DOI Artikel:
Krasny, Piotr: O problemach atrybucji architektury nowożytnej: Kościoły w Kołomyi, Busku, Brzozdowcach i Łopatynie a twórczość Bernarda Meretyna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20615#0129
skiej cerkwi Św. Jura oraz wzniósł otaczające ją
budynki i pobliski pałac biskupów unickich 33. Jest
bardzo prawdopodobne, że któryś z tych archi-
tektów zrealizował również kościoły w Kołomyi,
Busku, Łopatynie i Brzozdowcach.
Warto zauważyć, iż we wnętrzu kościoła w
Brzozdowcach zastosowano charakterystyczne ka-
pitele kompozytowe z wplecionym w liście akan-
tu motywem hostii, otoczonej promieniami. Taki
sam motyw występuje w kapitelach kościoła Bo-
żego Ciała we Lwowie (1749—1764), wzniesionego
przez Marcina Urbanika według projektu Jana de
Witte34. Jest to jednak zbyt słaba przesłanka,
aby na jej podstawie uznać Urbanika za budow-
niczego świątyni w Brzozdowcach. Zdanie Hor-
nunga, iż „fabryką” tej budowli kierował Pole-
jowski, należy uznać za dowolną hipotezę. Opinia
ta nie została bowiem poparta ani wiadomościa-
mi źródłowymi, ani analizą form kościoła35.
*
Przypuszczenia te nie rozstrzygają jednak pro-
blemu, kogo należy uznać za głównego autora
tych świątyń. Myślę, że to zagadnienie trzeba po-
stawić nieco inaczej, mianowicie zapytać, za czyje
dzieła mogłyby one uchodzić w oczach współ-
czesnych?
Jak zauważa Jennifer Montagu, idea ,,arti del
disegno”, wypracowana w teorii sztuki w wieku
XVI (i żywa aż po w. XIX), wskazywała twórcę
dzieła zawsze w autorze jego pierwotnej koncep-
cji (concetto). Koncepcję ową utożsamiano z re-
guły — o czym może świadczyć słownik Filippo
Baldinucciego —- z materialnym disegno — ry-
sunkowym projektem implikującym formy dzie-
ła 36. Giorgio Vasari głosił wyższość rysunku nad
dziełem wykonanym na jego podstawie37, a pi-
sząc o architekturze orzekł, że linie disegno nale-
ży uznać za ,,il principio e la fine di quell’arte,
ruskiego, I, Kraków 1993 (Materiały do Dziejów Sztuki
Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczypo-
spolitej 1), s. 23.
33 Mańkowski, o. c., s. 114—115; Tenże, Fesin-
ger Kanty [w:] PSB, VI, Kraków 1948, s. 424; Hor-
n u n g, Majster Pinsel..., s. 82—83.
34 Mańkowski, o. c., s. 63—66.
35 Hornung, Polejowski Piotr..., s. 292.
33 M o n t a g u, o. c., s. 77; zob. także: F. Baldi-
n u c c i, Vocabolario toscane dell’arte del disegno, Fi-
renze 1681, s. 51.
37 Opinię tę znajdujemy w rozdziale XV wstępu
do Żywotów, zob. G. V a s a r i, Le vite de’ piu eccelenti
pittori, scultori e architetti (nelle redationi del 1550 e
1568) [wyd.] R. Bottari, P. Barocchi, I, Firenze
[b. r.], s. 111—113. Zob. także J. S. H e 1 d, The Early
Appreciation of Drawing [w:] Studies in Western Art,
Princeton 1963, s. 86; T. S. R. B o a s e, Giorgio Vasari.
The Man and the Book, Washington—Princeton 1971
(Bollingen Series 35/20), s. 124.
9. Brzozdowce, kościół parafialny, wnętrze prezbiterium
z reliktami ołtarza głównego, ok. 1772, stan z r. 1993
(fot. T. Zaucha)
8. Busk, kościół parafialny, ołtarz główny, 1779—1780,
Jan Obrocki (?) i Ignacy Buraczyński, stan przed r. 1939
(fot. ze zbiorów Instytutu Historii Sztuki UJ)
i
125
budynki i pobliski pałac biskupów unickich 33. Jest
bardzo prawdopodobne, że któryś z tych archi-
tektów zrealizował również kościoły w Kołomyi,
Busku, Łopatynie i Brzozdowcach.
Warto zauważyć, iż we wnętrzu kościoła w
Brzozdowcach zastosowano charakterystyczne ka-
pitele kompozytowe z wplecionym w liście akan-
tu motywem hostii, otoczonej promieniami. Taki
sam motyw występuje w kapitelach kościoła Bo-
żego Ciała we Lwowie (1749—1764), wzniesionego
przez Marcina Urbanika według projektu Jana de
Witte34. Jest to jednak zbyt słaba przesłanka,
aby na jej podstawie uznać Urbanika za budow-
niczego świątyni w Brzozdowcach. Zdanie Hor-
nunga, iż „fabryką” tej budowli kierował Pole-
jowski, należy uznać za dowolną hipotezę. Opinia
ta nie została bowiem poparta ani wiadomościa-
mi źródłowymi, ani analizą form kościoła35.
*
Przypuszczenia te nie rozstrzygają jednak pro-
blemu, kogo należy uznać za głównego autora
tych świątyń. Myślę, że to zagadnienie trzeba po-
stawić nieco inaczej, mianowicie zapytać, za czyje
dzieła mogłyby one uchodzić w oczach współ-
czesnych?
Jak zauważa Jennifer Montagu, idea ,,arti del
disegno”, wypracowana w teorii sztuki w wieku
XVI (i żywa aż po w. XIX), wskazywała twórcę
dzieła zawsze w autorze jego pierwotnej koncep-
cji (concetto). Koncepcję ową utożsamiano z re-
guły — o czym może świadczyć słownik Filippo
Baldinucciego —- z materialnym disegno — ry-
sunkowym projektem implikującym formy dzie-
ła 36. Giorgio Vasari głosił wyższość rysunku nad
dziełem wykonanym na jego podstawie37, a pi-
sząc o architekturze orzekł, że linie disegno nale-
ży uznać za ,,il principio e la fine di quell’arte,
ruskiego, I, Kraków 1993 (Materiały do Dziejów Sztuki
Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczypo-
spolitej 1), s. 23.
33 Mańkowski, o. c., s. 114—115; Tenże, Fesin-
ger Kanty [w:] PSB, VI, Kraków 1948, s. 424; Hor-
n u n g, Majster Pinsel..., s. 82—83.
34 Mańkowski, o. c., s. 63—66.
35 Hornung, Polejowski Piotr..., s. 292.
33 M o n t a g u, o. c., s. 77; zob. także: F. Baldi-
n u c c i, Vocabolario toscane dell’arte del disegno, Fi-
renze 1681, s. 51.
37 Opinię tę znajdujemy w rozdziale XV wstępu
do Żywotów, zob. G. V a s a r i, Le vite de’ piu eccelenti
pittori, scultori e architetti (nelle redationi del 1550 e
1568) [wyd.] R. Bottari, P. Barocchi, I, Firenze
[b. r.], s. 111—113. Zob. także J. S. H e 1 d, The Early
Appreciation of Drawing [w:] Studies in Western Art,
Princeton 1963, s. 86; T. S. R. B o a s e, Giorgio Vasari.
The Man and the Book, Washington—Princeton 1971
(Bollingen Series 35/20), s. 124.
9. Brzozdowce, kościół parafialny, wnętrze prezbiterium
z reliktami ołtarza głównego, ok. 1772, stan z r. 1993
(fot. T. Zaucha)
8. Busk, kościół parafialny, ołtarz główny, 1779—1780,
Jan Obrocki (?) i Ignacy Buraczyński, stan przed r. 1939
(fot. ze zbiorów Instytutu Historii Sztuki UJ)
i
125