DOI Artikel:
Krasny, Piotr: O problemach atrybucji architektury nowożytnej: Kościoły w Kołomyi, Busku, Brzozdowcach i Łopatynie a twórczość Bernarda Meretyna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20615#0127
brykę” korzystając z pomocy finansowej rodziny
Chołoniewskich21. Jako datę wystawienia tego
kościoła podaje się rok 1772 22. W roku tym bu-
dynek został zapewne doprowadzony tylko do
stanu surowego, Stanisław Stroiński bowiem
ukończył malarską dekorację jego wnętrza do-
piero w 1784 roku23. Kościół łopatyński został
konsekrowany dopiero w roku 18 2 8 24.
W 1746 roku obraz ukrzyżowanego Chrystusa
w domu mieszczki w Brzozdowcach zaczął pokry-
wać się krwawymi kroplami. Arcybiskup lwowski
Ignacy Wyżycki stwierdził autentyczność tego cu-
du i polecił przenieść obraz do kościoła. Rozwój
kultu Ukrzyżowania z Brzozdowiec przyczynił się
do zastąpienia tamtejszej drewnianej świątyni
murowaną budowlą, ufundowaną przez Francisz-
kę z Cetnerów Rzewuską. Napis wyryty na ta-
blicy nad głównym wejściem do kościoła: ,,Cul-
pae, non pietatis opus, A. D. M.[D]CCLX.IX”
oznacza zapewne datę fundacji tej świątyni25.
Z protokołu wizytacji kanonicznej, dokonanej
przez arcybiskupa Sierakowskiego w roku 1774,
dowiadujemy się, że nie zdołano ukończyć „fa-
bryki” kościoła przed śmiercią Rzewuskiej. Bu-
dowę tę finansował potem jej syn Adam, kan-
clerz Kurii Metropolitalnej Lwowskiej i opat wą-
growiecki26. Nowy kościół konsekrowano w roku
1771 27.
Dzieje budowy każdej z tych świątyń potwier-
dzają zatem opinię Hornunga, że wznoszenie ich
rozpoczęto już po śmierci Meretyna. Nic nie
wskazuje również na to, aby plany którejś z tych
budowli powstały za życia owego architekta. Mi-
mo tego ich formy są zaskakująco bliskie rozwią-
zaniom stosowanym przez Meretyna.
*
Kościoły w Kołomyi (ryc. 2), Busku (ryc. 3),
Łopatynie (ryc. 6) i Brzozdowcach (ryc. 4) zostały
wybudowane — tak jak świątynia w Hodowicy
— na planie krzyżowym, w którym jednoprzęsło-
we nawy i jednoprzęsłowe prezbiteria były tej
samej długości. Dwa niewielkie kwadratowe
aneksy, dostawione do ich korpusów na osi wej-
21 Z. Hornung, Stanisław Stroiński 1719—1802.
Zarys monograficzny ze szczególnym uwzględnieniem
działalności artysty na polu malarstwa ściennego, Lwów
1935 (Prace Sekcji Historii Sztuki i Kultury 2/5), s.
104—105.
22 Schematismus..., s. 70.
23 H o r n u n g, Stanisław Stroiński..., s. 104.
24 Schematismus..., s. 70.
25 W. Mrowiński, Wiadomość o obrazie Jezusa
Ukrzyżowanego cudami słynącego w kościele brzozdo-
6. Łopatyn, kościół parafialny, po 1766—1772, widok
zewnętrzny, stan z r. 1993 (fot. R. Brykowski)
ście—ołtarz główny, mieściły przedsionek i za-
krystię. Ponad zakrystiami w Kołomyi, Busku
i Brzozdowcach wystawiono charakterystyczne
dla budowli hodowickiej camere di luce, oświetla-
jące nisze w ścianach ołtarzowych28. Wnętrza
świątyń zostały urozmaicone przez wnęki wycięte
w ścianach bocznych i linearną dekorację po-
rządkową o swobodnych formach kapiteli koryn-
ckich. Nad owymi przestrzeniami dominowały
ślepe spłaszczone kopuły na planie owalu, zamy-
kające przęsła krzyżowe i ukryte w więźbie da-
chowej (ryc. 8, 9).
Frontowe elewacje tych kościołów otrzymały
na wzór hodowickiej świątyni formę smukłych
wielikoporządkowych fasad jednoosiowych. Dwie
pary pilastrów doryckich (Kołomyja, ryc. 2; Busk,
ryc. 3) bądź korynckich (Łopatyn, ryc. 6; Brzoz-
dowce, ryc. 4) wspierały w nich rozbudowane
belkowanie i gładką attykę, nad którą wystawio-
wieckim oraz opisanie łask i cudów tamże zdziałanych,
Lwów 1886, passim.
26 Z. Hornung, Polejowski Piotr [w:] PSB,
XXVII, Wrocław 1983, s. 292.
27 Mańkowski, o. c., s. 92.
28 Zapewne podobna camera di luce istniała także
w kościele w Łopatynie przed przebudową zakrystii
w wieku XIX (IJaMmmiUKii spaboanpoume.ihcmea u apxumeK-
tnypbi yKpauHCKou CCP, Knen 1985, III, s. 190).
123
Chołoniewskich21. Jako datę wystawienia tego
kościoła podaje się rok 1772 22. W roku tym bu-
dynek został zapewne doprowadzony tylko do
stanu surowego, Stanisław Stroiński bowiem
ukończył malarską dekorację jego wnętrza do-
piero w 1784 roku23. Kościół łopatyński został
konsekrowany dopiero w roku 18 2 8 24.
W 1746 roku obraz ukrzyżowanego Chrystusa
w domu mieszczki w Brzozdowcach zaczął pokry-
wać się krwawymi kroplami. Arcybiskup lwowski
Ignacy Wyżycki stwierdził autentyczność tego cu-
du i polecił przenieść obraz do kościoła. Rozwój
kultu Ukrzyżowania z Brzozdowiec przyczynił się
do zastąpienia tamtejszej drewnianej świątyni
murowaną budowlą, ufundowaną przez Francisz-
kę z Cetnerów Rzewuską. Napis wyryty na ta-
blicy nad głównym wejściem do kościoła: ,,Cul-
pae, non pietatis opus, A. D. M.[D]CCLX.IX”
oznacza zapewne datę fundacji tej świątyni25.
Z protokołu wizytacji kanonicznej, dokonanej
przez arcybiskupa Sierakowskiego w roku 1774,
dowiadujemy się, że nie zdołano ukończyć „fa-
bryki” kościoła przed śmiercią Rzewuskiej. Bu-
dowę tę finansował potem jej syn Adam, kan-
clerz Kurii Metropolitalnej Lwowskiej i opat wą-
growiecki26. Nowy kościół konsekrowano w roku
1771 27.
Dzieje budowy każdej z tych świątyń potwier-
dzają zatem opinię Hornunga, że wznoszenie ich
rozpoczęto już po śmierci Meretyna. Nic nie
wskazuje również na to, aby plany którejś z tych
budowli powstały za życia owego architekta. Mi-
mo tego ich formy są zaskakująco bliskie rozwią-
zaniom stosowanym przez Meretyna.
*
Kościoły w Kołomyi (ryc. 2), Busku (ryc. 3),
Łopatynie (ryc. 6) i Brzozdowcach (ryc. 4) zostały
wybudowane — tak jak świątynia w Hodowicy
— na planie krzyżowym, w którym jednoprzęsło-
we nawy i jednoprzęsłowe prezbiteria były tej
samej długości. Dwa niewielkie kwadratowe
aneksy, dostawione do ich korpusów na osi wej-
21 Z. Hornung, Stanisław Stroiński 1719—1802.
Zarys monograficzny ze szczególnym uwzględnieniem
działalności artysty na polu malarstwa ściennego, Lwów
1935 (Prace Sekcji Historii Sztuki i Kultury 2/5), s.
104—105.
22 Schematismus..., s. 70.
23 H o r n u n g, Stanisław Stroiński..., s. 104.
24 Schematismus..., s. 70.
25 W. Mrowiński, Wiadomość o obrazie Jezusa
Ukrzyżowanego cudami słynącego w kościele brzozdo-
6. Łopatyn, kościół parafialny, po 1766—1772, widok
zewnętrzny, stan z r. 1993 (fot. R. Brykowski)
ście—ołtarz główny, mieściły przedsionek i za-
krystię. Ponad zakrystiami w Kołomyi, Busku
i Brzozdowcach wystawiono charakterystyczne
dla budowli hodowickiej camere di luce, oświetla-
jące nisze w ścianach ołtarzowych28. Wnętrza
świątyń zostały urozmaicone przez wnęki wycięte
w ścianach bocznych i linearną dekorację po-
rządkową o swobodnych formach kapiteli koryn-
ckich. Nad owymi przestrzeniami dominowały
ślepe spłaszczone kopuły na planie owalu, zamy-
kające przęsła krzyżowe i ukryte w więźbie da-
chowej (ryc. 8, 9).
Frontowe elewacje tych kościołów otrzymały
na wzór hodowickiej świątyni formę smukłych
wielikoporządkowych fasad jednoosiowych. Dwie
pary pilastrów doryckich (Kołomyja, ryc. 2; Busk,
ryc. 3) bądź korynckich (Łopatyn, ryc. 6; Brzoz-
dowce, ryc. 4) wspierały w nich rozbudowane
belkowanie i gładką attykę, nad którą wystawio-
wieckim oraz opisanie łask i cudów tamże zdziałanych,
Lwów 1886, passim.
26 Z. Hornung, Polejowski Piotr [w:] PSB,
XXVII, Wrocław 1983, s. 292.
27 Mańkowski, o. c., s. 92.
28 Zapewne podobna camera di luce istniała także
w kościele w Łopatynie przed przebudową zakrystii
w wieku XIX (IJaMmmiUKii spaboanpoume.ihcmea u apxumeK-
tnypbi yKpauHCKou CCP, Knen 1985, III, s. 190).
123