DOI Heft:
Przeglądy - recenzje - komunikaty
DOI Artikel:Fabiański, Marcin: O sztuce nowożytnej w Europie Środkowej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20618#0144
1. Giovanni Battista Quadro, fasada ratusza w Poznaniu, 1550-1560
(fot. M. Fabiański)
rari2. Jest to tym dziwniejsze, że po pierwsze, wcześniej
(s. 206 i 236) sam Autor przeciwstawia się rozpo-
wszechnionemu twierdzeniu, jakoby długotrwała wojna
uniemożliwiała rozwój architektury. Wprawdzie ma na
myśli skutki wojny trzydziestoletniej w krajach Cesar-
stwa, ale, przez analogię, można to odnieść również do
skutków wojny północnej w Rzeczypospolitej sto lat
później. Po drugie, korzystał z syntez architektury pol-
skiej, które oddają sprawiedliwość różnym nurtom arty-
stycznym w czasach saskich.
Podkreślić jednak trzeba, że w wielu innych miej-
scach Kaufmann podaje sądy bardzo wyważone. Cieka-
wie wypada na przykład jego porównanie międzynaro-
dowego charakteru i znaczenia środowiska krakowskie-
go w zakresie kultury i sztuki ok. r. 1500 do znanego
znacznie szerzej środowiska praskiego z czasów Rudol-
fa II (s. 59). Zgoła pochlebnie zestawił też architekto-
niczne dokonania Warszawy i Wiednia po zwycięstwie
Sobieskiego (rozdział 12, s. 283-305).
Autor tomu opiera swój wywód na założeniu o zasa-
dniczych podobieństwach cywilizacyjno-kulturowych,
które charakteryzowały kraje Europy Środkowej w epo-
ce nowożytnej, zasygnalizowanych po części już w ty-
tule i przewijających się w tekście, choć słabo wyarty-
kułowanych w nieproporcjonalnie krótkiej i ubogiej
Conclusion (s. 461-464). Spośród trzech głównych śro-
dowisk, będących zapleczem mecenatu artystycznego,
miasta odegrały rolę stosunkowo najskromniejszą, czym
Europa Środkowa wyróżniała się od silniej zurbanizo-
wanego Zachodu i Italii. Cechy decydującej o bogac-
twie i specyfice tutejszego życia artystycznego dopatru-
je się Autor (s. 463) w czynniku, który ok. r. 1800 spo-
wodował upadek dwóch głównych części składowych
omawianego terytorium: Rzeszy Niemieckiej i Rzeczy-
pospolitej, tj. w znacznym rozdrobnieniu władzy pań-
stwowej. Owa decentralizacja szła w parze z silnym
zróżnicowaniem warunków społecznych, gospodar-
czych i pluralizmem kulturowym. Na polu sztuki sprzy-
jała otwartości na prądy idące z zewnątrz i przekształca-
niu ich na potrzeby miejscowe, a także rozdrobnieniu
zjawisk artystycznych. Starając się wydobyć cechy
wspólne, DaCosta Kaufmann stara się zatem wyartyku-
łować raczej owe czynniki’ sprawcze, zapewne kosztem
„anachronicznego podejścia formalistycznego” (s. 428).
W tym kontekście od razu nasuwa się uwaga o po-
litycznym rozdrobnieniu nowożytnej Italii, które rów-
nież zaowocowało pluralizmem artystycznym, ale pod
względem formalnym realizowanym zupełnie inaczej,
bez zatracenia spójności ewolucji, czy tradycji formal-
nej. Wydaje się więc, że specyfika stylu należy jednak
do najistotniejszych cech wyróżniających dzieła, które
nieco anachronicznie uważamy dziś za przedmioty arty-
styczne, a które pełniły również (lub pełnią nadal je-
szcze) funkcje pozaestetyczne. Dlatego też synteza arty-
stycznych dziejów jakiegoś regionu, pozbawiona gene-
ralnych konstatacji na temat stylu, nasuwać musi wątpli-
wości, czy aby zakres opracowania nie został wyzna-
czony na podstawie czynników ze sztuką nie mających
nic wspólnego, a zatem czy dany region w ogóle moż-
na traktować jako artystyczny, czy tylko geograficzny
lub polityczny? Zwłaszcza, że granice omawianego tery-
torium, traktowanego jako region kulturowy raczej niż
geograficzny, trudno jednoznacznie zdefiniować, zwła-
szcza od wschodu, gdzie ulegały największym zmia-
nom. W historii sztuki Europy Środkowej istotnie trud-
no wskazać cechy wspólne nawet w odniesieniu do
okresów znacznie krótszych, niż ujęty w książce okres
350 lat. Czy wynika to tylko z braku ciągłości tradycji
artystycznej w poszczególnych krajach (co Kaufmann
taktownie nazywa niejasnym rozwojem stylu i sytuacji
społecznej w zakresie sztuki3), czy może również z nie-
asymilacji artystycznej. Z tym aspektem książki Hentschla polemizo-
wali już recenzenci polscy w Biuletynie Historii Sztuki 32: 1970, nr 3/
4, s. 349-359.
2 Dobitną charakterystykę osiągnięć italianizującego, a nie saskie-
go nurtu architektury w Polsce w okresie późnego baroku przeprowa-
dził ostatnio J. Kowalczyk, Rola Rzymu w późnobarokowej archi-
tekturę polskiej, Rocznik Historii Sztuki 20: 1994, s. 215-306.
3 ,,[It] is often the case in the history of Central Europę [that] nei-
ther the stylistic pattern nor the social situation of the arts [...] is so
elear cut” (s. 4191.
140
(fot. M. Fabiański)
rari2. Jest to tym dziwniejsze, że po pierwsze, wcześniej
(s. 206 i 236) sam Autor przeciwstawia się rozpo-
wszechnionemu twierdzeniu, jakoby długotrwała wojna
uniemożliwiała rozwój architektury. Wprawdzie ma na
myśli skutki wojny trzydziestoletniej w krajach Cesar-
stwa, ale, przez analogię, można to odnieść również do
skutków wojny północnej w Rzeczypospolitej sto lat
później. Po drugie, korzystał z syntez architektury pol-
skiej, które oddają sprawiedliwość różnym nurtom arty-
stycznym w czasach saskich.
Podkreślić jednak trzeba, że w wielu innych miej-
scach Kaufmann podaje sądy bardzo wyważone. Cieka-
wie wypada na przykład jego porównanie międzynaro-
dowego charakteru i znaczenia środowiska krakowskie-
go w zakresie kultury i sztuki ok. r. 1500 do znanego
znacznie szerzej środowiska praskiego z czasów Rudol-
fa II (s. 59). Zgoła pochlebnie zestawił też architekto-
niczne dokonania Warszawy i Wiednia po zwycięstwie
Sobieskiego (rozdział 12, s. 283-305).
Autor tomu opiera swój wywód na założeniu o zasa-
dniczych podobieństwach cywilizacyjno-kulturowych,
które charakteryzowały kraje Europy Środkowej w epo-
ce nowożytnej, zasygnalizowanych po części już w ty-
tule i przewijających się w tekście, choć słabo wyarty-
kułowanych w nieproporcjonalnie krótkiej i ubogiej
Conclusion (s. 461-464). Spośród trzech głównych śro-
dowisk, będących zapleczem mecenatu artystycznego,
miasta odegrały rolę stosunkowo najskromniejszą, czym
Europa Środkowa wyróżniała się od silniej zurbanizo-
wanego Zachodu i Italii. Cechy decydującej o bogac-
twie i specyfice tutejszego życia artystycznego dopatru-
je się Autor (s. 463) w czynniku, który ok. r. 1800 spo-
wodował upadek dwóch głównych części składowych
omawianego terytorium: Rzeszy Niemieckiej i Rzeczy-
pospolitej, tj. w znacznym rozdrobnieniu władzy pań-
stwowej. Owa decentralizacja szła w parze z silnym
zróżnicowaniem warunków społecznych, gospodar-
czych i pluralizmem kulturowym. Na polu sztuki sprzy-
jała otwartości na prądy idące z zewnątrz i przekształca-
niu ich na potrzeby miejscowe, a także rozdrobnieniu
zjawisk artystycznych. Starając się wydobyć cechy
wspólne, DaCosta Kaufmann stara się zatem wyartyku-
łować raczej owe czynniki’ sprawcze, zapewne kosztem
„anachronicznego podejścia formalistycznego” (s. 428).
W tym kontekście od razu nasuwa się uwaga o po-
litycznym rozdrobnieniu nowożytnej Italii, które rów-
nież zaowocowało pluralizmem artystycznym, ale pod
względem formalnym realizowanym zupełnie inaczej,
bez zatracenia spójności ewolucji, czy tradycji formal-
nej. Wydaje się więc, że specyfika stylu należy jednak
do najistotniejszych cech wyróżniających dzieła, które
nieco anachronicznie uważamy dziś za przedmioty arty-
styczne, a które pełniły również (lub pełnią nadal je-
szcze) funkcje pozaestetyczne. Dlatego też synteza arty-
stycznych dziejów jakiegoś regionu, pozbawiona gene-
ralnych konstatacji na temat stylu, nasuwać musi wątpli-
wości, czy aby zakres opracowania nie został wyzna-
czony na podstawie czynników ze sztuką nie mających
nic wspólnego, a zatem czy dany region w ogóle moż-
na traktować jako artystyczny, czy tylko geograficzny
lub polityczny? Zwłaszcza, że granice omawianego tery-
torium, traktowanego jako region kulturowy raczej niż
geograficzny, trudno jednoznacznie zdefiniować, zwła-
szcza od wschodu, gdzie ulegały największym zmia-
nom. W historii sztuki Europy Środkowej istotnie trud-
no wskazać cechy wspólne nawet w odniesieniu do
okresów znacznie krótszych, niż ujęty w książce okres
350 lat. Czy wynika to tylko z braku ciągłości tradycji
artystycznej w poszczególnych krajach (co Kaufmann
taktownie nazywa niejasnym rozwojem stylu i sytuacji
społecznej w zakresie sztuki3), czy może również z nie-
asymilacji artystycznej. Z tym aspektem książki Hentschla polemizo-
wali już recenzenci polscy w Biuletynie Historii Sztuki 32: 1970, nr 3/
4, s. 349-359.
2 Dobitną charakterystykę osiągnięć italianizującego, a nie saskie-
go nurtu architektury w Polsce w okresie późnego baroku przeprowa-
dził ostatnio J. Kowalczyk, Rola Rzymu w późnobarokowej archi-
tekturę polskiej, Rocznik Historii Sztuki 20: 1994, s. 215-306.
3 ,,[It] is often the case in the history of Central Europę [that] nei-
ther the stylistic pattern nor the social situation of the arts [...] is so
elear cut” (s. 4191.
140