DOI Heft:
Przeglądy - recenzje - komunikaty
DOI Artikel:Fabiański, Marcin: O sztuce nowożytnej w Europie Środkowej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20618#0145
doskonałości narzędzi badawczych historyka sztuki?
Akcentowanie czynników pozaartystycznych, jak tło hi-
storyczne, rodzaj mecenatu, kosztem zaniedbania zaga-
dnień formalnych, na przykład brak charakterystyki sty-
lu architektury szkoły drezdeńskiej (delikatne fasady
Zachariasa Longuelune’a, Johanna Christopha Knóffla
czyjuliusa Heinricha Schwarzego), prowadzi do zubo-
żenia obrazu całości i sprowadza syntezę raczej do reje-
stru wydarzeń i obiektów.
Wydaje się zatem, że wywody Kaufmanna trzeba bę-
dzie wzbogacić o nowe uwagi dotyczące zwłaszcza za-
gadnień formalnych. Syntetyczne ujęcie sztuki wielkie-
go obszaru skłania bowiem, o ile wręcz nie wymusza,
do połączenia różnych cząstkowych spostrzeżeń i bu-
dowania na ich podstawie uzasadnionych uogólnień.
Warto na przykład zwrócić uwagę na zbieżność zainte-
resowania sztuką Sebastiana Serlia od około r. 1540, a
więc natychmiast po publikacji kolejnych ksiąg jego
traktatu, równocześnie w Polsce, Czechach i Saksonii,
co świadczy o wielkim zapotrzebowaniu na wzoiy wło-
skie. Po śmierci Berrecciego w r. 1537 królowa Bona
bezskutecznie usiłowała zatrudnić w Polsce włoskiego
architekta4. Od połowy stulecia serliańskie portale za-
częto powtarzać w Polsce, Paolo della Stella skopiował
z traktatu obramienia okien i drzwi w hradczańskim
Belwederze (1538—1552)5, a Zuan Maria da Padova za-
projektował wspaniałe wejście do kaplicy rezydencji
w Dreźnie jako łuk triumfalny (1556) o kompozycji wy-
korzystanej uprzednio w kilku rycinach Serlia, co uszło
uwagi badaczy. Nie odnotowano też równoległego tra-
westowania w Polsce i Czechach większych kompozy-
cji bolończyka: podobieństwa serliańskich arkad fasady
ratusza w Poznaniu, wzniesionych przez Giovanniego
Battistę Quadra w latach 1550-1560 (ryc. 1), oraz arkad
chóru muzycznego w katedrze Św. Wita w Pradze, au-
torstwa Bonifaza Wolmuta, z lat 1556-1561 (ryc. 2).
Popularność ksiąg Serlia, którego - jak wiadomo -
udało się ostatecznie sprowadzić do Francji, a nie do
Polski, należy oczywiście do szerszego zjawiska korzy-
stania z wzorów graficznych i traktatów, o czym po-
krótce wspomina sam Autor (s. 229). Warto na przykład
pamiętać, że wzór Serlia, wykorzystany do dekoracji
sklepienia sieni ratusza poznańskiego, został powtórzo-
ny w dekoracji drewnianego stropu kaplicy królewskiej
w St. James’s Pałace w Londynie, ozdobionej po r. 1540
dla Henryka VIII6. Jednak istotną cechą rozwoju archi-
tektury w. XVI w Europie Środkowej, odróżniającą ją
od współczesnych trendów w Anglii, Francji czy Nider-
landach, jest proporcjonalnie większe znaczenie wzo-
rów graficznych oraz rola artystów włoskich (a zatem
' J. Kowalczyk, Sebastiano Serlio a sztuka polska, Wrocław 1973,
s- 13 i 292 (w streszczeniu włoskim).
5 Por. J. K rć a 1 o v ti, Die Kunst zur Zeit der Renaissance und des
Manierismus [w:] Die Kunst des Renaissance und des Manierismus in
Bóhmen, Prag 1982, s. 51.
6 Por. N. Pevsner, London, t. 1, wyd. B. Cherry, London 1973, s.
516.
2. Bonifaz Wolmut, chór muzyczny w katedrze Św. Wita w Pradze,
1556-1561 (wg Kaufmanna, o. c.)
łącznie - importów artystycznych), przy względnej sła-
bości dokonań architektów miejscowych. Stąd też nie
da się na ogół wykazać rozwoju stylistycznego, a co
najwyżej tradycję typologiczną, jak np. popularność za-
łożeń pałacowych z dziedzińcami arkadowymi, chyba
uzależnioną od życzeń zleceniodawców naśladujących
wzory monarsze.
Innym nie dostrzeżonym przejawem jednocześnie
ujawnionych, zbliżonych kierunków zainteresowań for-
malnych w Polsce, Czechach i Saksonii jest synteza
wzorów włoskich i francuskich w trzech pałacach z lat
siedemdziesiątych w. XVII: willi Stanisława Herakliusza
Lubomirskiego w Puławach (nie odnotowanej przez
Kaufmanna, s. 278-279), proj. Tylmana z Gameren, z lat
1671-1677 (ryc. 3)7, Palais im GrolSen Garten w Dre-
źnie, zbudowanym w latach 1678-1683 przez Johanna
Georga Starckego dla elektora Johanna Georga III8 (ryc.
4), oraz willi „Troja” w Pradze hrabiego Vaclava
7 Por. S. Mossakowski, Tylman z Gameren. Architekt polskie-
go baroku, Wrocław 1973, s. 33; A. Miłobędzki, Polish Country
Hoitses in the Age of the Baroąue: tbe French Connection [w:] Polish
and English Responses to French Art and Architecture. Contrasts and
Similańties, wyd. F. Ames-Lewis, London 1995, s. 53.
8 Na francuską genezę architektury pałacu zwrócił uwagę
F. Lóffler, Das alteDresden. GeschichteseinerBauten, Leipzig 1984,
s. 83.
141
Akcentowanie czynników pozaartystycznych, jak tło hi-
storyczne, rodzaj mecenatu, kosztem zaniedbania zaga-
dnień formalnych, na przykład brak charakterystyki sty-
lu architektury szkoły drezdeńskiej (delikatne fasady
Zachariasa Longuelune’a, Johanna Christopha Knóffla
czyjuliusa Heinricha Schwarzego), prowadzi do zubo-
żenia obrazu całości i sprowadza syntezę raczej do reje-
stru wydarzeń i obiektów.
Wydaje się zatem, że wywody Kaufmanna trzeba bę-
dzie wzbogacić o nowe uwagi dotyczące zwłaszcza za-
gadnień formalnych. Syntetyczne ujęcie sztuki wielkie-
go obszaru skłania bowiem, o ile wręcz nie wymusza,
do połączenia różnych cząstkowych spostrzeżeń i bu-
dowania na ich podstawie uzasadnionych uogólnień.
Warto na przykład zwrócić uwagę na zbieżność zainte-
resowania sztuką Sebastiana Serlia od około r. 1540, a
więc natychmiast po publikacji kolejnych ksiąg jego
traktatu, równocześnie w Polsce, Czechach i Saksonii,
co świadczy o wielkim zapotrzebowaniu na wzoiy wło-
skie. Po śmierci Berrecciego w r. 1537 królowa Bona
bezskutecznie usiłowała zatrudnić w Polsce włoskiego
architekta4. Od połowy stulecia serliańskie portale za-
częto powtarzać w Polsce, Paolo della Stella skopiował
z traktatu obramienia okien i drzwi w hradczańskim
Belwederze (1538—1552)5, a Zuan Maria da Padova za-
projektował wspaniałe wejście do kaplicy rezydencji
w Dreźnie jako łuk triumfalny (1556) o kompozycji wy-
korzystanej uprzednio w kilku rycinach Serlia, co uszło
uwagi badaczy. Nie odnotowano też równoległego tra-
westowania w Polsce i Czechach większych kompozy-
cji bolończyka: podobieństwa serliańskich arkad fasady
ratusza w Poznaniu, wzniesionych przez Giovanniego
Battistę Quadra w latach 1550-1560 (ryc. 1), oraz arkad
chóru muzycznego w katedrze Św. Wita w Pradze, au-
torstwa Bonifaza Wolmuta, z lat 1556-1561 (ryc. 2).
Popularność ksiąg Serlia, którego - jak wiadomo -
udało się ostatecznie sprowadzić do Francji, a nie do
Polski, należy oczywiście do szerszego zjawiska korzy-
stania z wzorów graficznych i traktatów, o czym po-
krótce wspomina sam Autor (s. 229). Warto na przykład
pamiętać, że wzór Serlia, wykorzystany do dekoracji
sklepienia sieni ratusza poznańskiego, został powtórzo-
ny w dekoracji drewnianego stropu kaplicy królewskiej
w St. James’s Pałace w Londynie, ozdobionej po r. 1540
dla Henryka VIII6. Jednak istotną cechą rozwoju archi-
tektury w. XVI w Europie Środkowej, odróżniającą ją
od współczesnych trendów w Anglii, Francji czy Nider-
landach, jest proporcjonalnie większe znaczenie wzo-
rów graficznych oraz rola artystów włoskich (a zatem
' J. Kowalczyk, Sebastiano Serlio a sztuka polska, Wrocław 1973,
s- 13 i 292 (w streszczeniu włoskim).
5 Por. J. K rć a 1 o v ti, Die Kunst zur Zeit der Renaissance und des
Manierismus [w:] Die Kunst des Renaissance und des Manierismus in
Bóhmen, Prag 1982, s. 51.
6 Por. N. Pevsner, London, t. 1, wyd. B. Cherry, London 1973, s.
516.
2. Bonifaz Wolmut, chór muzyczny w katedrze Św. Wita w Pradze,
1556-1561 (wg Kaufmanna, o. c.)
łącznie - importów artystycznych), przy względnej sła-
bości dokonań architektów miejscowych. Stąd też nie
da się na ogół wykazać rozwoju stylistycznego, a co
najwyżej tradycję typologiczną, jak np. popularność za-
łożeń pałacowych z dziedzińcami arkadowymi, chyba
uzależnioną od życzeń zleceniodawców naśladujących
wzory monarsze.
Innym nie dostrzeżonym przejawem jednocześnie
ujawnionych, zbliżonych kierunków zainteresowań for-
malnych w Polsce, Czechach i Saksonii jest synteza
wzorów włoskich i francuskich w trzech pałacach z lat
siedemdziesiątych w. XVII: willi Stanisława Herakliusza
Lubomirskiego w Puławach (nie odnotowanej przez
Kaufmanna, s. 278-279), proj. Tylmana z Gameren, z lat
1671-1677 (ryc. 3)7, Palais im GrolSen Garten w Dre-
źnie, zbudowanym w latach 1678-1683 przez Johanna
Georga Starckego dla elektora Johanna Georga III8 (ryc.
4), oraz willi „Troja” w Pradze hrabiego Vaclava
7 Por. S. Mossakowski, Tylman z Gameren. Architekt polskie-
go baroku, Wrocław 1973, s. 33; A. Miłobędzki, Polish Country
Hoitses in the Age of the Baroąue: tbe French Connection [w:] Polish
and English Responses to French Art and Architecture. Contrasts and
Similańties, wyd. F. Ames-Lewis, London 1995, s. 53.
8 Na francuską genezę architektury pałacu zwrócił uwagę
F. Lóffler, Das alteDresden. GeschichteseinerBauten, Leipzig 1984,
s. 83.
141