DOI article:
Pencakowski, Paweł: Dekoracja sklepienia zakrystii kościoła Mariackiego w Krakowie - refleks rzymskich malowideł Pietro da Cortona
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20615#0111
8. Johann Friedrich Greuter i Cornelis II Bloemaert, Atena gromiąca Giganty — herezje, reprodukcja gra-
ficzna fragmentu Volta Barherini
Z tego zestawu personifikacja centralna, tj.
Eklezja, Fides oraz wątek Klęski lub Rozgromie-
nia błędnych doktryn (ryc. 7) przejęte zostały ja-
ko cytaty formalne z rzymskiego malowidła37
(ryc. 8). Ich wzajemne związki nie odzwierciedla-
ją literackiej koncepcji pierwowzoru. Grupa anio-
łów niosących Arma Christi (ryc. 9) może być ■—-
zgodnie z sugestią Karpowicza —- określona jako
„wyobrażenie kultu Męki Pańskiej”. Nie wyja-
śnia to jednak jej funkcji w ramach całego
przedstawienia. Ponieważ Narzędzia Męki Chry-
stusa są w pojęciu doktryny chrześcijańskiej Na-
herezji (Ariusz, Nestoriusz, Hus, Zwingli, Luter, Kalwin,
Beza). Są też tytuły ksiąg, a mianowicie Alcoran i Tal-
mud. Przy czym nie można się zgodzić, że reprezentują
one „dwie grupy pogańskie [sic!] — żydowską i muzuł-
mańską (Alcoran = Koran)”. Po pierwsze, Żydzi nie
byli i nie są poganami. Ponadto strącony Talmud nie
oznacza w żadnym wypadku „unikalnego w sztuce ko-
ścielnej zjawiska potępienia religii mojżeszowej” (jak
uważa Karpowicz). Z religii tej wyszło chrześcijań-
stwo, a sam Chrystus nie przekreślił Starego Zakonu,
lecz dopełnił go Nowym. Ma to swe konsekwencje
w ikonografii: prorocy i królowie Izraela, jak również
dzieje Narodu Wybranego należały zawsze do najwa-
żniejszych przedstawień sztuki chrześcijańskiej. Jednak
księgi Talmudu spisane zostały już w czasach „sub gra-
tia”. Były więc uważane za wyraz upartego odrzucania
przez Żydów nauki Chrystusa. Traktowano je jako
błędną, konkurencyjną doktrynę, nie zaś symbol czy
esencję Starego Zakonu. Błąd Karpowicza polega więc
na utożsamianiu Talmudu ze Starym Zakonem i wycią-
ganiu stąd zaskakujących wniosków. Jeśli mowa o księ-
dze z napisem Alcoran, to w grę wchodzi nie tylko
Al-Kitab al-Kur’an, święta księga Mahometa, lecz także
dzieło luteranina Erazma Alberusa pod tym właśnie ty-
tułem {Alcoran), napisane w Norymberdze jako rozpra-
wa przeciwko franciszkanom, drukowane w latach 1531
rzędziami Odkupienia Świata, należy dodać, że
mamy tu wątek eschatologiczny 38. W żadnym na-
tomiast wypadku nie jest to pod względem formy
„miejscowa inwencja” 39. Wzorem dla tej dyna-
micznej i dobrze skonstruowanej kompozycji by-
ło przedstawienie w kopule kościoła S. Maria in
Valicella. Arma, unoszone przez anioły, ukazane
zostały po lewej (od widza) stronie figury Chry-
stusa, który — demonstrując je Ojcu —• doku-
mentuje swe prawo do okazania miłosierdzia
grzesznej ludzkości. Wątek ten w redakcji Cor-
tony był popularny, szczególnie od czasu rozpo-
i 1542; por. Podręczna encyklopedia kościelna, I, War-
szawa 1904, s. 104 (hasło Alberus). Kwakrzy to odłam
kościoła anglikańskiego założony w latach 1643/1647.
Kwakierstwo przeżywało w XVIII wieku poważny kry-
zys. Liczba członków sekty spadła z około 60 000 w ro-
ku 1700 do około 17 000 w roku 1750; por. Lezikon fur
Theologie und Kirche, VIII, Freiburg i. Br. 1963, szp.
911—912. Czy należy wnioskować, że autor programu
miał głębokie rozeznanie w sprawach innowierców, że
rozmyślnie dobierał przykłady? Sądzę jednak, że na
sklepieniu namalowano raczej rozgromienie różnych
błędnych doktryn, a nie herezji sensu stricto. Przedsta-
wienie to nie zajmuje eksponowanego miejsca w złożo-
nej strukturze ikonograficznej całości.
37 Warto na marginesie wspomnieć, że złożona jest
także geneza Cortonowskiej Opatrzności Bożej w Palazzo
Barberini. Wzorem dla wielkiego mistrza była bowiem
jedna z Sybill, pędzla Rafaela Santi, w kaplicy Chigi
w rzymskim kościele S. Maria della Pace; Noechles,
o. c„ s. 10. Cortona odrysował ją, a następnie wyko-
rzystał ów rysunek jako wzór do kartonu — projektu
centralnej postaci swego capolavoro, którego pochodną
są siedemnastowieczne grafiki użyte przez twórcę ma-
lowideł w zakrystii Mariackiej.
38 Por. K o b i e 1 u s, o. c., s. 52.
39 Karpowicz, o. c„ s. 220.
107
ficzna fragmentu Volta Barherini
Z tego zestawu personifikacja centralna, tj.
Eklezja, Fides oraz wątek Klęski lub Rozgromie-
nia błędnych doktryn (ryc. 7) przejęte zostały ja-
ko cytaty formalne z rzymskiego malowidła37
(ryc. 8). Ich wzajemne związki nie odzwierciedla-
ją literackiej koncepcji pierwowzoru. Grupa anio-
łów niosących Arma Christi (ryc. 9) może być ■—-
zgodnie z sugestią Karpowicza —- określona jako
„wyobrażenie kultu Męki Pańskiej”. Nie wyja-
śnia to jednak jej funkcji w ramach całego
przedstawienia. Ponieważ Narzędzia Męki Chry-
stusa są w pojęciu doktryny chrześcijańskiej Na-
herezji (Ariusz, Nestoriusz, Hus, Zwingli, Luter, Kalwin,
Beza). Są też tytuły ksiąg, a mianowicie Alcoran i Tal-
mud. Przy czym nie można się zgodzić, że reprezentują
one „dwie grupy pogańskie [sic!] — żydowską i muzuł-
mańską (Alcoran = Koran)”. Po pierwsze, Żydzi nie
byli i nie są poganami. Ponadto strącony Talmud nie
oznacza w żadnym wypadku „unikalnego w sztuce ko-
ścielnej zjawiska potępienia religii mojżeszowej” (jak
uważa Karpowicz). Z religii tej wyszło chrześcijań-
stwo, a sam Chrystus nie przekreślił Starego Zakonu,
lecz dopełnił go Nowym. Ma to swe konsekwencje
w ikonografii: prorocy i królowie Izraela, jak również
dzieje Narodu Wybranego należały zawsze do najwa-
żniejszych przedstawień sztuki chrześcijańskiej. Jednak
księgi Talmudu spisane zostały już w czasach „sub gra-
tia”. Były więc uważane za wyraz upartego odrzucania
przez Żydów nauki Chrystusa. Traktowano je jako
błędną, konkurencyjną doktrynę, nie zaś symbol czy
esencję Starego Zakonu. Błąd Karpowicza polega więc
na utożsamianiu Talmudu ze Starym Zakonem i wycią-
ganiu stąd zaskakujących wniosków. Jeśli mowa o księ-
dze z napisem Alcoran, to w grę wchodzi nie tylko
Al-Kitab al-Kur’an, święta księga Mahometa, lecz także
dzieło luteranina Erazma Alberusa pod tym właśnie ty-
tułem {Alcoran), napisane w Norymberdze jako rozpra-
wa przeciwko franciszkanom, drukowane w latach 1531
rzędziami Odkupienia Świata, należy dodać, że
mamy tu wątek eschatologiczny 38. W żadnym na-
tomiast wypadku nie jest to pod względem formy
„miejscowa inwencja” 39. Wzorem dla tej dyna-
micznej i dobrze skonstruowanej kompozycji by-
ło przedstawienie w kopule kościoła S. Maria in
Valicella. Arma, unoszone przez anioły, ukazane
zostały po lewej (od widza) stronie figury Chry-
stusa, który — demonstrując je Ojcu —• doku-
mentuje swe prawo do okazania miłosierdzia
grzesznej ludzkości. Wątek ten w redakcji Cor-
tony był popularny, szczególnie od czasu rozpo-
i 1542; por. Podręczna encyklopedia kościelna, I, War-
szawa 1904, s. 104 (hasło Alberus). Kwakrzy to odłam
kościoła anglikańskiego założony w latach 1643/1647.
Kwakierstwo przeżywało w XVIII wieku poważny kry-
zys. Liczba członków sekty spadła z około 60 000 w ro-
ku 1700 do około 17 000 w roku 1750; por. Lezikon fur
Theologie und Kirche, VIII, Freiburg i. Br. 1963, szp.
911—912. Czy należy wnioskować, że autor programu
miał głębokie rozeznanie w sprawach innowierców, że
rozmyślnie dobierał przykłady? Sądzę jednak, że na
sklepieniu namalowano raczej rozgromienie różnych
błędnych doktryn, a nie herezji sensu stricto. Przedsta-
wienie to nie zajmuje eksponowanego miejsca w złożo-
nej strukturze ikonograficznej całości.
37 Warto na marginesie wspomnieć, że złożona jest
także geneza Cortonowskiej Opatrzności Bożej w Palazzo
Barberini. Wzorem dla wielkiego mistrza była bowiem
jedna z Sybill, pędzla Rafaela Santi, w kaplicy Chigi
w rzymskim kościele S. Maria della Pace; Noechles,
o. c„ s. 10. Cortona odrysował ją, a następnie wyko-
rzystał ów rysunek jako wzór do kartonu — projektu
centralnej postaci swego capolavoro, którego pochodną
są siedemnastowieczne grafiki użyte przez twórcę ma-
lowideł w zakrystii Mariackiej.
38 Por. K o b i e 1 u s, o. c., s. 52.
39 Karpowicz, o. c„ s. 220.
107