DOI Artikel:
Kobielus, Stanisław: Instrumentarium Boga jako Najwyższego Muzyka (starożytność i średniowiecze)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20618#0025
Także cytra miała symbolicznie ilustrować zbawienie
świata dokonane przez Chrystusa na krzyżu. Wskazy-
wała na Jego cierpiące ciało i mękę, podczas której Jego
ścięgna zostały napięte do ostateczności, a kości poli-
czone, i który rozbrzmiewał jakby duchową pieśnią cnót
dzięki cierpliwości103. Według św. Brunona Kartuza cho-
ciaż na człowieczeństwo Chrystusa wskazywało także
psalterium, to jednak przez to, że głos cytry wydobywał
się z jej części dolnej, ewokowała ona wyraziściej sło-
dycz posłuszeństwa Chrystusowego, który swoje czło-
wieczeństwo, niższe przecież od boskości, ofiarował Ojcu
na ołtarzu krzyża104.
Idea rozpięcia ciała Chrystusowego na drzewie krzy-
ża podkreślana była także w hymnach liturgicznych.
Wskazywał na to między innymi fragment hymnu bre-
wiarzowego „Lustra sex qui jam peregit”, autorstwa We-
nancjusza Fortunata (zm. po 600):
Nagnij gałęzie, drzewo wysokie,
zwolnij napięte członki,
a niechaj zmięknie srogość ona,
jaką dało [ci] przyrodzenie
i członki Króla niebieskiego
napręż pniem łagodnym105.
Dziesięciostrunny dekachord, który miewał kształt
kwadratu, mógł stać się paralelą do znanego od wcze-
snego średniowiecza określenia krzyża jako forma qua-
drata mundi106. W tym kontekście interesujące wydają
się wersety z sekwencji na Podwyższenie Krzyża Świę-
tego, ułożonej przez Adama z klasztoru Św. Wiktora w
Paryżu:
Chrześcijanom i świętym
wiedzieć się godzi,
że długością, szerokością
wysokością i głębokością
kwadratu krzyża odkupiony
został kwadrat świata107.
Do powyższej interpretacji można jeszcze dodać in-
formację z apokryficznego listu św. Hieronima do Dar-
dana, gdzie autor najpierw wyjaśnił, że dziesięć stiun to
dziesięć przykazań Bożych, a następnie dodał, że kwa-
dratowa forma instrumentu wskazuje na czterech Ewan-
gelistów108 (ryc. 9).
8. Król Dawid z muzykami Tubalkainem, Jubalem i Pitagorasem.
Miniatura z Biblii płockie], 2. ćwierć w. XII, f. 201v.
(repr. Biblioteka Narodowa, Warszawa)
Samuhelis libri IV, Corpus Christianorum. Series Latina, liber III, c. 19,
t. 119, wyd. D. Hurst, 1962.
103 „Cithara vero glodosam significat passionem, quae tensis nervis
dinumeratisąue ossibus, virtutum patientiae intellectuali quodam car-
mine personabat” - Kasjodor, Expositio in Psalterium, PL, t. 70, s.
404. Dla Rufina Prezbitera: „Caro humana patiens cythara est” — Com-
mentarius in Psalmos, PL, t. 21, s. 872.
104 „Psalterium dicitur Christi humanitas [...] Cithara dicitur eadern
humanitas, eo quod ad modum citharae ab inferiori sonuit, id est ab
inferiori dulcem sonum Deo protulit, id est dulcem obedientiae lau-
dem: cum corpus suum quod erat inferius divinitate, in ara crucis Deo
obtulit” -Bruno Kartuz, o. c., PL, t. 152, s. 898.
103 „Flecte ramos, arbor alta I Tensa laxa viscera, I Et rigor lente-
scat ille, I Quem dedit nativitas; I Et superni membra Regis I Tende
miti stipite” - Hymny Brewiarza rzymskiego oraz Patronatu polskiego,
przeł. B. Gładysz, Poznań 1933, s. 101.
106 „Psalterium [...] non quod in modum citharae, sed quod in mo-
dum clypei quadrati conformetur cum chordis decem” - Hraban
Maur, De uniuerso, PL, t. 111, s. 498. Zob. S. Kobielus, Geometria
krzyża - sumieniem kosmosu, Communio, Międzynarodowy Przegląd
Teologiczny 14: 1994, nr 5, s. 120; V. H. Elbern, Species crucis -
forma ąuadrata mundi. Die Kreuzigungsdarstellung am frankischen
Kasten von Werden, Westfalen 44: 1966, z. 3, s. 183.
107 „Decet Christianum, I Crucis longum, latum, I Sublime, pro-
fundum I Sanctis propalatum, I Quadrum salvat mundum I Sub qua-
dri figura” - PL, t. 196, s. 1514.
108 S a c h s, o. c., s. 100; S e e b a s s, o. c., s. 141 nn.
21
świata dokonane przez Chrystusa na krzyżu. Wskazy-
wała na Jego cierpiące ciało i mękę, podczas której Jego
ścięgna zostały napięte do ostateczności, a kości poli-
czone, i który rozbrzmiewał jakby duchową pieśnią cnót
dzięki cierpliwości103. Według św. Brunona Kartuza cho-
ciaż na człowieczeństwo Chrystusa wskazywało także
psalterium, to jednak przez to, że głos cytry wydobywał
się z jej części dolnej, ewokowała ona wyraziściej sło-
dycz posłuszeństwa Chrystusowego, który swoje czło-
wieczeństwo, niższe przecież od boskości, ofiarował Ojcu
na ołtarzu krzyża104.
Idea rozpięcia ciała Chrystusowego na drzewie krzy-
ża podkreślana była także w hymnach liturgicznych.
Wskazywał na to między innymi fragment hymnu bre-
wiarzowego „Lustra sex qui jam peregit”, autorstwa We-
nancjusza Fortunata (zm. po 600):
Nagnij gałęzie, drzewo wysokie,
zwolnij napięte członki,
a niechaj zmięknie srogość ona,
jaką dało [ci] przyrodzenie
i członki Króla niebieskiego
napręż pniem łagodnym105.
Dziesięciostrunny dekachord, który miewał kształt
kwadratu, mógł stać się paralelą do znanego od wcze-
snego średniowiecza określenia krzyża jako forma qua-
drata mundi106. W tym kontekście interesujące wydają
się wersety z sekwencji na Podwyższenie Krzyża Świę-
tego, ułożonej przez Adama z klasztoru Św. Wiktora w
Paryżu:
Chrześcijanom i świętym
wiedzieć się godzi,
że długością, szerokością
wysokością i głębokością
kwadratu krzyża odkupiony
został kwadrat świata107.
Do powyższej interpretacji można jeszcze dodać in-
formację z apokryficznego listu św. Hieronima do Dar-
dana, gdzie autor najpierw wyjaśnił, że dziesięć stiun to
dziesięć przykazań Bożych, a następnie dodał, że kwa-
dratowa forma instrumentu wskazuje na czterech Ewan-
gelistów108 (ryc. 9).
8. Król Dawid z muzykami Tubalkainem, Jubalem i Pitagorasem.
Miniatura z Biblii płockie], 2. ćwierć w. XII, f. 201v.
(repr. Biblioteka Narodowa, Warszawa)
Samuhelis libri IV, Corpus Christianorum. Series Latina, liber III, c. 19,
t. 119, wyd. D. Hurst, 1962.
103 „Cithara vero glodosam significat passionem, quae tensis nervis
dinumeratisąue ossibus, virtutum patientiae intellectuali quodam car-
mine personabat” - Kasjodor, Expositio in Psalterium, PL, t. 70, s.
404. Dla Rufina Prezbitera: „Caro humana patiens cythara est” — Com-
mentarius in Psalmos, PL, t. 21, s. 872.
104 „Psalterium dicitur Christi humanitas [...] Cithara dicitur eadern
humanitas, eo quod ad modum citharae ab inferiori sonuit, id est ab
inferiori dulcem sonum Deo protulit, id est dulcem obedientiae lau-
dem: cum corpus suum quod erat inferius divinitate, in ara crucis Deo
obtulit” -Bruno Kartuz, o. c., PL, t. 152, s. 898.
103 „Flecte ramos, arbor alta I Tensa laxa viscera, I Et rigor lente-
scat ille, I Quem dedit nativitas; I Et superni membra Regis I Tende
miti stipite” - Hymny Brewiarza rzymskiego oraz Patronatu polskiego,
przeł. B. Gładysz, Poznań 1933, s. 101.
106 „Psalterium [...] non quod in modum citharae, sed quod in mo-
dum clypei quadrati conformetur cum chordis decem” - Hraban
Maur, De uniuerso, PL, t. 111, s. 498. Zob. S. Kobielus, Geometria
krzyża - sumieniem kosmosu, Communio, Międzynarodowy Przegląd
Teologiczny 14: 1994, nr 5, s. 120; V. H. Elbern, Species crucis -
forma ąuadrata mundi. Die Kreuzigungsdarstellung am frankischen
Kasten von Werden, Westfalen 44: 1966, z. 3, s. 183.
107 „Decet Christianum, I Crucis longum, latum, I Sublime, pro-
fundum I Sanctis propalatum, I Quadrum salvat mundum I Sub qua-
dri figura” - PL, t. 196, s. 1514.
108 S a c h s, o. c., s. 100; S e e b a s s, o. c., s. 141 nn.
21