DOI Artikel:
Pencakowski, Paweł: Dekoracja sklepienia zakrystii kościoła Mariackiego w Krakowie - refleks rzymskich malowideł Pietro da Cortona
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20615#0104
łowę XVIII wieku datowane jest malowidło
w Katalogu zabytków..., którego autorzy przypi-
sują polichromię Piotrowi Franciszkowi Molitoro-
wi, opatrując jednak imiona malarza pytajni-
kiem 7.
Zagadnienie daty powstania dzieła rozstrzyga
analiza danych źródłowych, znanych od dawna,
ogłoszonych drukiem przez ks. Jana Kusia8.
Według zapisu w Księdze ekspens Kościoła N. P.
Marii dekoracja malarska sklepienia powstawała
od czerwca do sierpnia 1749 roku. Archiprezbiter
Jacek (Hiacynt) Łopacki zapłacił za nią malarzo-
wi 301 złotych9.
Wszystko to każe odrzucić datowanie Karpo-
wicza (koniec XVII wieku) i Pieńkowskiej (przed
1727) -— jako zbyt wczesne, oraz autorów Katalo-
gu zabytków... (2. połowa XVIII wieku) — jako
zbyt późne. Upadają też atrybucje: sklepienia za-
krystii kościoła Mariackiego nie malował Wil-
helm Włoch10 11, ani też żaden z synów Jana Piotra
Molitora n.
Również tematyka malowideł określana była
w rozmaity sposób. Estreicher uznał je za przed-
stawienie Tryumfu Wiary Chrześcijańskiej, roz-
poznał też podobizny Ojców Kościoła i dwóch
mansjonarzy fary Mariackiej, bł. Świętosława
i Albimontana12. W ślad za nim poszli autorzy
tekstu w Katalogu zabytków..P. Inaczej odczytał
temat i wymowę ideową malowideł Mariusz Kar-
powicz. Uznał, że treść malowideł składa się
z trzech elementów. Pierwszym jest przedstawie-
nie nauki Kościoła (Ewangelie, listy apostolskie,
patrystyika, dekrety soborów). Dwa kolejne ele-
menty, wzniesione na tym „fundamencie”, to Po-
tępienie Herezji oraz Modestia obdarowująca
swych wybranych nagrodami.
Karpowicz twierdzi ponadto, że autor malowi-
deł krakowskich wzorował się na słynnej Volta
della Divina Prouidenza w Palazzo Barberini
7 KZSP, s. 11—12.
8 P. Pencakowski, Dekoracja malarska za-
krystii kościoła Najświętszej Marii Panny w Krakowie,
Kraków 1976, s. 3—6 (mpis w Archiwum Mariackim
w Krakowie); J. Kuś, Jacek Łopacki i nowe o nim
przyczynki (Rocznik Krakowski, L, 1980), s. 137. Opra-
cowań tych nie rejestruje Karpowicz, o. c.
9 Archiwum Mariackie w Krakowie, sygn. 191, pod
datą czerwiec 1749 i sierpień 1749.
10 Dostrzeżone przez Pieńkowską, o. c., s. 89
i n. podobieństwa między malowidłami w Imbramowi-
cach a dekoracją sklepienia zakrystii Mariackiej wyni-
kają z ich wspólnej przynależności do szerokiego italia-
nizującego nurtu malarstwa pierwszej połowy XVIII
wieku oraz —- do pewnego stopnia — z tego, iż korzy-
stano z tych samych wzorów (o czym niżej).
11 Nie zwiększa to zasobu argumentów pozwalają-
cych przyjąć jego wyłączne autorstwo.
12 E s t r e i c h e r, o. c., s. 121.
w Rzymie, namalowanej przez Piętro da Cnrtona
(ryc. 1), oraz na przedstawieniu Junona obsypu-
jąca Wenecję darami, wykonanym przez Paok>
Veronese w Palazzo Ducale w Wenecji (figura
Modestii).
Zarówno nowe elementy, w postaci precyzyj-
nego datowania malowidła, jak i nie dające się
przezwyciężyć różnice poglądów w odniesieniu du-
mnych kwestii, nakazują wrócić raz jeszcze do
stylu dzieła, jego treści, sprawy autorstwa oraz:
kontekstu historycznego, w jakim powstało. Od-
rębnym, frapującym zagadnieniem jest też zwią-
zek malowidła w zakrystii kościoła Mariackiego
z dziełami nowożytnego malarstwa włoskiego,,
wśród których, oprócz wspomnianych przez Kar-
powicza, uwzględnić wypadnie również inne.
Volta Barberini wykonana została na zlecenie
papieża Urbana VIII i jego rodu w latach 1633—
1639 14. Ozdobiła ona sklepienie głównej sali
rzymskiego pałacu Barberinich. Osią ideową ma-
lowidła jest „Tryumf Bożej Opatrzności i speł-
nienie jej zamierzeń przez moc duchową i docze-
sną papiestwa” 15. W centrum wielkiego sklepie-
nia pokazano kluczowy moment toczonej przez:
Cnoty i Występki walki, jaka rozegrała się na
ziemi i w niebiosach w związku ze śmiercią pa-
pieża Grzegorza XV i wyborem Urbana VIII,
Wówczas to Opatrzność Boża interweniowała na
prośbę Cnót, powodując elekcję najstosowniejsze-
go kandydata. Do zilustrowania tego wszystkiego,
co działo się przed elekcją i co miało nastąpić po
niej, wykorzystano liczne tematy i wątki z mi-
tologii, historii starożytnej poprzez przedstawie-
nia figur alegorycznych oraz personifikacji. Są tu
także wielkie Klucze Pi-o-trowe, tiara papieska,,
wieniec i herbowe Pszczoły Barberinich. Według
znawców przedmiotu zarówno program ideowy
dzieła, jak i jego forma były nowością16. Malo-
widło Cortony zapoczątkowało nową epokę doj-
13 KZSP, s. 11—12. Rejestrują oni ponadto symbole
Ewangelistów, przedstawienia czterech soborów, insy-
gnia władzy papieskiej i biskupiej oraz dopełniające ca-
łość malowidła z XIX wieku.
14 Podstawowa literatura: G. B r i g a n t i, Piętro da
Cortona o della pittura barocca, [wyd. 2], Firenze 1982;
L. K u g 1 e r, Studien zur Malerei und Architektur von
Piętro Berrettini da Cortona. Versuch einer gattungs-
iibergreijjenden Analyse zum Illusionismus im rómi-
schen Barock, Essen 1985 (w obu tych pracach dalsza
literatura).
15 B r i g a n t i, o. c., s. 85. Twórcą programu był
Francesco Bracciolini da Pistoia, autor wydanego w 1628
roku poematu Elettione di Urbano Papa VIII [...].
16 F. Haskell, Patrons and Painters. A Study in
the Relations Between Italian Art and Society in the
Age oj the Baroąue, [wyd. 2], New Haven—London 1980r
s. 53 i 62; por. także B r i g a n t i, o. c., passim.
100
w Katalogu zabytków..., którego autorzy przypi-
sują polichromię Piotrowi Franciszkowi Molitoro-
wi, opatrując jednak imiona malarza pytajni-
kiem 7.
Zagadnienie daty powstania dzieła rozstrzyga
analiza danych źródłowych, znanych od dawna,
ogłoszonych drukiem przez ks. Jana Kusia8.
Według zapisu w Księdze ekspens Kościoła N. P.
Marii dekoracja malarska sklepienia powstawała
od czerwca do sierpnia 1749 roku. Archiprezbiter
Jacek (Hiacynt) Łopacki zapłacił za nią malarzo-
wi 301 złotych9.
Wszystko to każe odrzucić datowanie Karpo-
wicza (koniec XVII wieku) i Pieńkowskiej (przed
1727) -— jako zbyt wczesne, oraz autorów Katalo-
gu zabytków... (2. połowa XVIII wieku) — jako
zbyt późne. Upadają też atrybucje: sklepienia za-
krystii kościoła Mariackiego nie malował Wil-
helm Włoch10 11, ani też żaden z synów Jana Piotra
Molitora n.
Również tematyka malowideł określana była
w rozmaity sposób. Estreicher uznał je za przed-
stawienie Tryumfu Wiary Chrześcijańskiej, roz-
poznał też podobizny Ojców Kościoła i dwóch
mansjonarzy fary Mariackiej, bł. Świętosława
i Albimontana12. W ślad za nim poszli autorzy
tekstu w Katalogu zabytków..P. Inaczej odczytał
temat i wymowę ideową malowideł Mariusz Kar-
powicz. Uznał, że treść malowideł składa się
z trzech elementów. Pierwszym jest przedstawie-
nie nauki Kościoła (Ewangelie, listy apostolskie,
patrystyika, dekrety soborów). Dwa kolejne ele-
menty, wzniesione na tym „fundamencie”, to Po-
tępienie Herezji oraz Modestia obdarowująca
swych wybranych nagrodami.
Karpowicz twierdzi ponadto, że autor malowi-
deł krakowskich wzorował się na słynnej Volta
della Divina Prouidenza w Palazzo Barberini
7 KZSP, s. 11—12.
8 P. Pencakowski, Dekoracja malarska za-
krystii kościoła Najświętszej Marii Panny w Krakowie,
Kraków 1976, s. 3—6 (mpis w Archiwum Mariackim
w Krakowie); J. Kuś, Jacek Łopacki i nowe o nim
przyczynki (Rocznik Krakowski, L, 1980), s. 137. Opra-
cowań tych nie rejestruje Karpowicz, o. c.
9 Archiwum Mariackie w Krakowie, sygn. 191, pod
datą czerwiec 1749 i sierpień 1749.
10 Dostrzeżone przez Pieńkowską, o. c., s. 89
i n. podobieństwa między malowidłami w Imbramowi-
cach a dekoracją sklepienia zakrystii Mariackiej wyni-
kają z ich wspólnej przynależności do szerokiego italia-
nizującego nurtu malarstwa pierwszej połowy XVIII
wieku oraz —- do pewnego stopnia — z tego, iż korzy-
stano z tych samych wzorów (o czym niżej).
11 Nie zwiększa to zasobu argumentów pozwalają-
cych przyjąć jego wyłączne autorstwo.
12 E s t r e i c h e r, o. c., s. 121.
w Rzymie, namalowanej przez Piętro da Cnrtona
(ryc. 1), oraz na przedstawieniu Junona obsypu-
jąca Wenecję darami, wykonanym przez Paok>
Veronese w Palazzo Ducale w Wenecji (figura
Modestii).
Zarówno nowe elementy, w postaci precyzyj-
nego datowania malowidła, jak i nie dające się
przezwyciężyć różnice poglądów w odniesieniu du-
mnych kwestii, nakazują wrócić raz jeszcze do
stylu dzieła, jego treści, sprawy autorstwa oraz:
kontekstu historycznego, w jakim powstało. Od-
rębnym, frapującym zagadnieniem jest też zwią-
zek malowidła w zakrystii kościoła Mariackiego
z dziełami nowożytnego malarstwa włoskiego,,
wśród których, oprócz wspomnianych przez Kar-
powicza, uwzględnić wypadnie również inne.
Volta Barberini wykonana została na zlecenie
papieża Urbana VIII i jego rodu w latach 1633—
1639 14. Ozdobiła ona sklepienie głównej sali
rzymskiego pałacu Barberinich. Osią ideową ma-
lowidła jest „Tryumf Bożej Opatrzności i speł-
nienie jej zamierzeń przez moc duchową i docze-
sną papiestwa” 15. W centrum wielkiego sklepie-
nia pokazano kluczowy moment toczonej przez:
Cnoty i Występki walki, jaka rozegrała się na
ziemi i w niebiosach w związku ze śmiercią pa-
pieża Grzegorza XV i wyborem Urbana VIII,
Wówczas to Opatrzność Boża interweniowała na
prośbę Cnót, powodując elekcję najstosowniejsze-
go kandydata. Do zilustrowania tego wszystkiego,
co działo się przed elekcją i co miało nastąpić po
niej, wykorzystano liczne tematy i wątki z mi-
tologii, historii starożytnej poprzez przedstawie-
nia figur alegorycznych oraz personifikacji. Są tu
także wielkie Klucze Pi-o-trowe, tiara papieska,,
wieniec i herbowe Pszczoły Barberinich. Według
znawców przedmiotu zarówno program ideowy
dzieła, jak i jego forma były nowością16. Malo-
widło Cortony zapoczątkowało nową epokę doj-
13 KZSP, s. 11—12. Rejestrują oni ponadto symbole
Ewangelistów, przedstawienia czterech soborów, insy-
gnia władzy papieskiej i biskupiej oraz dopełniające ca-
łość malowidła z XIX wieku.
14 Podstawowa literatura: G. B r i g a n t i, Piętro da
Cortona o della pittura barocca, [wyd. 2], Firenze 1982;
L. K u g 1 e r, Studien zur Malerei und Architektur von
Piętro Berrettini da Cortona. Versuch einer gattungs-
iibergreijjenden Analyse zum Illusionismus im rómi-
schen Barock, Essen 1985 (w obu tych pracach dalsza
literatura).
15 B r i g a n t i, o. c., s. 85. Twórcą programu był
Francesco Bracciolini da Pistoia, autor wydanego w 1628
roku poematu Elettione di Urbano Papa VIII [...].
16 F. Haskell, Patrons and Painters. A Study in
the Relations Between Italian Art and Society in the
Age oj the Baroąue, [wyd. 2], New Haven—London 1980r
s. 53 i 62; por. także B r i g a n t i, o. c., passim.
100