—1439) 7, a w poło-
wie wieku w prezbiterium kościoła Św. Jakuba
w Telczu (1449—1459) 8. Prawdopodobnie pod
wpływem Pragi sklepienia w interesującym nas
typie pojawiały się też, wyjątkowo przed poło-
wą XV w., na Śląsku. W latach 1386—1390 za-
łożono je w kościele parafialnym SŚ. Piotra i Pa-
wła w Legnicy, a około roku 1390 w prezbite-
rium kościoła Św. Andrzeja w Środzie Śląskiej 9.
3 M. Z1 a t, Najstarsze sklepienia sieciowe w Polsce
(Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 17, 1972), s. 8.
4 V. Kotrba, Architektura [w:] Ceske umeni go-
ticke 1350—1420, [red.] J. P e ś i n a, Praha 1970, s. 62—
63, 83, il. 4.
5 V. Menel, Ceska architektura doby lucemburske,
Praha 1948, s. 101, 104, il. 54; D. L i b a 1, Umeni goticke.
Architektura [w:] Praha stfedoveka, [red.] E. Poche
[i in.], Praha 1983 (Ćtvero knih o Praze), s. 299, prze-
suwa datowanie sklepienia na okres 1360—1370.
6 Na szczególne podobieństwo kościoła w Piotrawi-
nie do świątyni w Suchdole zwrócił uwagę Bryków-
s k i, o. c., s. 51; por. także A. Miłobędzki, Późno-
gotyckie typy sakralne w architekturze ziem polskich
[w:] Późny gotyk. Studia nad sztuką przełomu średnio-
wiecza i czasów nowych, Warszawa 1965, s. 93, przyp.
38. Autorzy ci opierali swe uwagi na pracy Menela,
o. c., s. 146, w której datował on wspomniany kościół
na lata ok. r. 1440. Jednak później V. Menel, Ceske
stfedoveke klenby, Praha 1974, s. 81, opowiedział się
za datowaniem budowli na lata około r. 1400. Apsydę
zasklepiono prawdopodobnie dopiero po zakończeniu
wojen husyckich; D. L i b a 1, Goticka architektura [w:]
Dejiny ćeskeho vytvarneho umeni, I: Od poćatku do
końce stredoveku, [red.] R. C h a d r a b a, 1, Praha 1984,
s. 202, przyp. 276.
7=T
0 I) , 10 m
3. Kościół parafialny w Piotrawinie, rzut na poziomie
sklepień (repr. A. Rzepecki wg Miłobędzkiego, Późno-
gotyckie typy...)
Dła genezy późniejszych sklepień małopolskich
ważny może być fakt, że druga, udokumentowa-
na archiwalnie, faza budowy kościoła legnickie-
go związana jest z działalnością krakowskiego
mistrza murarskiego Konrada10 *. Siecią podobną
w rysunku przykrywano także wnętrza o mniej-
szych rozmiarach, takie jak południowa kruchta
górnego kościoła Św. Krzyża we Wrocławiu z
około roku 1400 n.
Zupełnie inną genezę ma sklepienie sieciowe
w katedrze krakowskiej (ryc. 5). W swym nie-
zwykle oryginalnym kształcie jest ono jedynym
znanym nam twórczym, choć zubożonym o żebro
przewodnie, nawiązaniem do sposobu przykrycia
nawy w katedrze w York 12. Przy podobieństwach
7 Menel, Ceska architektura..., s. 146, il. 99.
8 Ibid., s. 167—168, il. 114; J. H o r e j ś i, Pozdne
goticka architektura [w:] Dejiny ćeskeho vytvarneho
umeni..., 2, s. 520—521.
9 Z 1 a t, o. c., s. 4, 15—16.
10 Fazy budowy wyróżnił H. Z i e g 1 e r, Die Peter-
-Paul Kirche zu Legnitz, Legnitz 1878, s. 16—25; Z 1 a t,
o. c., s. 4; D. H a n u 1 a n k a, Sklepienia późnogotyckie
na Śląsku, Wrocław 1971 (Rozprawy Komisji Historii
Sztuki Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego 7), s. 55.
11 Z1 a t, o. c., s. 18; tamże informacje o innych
przykładach zastosowania sklepienia sieciowego jedno-
rodnego na Śląsku w XIV i XV w. Na temat kościoła
Sw. Krzyża we Wrocławiu ostatnio: A. Grzybków-
s k i, Die Kreuzkirche in Breslau — Stiftung und
Funktion (Zeitschrift fiir Kunstgeschichte 51, 1988), s.
461—478.
12 J. F r a z i k, o. c., s. 536, il. 18 J, 19. Na temat
sklepienia w York por. m. in.: I. H a r v e y, Gothic
England. A Survey of National Culture 1300—1550, Lon-
don 1948, s. 36, 55; J. E v a n s, English Art 1307—1461,
Oxford 1949 (The Oxford History of English Art), s. 46;
N. P e v s n e r, [rec. z:] K. H. Clasen, Deutsche Gewólbe
der Spdtgotik [...] (The Art Bulletin, 41, 1959), s. 335,
il. 16.
65
pienie sieciowe tzw. jednorodne (hipotetycznie
można je przyjąć i dla krużganków franciszkań-
skich w Krakowie; ryc. 4). W katedrze krakow-
skiej wprowadzono natomiast o wiele bardziej
skomplikowany układ przecinających się żeber
(ryc. 5). Geneza wspomnianych sklepień jest róż-
no-rodna.
Sklepienia sieciowe, w odmianie zwanej w li-
teraturze polskiej jednorodną, rozpowszechniły
się w Europie dopiero w drugiej połowie XV wie-
ku 3. Wcześniej zyskały popularność w Czechach,
gdzie za wzór do naśladowania służyło sklepie-
nie praskiej kaplicy zamkowej Wszystkich Świę-
tych na Hradczanach, założone przez warsztat
Piotra Parlera w lataeh 1370—1387 4. Taki sam
sposób przykrycia wnętrza zastosowano, jeszcze
przed końcem tego stulecia, w prezbiterium pras-
kiego kościoła Św. Marcina ,,w murze” 5 i, oko-
ło roku 1400, w prezbiterium kościoła w Such-
dole, w południowych Czechach6. Nieco później
sieć jednorodna pojawiła się w północnej kruch-
cie kościoła Św. Wita w Czeskim Krumłowie
(wznoszonego w latach 1407—1439) 7, a w poło-
wie wieku w prezbiterium kościoła Św. Jakuba
w Telczu (1449—1459) 8. Prawdopodobnie pod
wpływem Pragi sklepienia w interesującym nas
typie pojawiały się też, wyjątkowo przed poło-
wą XV w., na Śląsku. W latach 1386—1390 za-
łożono je w kościele parafialnym SŚ. Piotra i Pa-
wła w Legnicy, a około roku 1390 w prezbite-
rium kościoła Św. Andrzeja w Środzie Śląskiej 9.
3 M. Z1 a t, Najstarsze sklepienia sieciowe w Polsce
(Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 17, 1972), s. 8.
4 V. Kotrba, Architektura [w:] Ceske umeni go-
ticke 1350—1420, [red.] J. P e ś i n a, Praha 1970, s. 62—
63, 83, il. 4.
5 V. Menel, Ceska architektura doby lucemburske,
Praha 1948, s. 101, 104, il. 54; D. L i b a 1, Umeni goticke.
Architektura [w:] Praha stfedoveka, [red.] E. Poche
[i in.], Praha 1983 (Ćtvero knih o Praze), s. 299, prze-
suwa datowanie sklepienia na okres 1360—1370.
6 Na szczególne podobieństwo kościoła w Piotrawi-
nie do świątyni w Suchdole zwrócił uwagę Bryków-
s k i, o. c., s. 51; por. także A. Miłobędzki, Późno-
gotyckie typy sakralne w architekturze ziem polskich
[w:] Późny gotyk. Studia nad sztuką przełomu średnio-
wiecza i czasów nowych, Warszawa 1965, s. 93, przyp.
38. Autorzy ci opierali swe uwagi na pracy Menela,
o. c., s. 146, w której datował on wspomniany kościół
na lata ok. r. 1440. Jednak później V. Menel, Ceske
stfedoveke klenby, Praha 1974, s. 81, opowiedział się
za datowaniem budowli na lata około r. 1400. Apsydę
zasklepiono prawdopodobnie dopiero po zakończeniu
wojen husyckich; D. L i b a 1, Goticka architektura [w:]
Dejiny ćeskeho vytvarneho umeni, I: Od poćatku do
końce stredoveku, [red.] R. C h a d r a b a, 1, Praha 1984,
s. 202, przyp. 276.
7=T
0 I) , 10 m
3. Kościół parafialny w Piotrawinie, rzut na poziomie
sklepień (repr. A. Rzepecki wg Miłobędzkiego, Późno-
gotyckie typy...)
Dła genezy późniejszych sklepień małopolskich
ważny może być fakt, że druga, udokumentowa-
na archiwalnie, faza budowy kościoła legnickie-
go związana jest z działalnością krakowskiego
mistrza murarskiego Konrada10 *. Siecią podobną
w rysunku przykrywano także wnętrza o mniej-
szych rozmiarach, takie jak południowa kruchta
górnego kościoła Św. Krzyża we Wrocławiu z
około roku 1400 n.
Zupełnie inną genezę ma sklepienie sieciowe
w katedrze krakowskiej (ryc. 5). W swym nie-
zwykle oryginalnym kształcie jest ono jedynym
znanym nam twórczym, choć zubożonym o żebro
przewodnie, nawiązaniem do sposobu przykrycia
nawy w katedrze w York 12. Przy podobieństwach
7 Menel, Ceska architektura..., s. 146, il. 99.
8 Ibid., s. 167—168, il. 114; J. H o r e j ś i, Pozdne
goticka architektura [w:] Dejiny ćeskeho vytvarneho
umeni..., 2, s. 520—521.
9 Z 1 a t, o. c., s. 4, 15—16.
10 Fazy budowy wyróżnił H. Z i e g 1 e r, Die Peter-
-Paul Kirche zu Legnitz, Legnitz 1878, s. 16—25; Z 1 a t,
o. c., s. 4; D. H a n u 1 a n k a, Sklepienia późnogotyckie
na Śląsku, Wrocław 1971 (Rozprawy Komisji Historii
Sztuki Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego 7), s. 55.
11 Z1 a t, o. c., s. 18; tamże informacje o innych
przykładach zastosowania sklepienia sieciowego jedno-
rodnego na Śląsku w XIV i XV w. Na temat kościoła
Sw. Krzyża we Wrocławiu ostatnio: A. Grzybków-
s k i, Die Kreuzkirche in Breslau — Stiftung und
Funktion (Zeitschrift fiir Kunstgeschichte 51, 1988), s.
461—478.
12 J. F r a z i k, o. c., s. 536, il. 18 J, 19. Na temat
sklepienia w York por. m. in.: I. H a r v e y, Gothic
England. A Survey of National Culture 1300—1550, Lon-
don 1948, s. 36, 55; J. E v a n s, English Art 1307—1461,
Oxford 1949 (The Oxford History of English Art), s. 46;
N. P e v s n e r, [rec. z:] K. H. Clasen, Deutsche Gewólbe
der Spdtgotik [...] (The Art Bulletin, 41, 1959), s. 335,
il. 16.
65